Staar: symptomen, oorzaken, behandeling

Kort overzicht

• Symptomen: toenemende verslechtering van het gezichtsvermogen, gevoeligheid voor verblinding, zien “als door een sluier/mist”.
• Oorzaken: meestal verouderingsprocessen van het oog, soms ook andere ziekten (bijv. diabetes mellitus, oogontstekingen), oogletsel, aangeboren oogmisvormingen, blootstelling aan straling, zwaar roken, medicatie
• Diagnostiek: o.a. patiëntgesprek, diverse oogonderzoeken (bijvoorbeeld door middel van spleetlamp), indien nodig nader onderzoek bij vermoeden van een onderliggende ziekte (zoals diabetes)
• Behandeling: operatie
• Prognose: over het algemeen goede kansen op succes bij een operatie

Cataract: symptomen

Als uw zicht troebel wordt en de wereld achter een sluier lijkt te verdwijnen, kan dit een teken zijn van de oogziekte cataract. ‘Grijs’ omdat de lens een grijsachtige kleur krijgt naarmate de ziekte voortschrijdt, waardoor deze troebel wordt. De naam ‘staar’ is afgeleid van de starre blik die patiënten hebben als ze (bijna) verblind zijn door de oogziekte.

De medische term voor cataract komt uit het Grieks en betekent ‘waterval’. Vroeger werd aangenomen dat klontervocht in het oog de vertroebeling van de lens veroorzaakte.

Cataract: Symptomen tijdens het verloop van de ziekte

Deze mist wordt in de loop van de tijd dichter en verspreidt zich naar het hele gezichtsveld naarmate de ziekte voortschrijdt. Kleuren, contrasten en contouren vervagen geleidelijk en lijken in elkaar over te gaan. Het ruimtelijk inzicht en daarmee het oriëntatievermogen gaan achteruit.

Enkelvoudige en volledige uitval van het gezichtsveld, zoals die bij glaucoom voorkomen, komt niet voor bij cataract.

Naarmate de ziekte voortschrijdt, vertoont cataract symptomen die de getroffenen in hun dagelijks leven zwaar kunnen belasten. Deze omvatten:

• duidelijke gevoeligheid voor verblinding (bijvoorbeeld bij fel zonlicht of zaklamp)
• onduidelijke optische perceptie
• slechtere licht-donkeraanpassing
• spanning bij het lezen of televisie kijken
• beperkt ruimtelijk zicht
• onveiligheid in het wegverkeer

Deze symptomen kunnen in ernst variëren van patiënt tot patiënt. Ze hoeven ook niet noodzakelijkerwijs (allemaal) voor te komen.

Ten slotte maakt cataract in een vergevorderd stadium het normale leven van alledag bijna onmogelijk: de visuele prestaties kunnen binnen korte tijd zo dramatisch verslechteren dat het neerkomt op blindheid.

Cataract: Symptomen worden vaak lange tijd niet herkend of verkeerd geïnterpreteerd

Een ander probleem is dat veel mensen met staar de symptomen in eerste instantie negeren, overdrijven of aan andere oorzaken toeschrijven, zoals vermoeidheid. Vooral in het geval van seniele cataract, die ontstaat als gevolg van het natuurlijke verouderingsproces, worden de symptomen vaak toegeschreven aan de leeftijdsgebonden achteruitgang van de ogen – en niet aan een manifeste oogziekte zoals cataract.

Cataract: Familieleden moeten opletten voor tekenen

Juist omdat getroffenen de verslechtering van het gezichtsvermogen vaak verkeerd inschatten of ontkennen, is het belangrijk dat familieleden de symptomen van cataract kennen en deze correct interpreteren. In de vroege stadia van de ziekte worden de getroffenen onstabieler in hun gebruikelijke activiteiten, bijvoorbeeld tijdens het autorijden of lezen. Dit is bijvoorbeeld merkbaar doordat patiënten tijdens deze activiteiten vaak een gespannen gezichtsuitdrukking vertonen.

In de latere stadia kan de verslechtering van het gezichtsvermogen zo ernstig worden dat patiënten vaak vergeten iets vast te houden wanneer het hen wordt overhandigd of wanneer ze zelf iets willen oppakken. Bovendien kost het hen veel tijd om hun weg te vinden in een omgeving waarin ze onbekend zijn. Daarom vermijden ze vaak onbekende plaatsen.

Congenitale cataract: symptomen

Kinderen kunnen ook staar ontwikkelen. Artsen spreken dan van infantiele of aangeboren cataract. De vertroebeling van de lens kan al bij de geboorte bestaan ​​of zich tijdens de eerste levensjaren ontwikkelen. Het eerste teken is vaak dat kinderen beginnen te turen (scheelzien).

Ouders mogen dit niet negeren, maar moeten het zeker serieus nemen. Als het verlies van gezichtsscherpte onbehandeld blijft, kan het de ontwikkeling van het visuele systeem belemmeren, dat bijzonder gevoelig is voor stoornissen in de eerste levensmaanden: als de staar van een baby niet wordt herkend en behandeld, kan deze zich ontwikkelen tot wat bekend staat als amblyopie. .

Deze amblyopie kan uiterlijk op het moment dat het kind de puberteit bereikt, niet meer gecorrigeerd worden. Raadpleeg daarom onmiddellijk een arts als uw kind tekenen van staar vertoont!

Cataract: oorzaken en risicofactoren

In de overgrote meerderheid van de gevallen is cataract leeftijdsgebonden. Het kan echter ook andere oorzaken hebben, zoals stofwisselingsstoornissen, andere oogziekten of oogletsel. Lees hieronder meer:

Natuurlijk verouderingsproces

Met het ouder worden neemt de flexibiliteit van de ooglens op natuurlijke wijze af, wat kan resulteren in lensvertroebeling. Daarom is ongeveer 90 procent van alle gevallen van cataract seniele cataract. Deze seniele cataract ontstaat rond de leeftijd van 60 jaar. Volgens statistieken heeft bijna de helft van de 52- tot 64-jarigen staar zonder het te weten. Dit komt omdat er in het begin van de ziekte vaak geen visuele stoornis merkbaar is. Vanaf 65 jaar heeft bijna iedereen last van een vertroebeling van de ooglens.

Diabetes mellitus

Bij diabetes mellitus is de hoeveelheid suiker in de oogvloeistof (en het bloed) verhoogd. Overtollige suiker (glucose) wordt in de lens afgezet, waardoor deze opzwelt. Als gevolg hiervan verschuift de opstelling van de lensvezels en wordt de lens troebel. Artsen noemen dit cataracta diabetica.

Bij zwangere vrouwen met diabetes mellitus kan het kind al cataract in de baarmoeder ontwikkelen.

Andere stofwisselingsstoornissen

Naast diabetes kunnen ook andere stofwisselingsstoornissen cataract bevorderen. Deze omvatten bijvoorbeeld:

• Calciumtekort (hypocalciëmie)
• Hyperparathyreoïdie (overactiviteit van de bijschildklier)
• Overtollig ferritine in het bloed (ferritine is een ijzeropslageiwit)
• Galactosemie (een aangeboren aandoening in het gebruik van de suikergalactose in moedermelk)

Oogziekten

Oogletsel

Een blauwe plek op de oogbol door een klap of een tennisbal kan cataract veroorzaken, evenals bijvoorbeeld een lekke band of een vreemd voorwerp dat diep in het oog is binnengedrongen. Dergelijke letselgerelateerde gevallen van cataract worden gegroepeerd onder de technische term cataracta traumatica.

Congenitale oogmisvormingen

Als cataract aangeboren is (cataracta congenita), kunnen er twee redenen zijn:

• Genetisch defect: Ongeveer 25 procent van alle aangeboren cataractziekten is te wijten aan een genetisch defect dat leidt tot een misvorming van het oog en dus tot een vertroebeling van de lens.
• Infectieziekten tijdens de zwangerschap: Bepaalde infecties bij zwangere vrouwen (rubella, toxoplasmose, herpes) kunnen ervoor zorgen dat het kind met cataract geboren wordt.

Andere oorzaken

Ook defecten in het lensmetabolisme, ondervoeding, zwaar roken, radioactieve straling en ultraviolet licht (UV-licht) kunnen aanleiding geven tot cataract. Zeer zelden zijn medicijnen of vergiftiging de reden voor lensvertroebeling.

Cataract: onderzoeken en diagnose

Voor de diagnose van cataract is een nauwkeurig onderzoek door een oogarts noodzakelijk.

Medische geschiedenis

Oogonderzoeken

Daarna volgen diverse oogonderzoeken. Hiervoor wordt soms eerst de pupil verwijd met behulp van speciale oogdruppels. De volgende onderzoeken helpen bij de diagnose van cataract:

• Brückner-test: Bij dit onderzoek schijnt de arts een licht door het oog. Omdat het netvlies een deel van het licht reflecteert, worden lenstroebelingen zichtbaar als donkere vlekken.
• Spleetlamponderzoek: De spleetlamp is een microscoop met een lichtbron die naar beide kanten draaibaar is. De gerichte, spleetvormige lichtstraal dringt door in de transparante delen van het oog. Hierdoor kan de arts ook het netvlies aan de achterkant van het oog onderzoeken om te zien welk type cataract aanwezig is en wat dit zou kunnen veroorzaken.
• Hoornvliesonderzoek: De arts kan de dikte van het hoornvlies meten (pachymetrie) en de boven- en achterkant ervan in beeld brengen met behulp van computertechnieken. Uit dit laatste blijkt of het hoornvlies gelijkmatig gekromd is en of de cellaag die het hoornvlies voedt en voor de transparantie ervan zorgt, in orde is (bepaling van de endotheelceldichtheid).
• Algemene zichttest: Routinematig controleert de oogarts ook het algemene zicht, bijvoorbeeld aan de hand van zichtkaarten, en of er andere oogziekten aanwezig zijn.

Als de staar al ver gevorderd is, is de vertroebeling van de lens al met het blote oog waarneembaar.

Andere onderzoeken

Staar: behandeling

Cataract kan alleen effectief worden behandeld door een operatie (cataractoperatie). Hierbij wordt de troebele lens verwijderd en vervangen door een kunstlens. Tegenwoordig verwijdert de chirurg meestal niet de hele lens, maar laat hij het laterale en posterieure kapsel in het oog.

Cataractchirurgie is de meest voorkomende oogoperatie. Wereldwijd wordt de operatie meer dan 100 miljoen keer per jaar uitgevoerd.

De operatie is een zogenaamde microchirurgische operatie, dat wil zeggen dat deze wordt uitgevoerd met een operatiemicroscoop. Dit kan zowel in een ziekenhuis als in de praktijk van een oogarts. De ingebrachte kunstlens blijft levenslang in het oog zitten en hoeft dus na verloop van tijd niet vervangen te worden.

Cataractoperatie: wanneer is het nodig?

Wanneer een cataractoperatie wordt uitgevoerd, hangt van verschillende factoren af. De arts en de patiënt bepalen samen het tijdstip van de operatie.

Bij de beslissing speelt vooral de subjectieve perceptie van de visuele beperking een rol. Als een getroffen persoon zich in het dagelijks leven en in het professionele leven ernstig beperkt voelt door de cataract, spreekt dit voor een operatie.

In sommige beroepen is een bepaalde visuele prestatie zelfs een verplichte vereiste, bijvoorbeeld voor piloten en beroepschauffeurs. In dergelijke gevallen is een cataractoperatie vaak noodzakelijk in een vroeg stadium van de ziekte. De subjectieve perceptie van visuele prestaties speelt hierbij geen rol.

Indien mogelijk wordt bij de beslissing om wel of niet een operatie uit te voeren rekening gehouden met de angsten van de patiënt ten aanzien van de oogoperatie. Als cataract echter blindheid bedreigt, moet ondanks dergelijke angsten een operatie worden uitgevoerd.

Een aangeboren cataract moet onmiddellijk na de diagnose worden geopereerd. Alleen dan krijgt het kind de kans om goed te leren zien.

Lenzen gebruikt

De intraoculaire lens die bij cataractchirurgie wordt gebruikt, is gemaakt van kunststof. Deze moet exact hetzelfde brekingsvermogen hebben als de verwijderde endogene lens. De arts berekent vóór de operatie de juiste lenssterkte door de lengte van het oog van de patiënt te meten met een echografieapparaat en het brekingsvermogen van het hoornvlies te bepalen.

De gebruikte kunstlenzen verschillen qua implantatieplaats, materiaal en hun optische principes.

Verschillen in implantatieplaats

Afhankelijk van de implantatieplaats wordt onderscheid gemaakt tussen voorkamerlenzen, achterkamerlenzen en iris-ondersteunde lenzen.

• Achterkamerlenzen (PCL) worden in hun eigen kapselzak geplaatst, die zich achter de iris bevindt. Als er geen kapselzak meer is, zoals bij intracapsulaire cataractextractie, wordt de lens met twee hechtingen aan de iris of sclera van het oog bevestigd.
• Door iris ondersteunde lenzen (iriscliplenzen) worden met kleine pootjes aan de iris bevestigd. Omdat hierdoor vaak het hoornvlies wordt beschadigd, worden dergelijke lenzen niet meer gebruikt. Reeds geïmplanteerde, door de iris ondersteunde lenzen worden in veel gevallen vervangen door lenzen in de achterste kamer.

Verschillen in lensmateriaal

Intraoculaire lenzen van siliconen of acryl worden gebruikt bij cataractoperaties met kleine incisies, omdat deze lensmaterialen opvouwbaar zijn. Deze kunstlenzen worden in gevouwen toestand in de capsule geplaatst, waar ze zich vervolgens ontvouwen. Ze worden uitsluitend gebruikt als lenzen voor de achterkamer.

Een acryllens heeft een hogere brekingsindex dan een siliconenlens en is daarom iets dunner.

Maatstabiele lenzen van polymethylmethacrylaat (PMMA, plexiglas) kunnen zowel als voorkamerlenzen als als achterkamerlenzen worden gebruikt. In dit geval is voor implantatie een iets grotere incisie vereist.

Verschillen in de optische principes

• Monofocale lens: Net als een gewone bril heeft deze slechts één brandpunt. Het maakt scherp zicht mogelijk, zowel veraf als dichtbij. Vóór de operatie moet de patiënt beslissen of hij of zij na de operatie liever zonder “afstandsbril” wil leven, maar na de operatie met een leesbril, of andersom. De juiste sterkte van de kunstlenzen wordt dienovereenkomstig gekozen.
• Multifocale lens: biedt een goede gezichtsscherpte voor zowel veraf als dichtbij zicht. Patiënten hebben dan voor ruim 80 procent van de dagelijkse taken geen bril meer nodig. Multifocale lenzen hebben echter twee nadelen: contrasten worden minder scherp waargenomen en het oog wordt gevoeliger voor verblinding.

Chirurgische methoden

Er zijn verschillende methoden voor lensimplantatie om de opaciteit van de lens te elimineren. Welke in elk geval wordt gebruikt, hangt af van de individuele omstandigheden en het stadium van de ziekte.

Intracapsulaire cataractextractie (ICCE)

Bij deze vorm van staaroperatie wordt de lens inclusief capsule uit het oog verwijderd. Hiervoor is een incisie van acht tot tien millimeter door het hoornvlies nodig. Vervolgens wordt de lens bevroren met een speciale koude pen en uit het oog verwijderd.

Intracapsulaire cataractextractie is meestal alleen nodig in een gevorderd stadium van de ziekte.

Extracapsulaire cataractextractie (ECCE)

Bij extracapsulaire cataractextractie opent de chirurg de voorste lenscapsule met een incisie van ongeveer zeven millimeter lang en verwijdert de lenskern zonder deze te verpletteren. De kunstlens wordt nu in het intacte kapsel geplaatst.

Deze chirurgische methode is zacht voor het hoornvlies. Daarom wordt het vooral gebruikt wanneer een vergevorderde cataract de dunne, binnenste laag van het hoornvlies (hoornvliesendotheel) al heeft beschadigd.

Phaco-emulsificatie (Phaco)

Bij faco-emulsificatie wordt het hoornvlies geopend met een incisie van ongeveer 3.5 millimeter breed. Vervolgens lost de arts met behulp van echografie of een laser de lenskern op en zuigt deze op. De kunstmatige vervangingslens wordt nu in het intacte omhulsel van de lens (kapselzakje) geplaatst: deze wordt opgevouwen door de kleine opening geduwd en ontvouwt zich in het kapselzakje zelf. Twee halfronde elastische clips aan de rand van de lens zorgen voor een veilige grip in het kapselzakje.

Cataractoperatie procedure

Cataract komt meestal aan beide kanten voor. Er wordt echter slechts één oog tegelijk geopereerd. Zodra dit oog genezen is, wordt het tweede oog geopereerd.

De procedure duurt meestal minder dan 30 minuten.

Poliklinische chirurgie, lokale anesthesie

Een cataractoperatie wordt meestal poliklinisch uitgevoerd onder plaatselijke verdoving. In de meeste gevallen is het toedienen van geschikte oogdruppels voldoende voor anesthesie. Als alternatief kan een plaatselijke verdoving in de huid naast het te opereren oog worden geïnjecteerd. Op deze manier wordt de hele oogbol pijnloos en kan deze niet worden verplaatst. Het kan zijn dat de arts u vóór de operatie een licht kalmerend middel geeft.

Gedurende de hele operatie wordt uw bloedsomloop gecontroleerd met behulp van een bloeddrukmeter, door uw zuurstofsaturatie te meten of met behulp van een ECG.

Na de operatie wordt het geopereerde oog afgedekt met een zalfverband. Voor controle moet u enige tijd in het ziekenhuis of de spreekkamer blijven. Als er geen complicaties zijn, mag u na enkele uren naar huis. In de daaropvolgende periode zijn regelmatige controles door de behandelend arts noodzakelijk.

Waar u na de procedure op moet letten

Op de dag van de operatie kunt u nog licht eten en drinken. Normaal gesproken kunt u uw gebruikelijke medicijnen innemen zoals u gewend bent, maar u dient dit vooraf met uw arts te bespreken. Dit is vooral aan te raden als u diabetesmedicatie of bloedverdunnende medicijnen nodig heeft.

Zolang het geopereerde oog bedekt is met een verband en de operatiewond nog niet genezen is, moet u er bij het douchen en wassen op letten dat het oog niet in contact komt met zeep.

Lichamelijke inspanning, zwemmen, duiken, fietsen en saunabezoek moeten in de eerste periode na een staaroperatie worden vermeden. Hetzelfde geldt voor werkzaamheden waarbij veel vuil of stof aanwezig is. Meestal kunt u na een week weer lezen en televisie kijken.

Normaal gesproken kunt u vier tot zes weken na een staaroperatie een nieuwe bril laten plaatsen. Het is niet raadzaam om dit in een eerder stadium te doen, omdat het oog eerst moet wennen aan de nieuwe lens.

Als u enige tijd na een cataractoperatie de volgende symptomen opmerkt, moet u een oogarts raadplegen:

• verslechtering van de gezichtsscherpte
• verhoogde roodheid van het oog
• pijn in het oog

Risico's en complicaties van de operatie

Capsulescheur

Als het achterste kapsel van de lens tijdens de operatie scheurt, kunnen er complicaties optreden. Achter de ooglens bevindt zich het zogenaamde glaslichaam. Het bestaat uit een gelachtige, transparante massa en drukt het netvlies, dat zich achter in het oog bevindt, tegen de basis. Als de glasachtige substantie via een lensscheur ontsnapt, bestaat het risico op netvliesloslating.

Dit risico komt voor bij ongeveer zes tot acht procent van de intracapsulaire operaties; kapselscheuren komen daarentegen zelden voor bij extracapsulaire chirurgie.

Bacteriële infectie

Zeer zelden komen tijdens intracapsulaire cataractchirurgie bacteriën de binnenkant van het oog binnen en veroorzaken daar ontstekingen (endoftalmitis). Hierdoor kan het aangetaste oog blind worden.

Bloeden

Tijdens een cataractoperatie kan de druk in het oog toenemen, waardoor de bloedvaten kunnen barsten. Bloedingen in het oog (intraoculair) of in de capsule (intracapsulair) zijn het gevolg. Ze zijn echter zeer zeldzaam: dergelijke bloedingen komen voor bij minder dan één procent van alle cataractoperaties.

Kromming van het hoornvlies

Bij de extracapsulaire chirurgische methode veroorzaakt de incisie een iets grotere kromming van het hoornvlies dan vóór de operatie. Meestal verdwijnt dit echter binnen enkele weken vanzelf.

“Na cataract

Met behulp van een laser of een andere chirurgische ingreep (vergelijkbaar met een cataractoperatie) kunnen deze vertroebelde lensdelen snel en met minimaal risico worden verwijderd. Het zicht verbetert daarna weer.

Cataract: verloop van de ziekte en prognose

Cataract ontwikkelt zich langzaam maar gestaag als het niet wordt behandeld – het gezichtsvermogen verslechtert totdat de getroffen persoon blind wordt aan het aangedane oog. Dit kan alleen door een operatie gestopt worden. De kans op succes van de operatie hangt grotendeels af van de oorzaak van de vertroebeling van de lens:

Een seniele cataract kan meestal volledig worden genezen door een operatie – de meeste patiënten krijgen 50 tot 100 procent van hun gezichtsscherpte terug.

Het operatieresultaat is doorgaans minder goed bij patiënten bij wie cataract wordt veroorzaakt door een andere oogziekte, zoals glaucoom, leeftijdsgebonden maculaire degeneratie (AMD) of diabetesgerelateerde netvliesziekte (diabetische retinopathie). Getroffen personen moeten voorafgaand aan de procedure met hun arts bespreken welke verbetering van de gezichtsscherpte met de procedure waarschijnlijk zal worden bereikt.

Ook bij cataract door andere oorzaken is de prognose na een operatie vaak slechter dan bij seniele cataract.

Cataract: preventie

Bescherming van het oog

U moet bijvoorbeeld altijd een veiligheidsbril dragen bij het uitvoeren van activiteiten waarbij het oog gewond kan raken (zoals slijpen of boren).

Wanneer u tijd in de zon doorbrengt (vooral tijdens het skiën), beschermt een goede zonnebril uw ogen tegen gevaarlijke UV-straling. Draag ook een veiligheidsbril als u zich in het solarium bevindt.

Woon preventieve zorgafspraken bij

Bezoek vanaf uw 12e elke 24 tot 40 maanden uw oogarts om uw gezichtsvermogen te laten controleren. Een regelmatige oogtest kan staar opsporen, zelfs als de symptomen nauwelijks merkbaar zijn.

Als u zwanger wilt worden, dient u vooraf uw vaccinaties te controleren en indien nodig te laten vernieuwen. Dit kan infecties voorkomen die cataract bij de baby kunnen veroorzaken (zoals rubella).