Kort overzicht
- Wat is de ziekte van Lyme? Bacteriële infectie overgedragen door tekenbeten, meestal in het warme seizoen. Incubatietijd: Dagen tot weken en maanden gaan voorbij vanaf de beet tot het begin van de eerste symptomen
- Verspreiding: Door het beboste en met planten bevolkte Europa en Noord-Amerika.
- Symptomen: uitgebreide, vaak ronde roodheid van de huid (migrerende roodheid), griepachtige symptomen met hoofdpijn, pijn in de ledematen, koorts; paresthesie, verlamming, zenuwpijn bij neuroborreliose; ontsteking van de gewrichten (Lyme-artritis); ontsteking van de hartspier (Lyme carditis).
- Diagnose: Detectie via onderzoek van bloed en/of hersenvocht; minder vaak, monsters van het gewricht en de huid.
- Behandeling: met antibiotica gedurende enkele weken
- Preventie: Huidinspectie na alle buitenactiviteiten, vroegtijdige en professionele verwijdering van de teek.
Ziekte van Lyme: beschrijving
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door beweeglijke, spiraalvormige bacteriën: de Borrelia-bacterie. Ze infecteren mensen en andere zoogdieren. Bloedzuigende insecten dienen als dragers. De bacteriën kunnen alleen via de beten van deze parasieten in de huid van andere levende wezens terechtkomen.
In ons land wordt de ziekte van Lyme in veruit de meeste gevallen overgedragen door een tekenbeet (geen tekenbeet), namelijk door de beet van de gewone houtteek (Ixodes ricinus). Af en toe worden organismen ook besmet door andere bloedzuigers zoals dazen, muggen of vlooien. Er is geen directe infectie van persoon tot persoon.
De meest voorkomende ziekte van Borrelia bij mensen is Lyme-borreliose. Het komt bijna wereldwijd voor in de gematigde klimaatzones en dus ook op onze breedtegraden. In de tropen en subtropen komen ook andere vormen van de ziekte van Borrelia veel voor, zoals luis of door teken overgedragen recidiverende koorts. Het wordt zelden gebracht door reizigers of vluchtelingen.
Lyme
Lyme-borreliose (ook wel de ziekte van Lyme genoemd) is de meest voorkomende door teken overgedragen ziekte in Europa. Het wordt veroorzaakt door bepaalde nauw verwante Borrelia-bacteriën, die allemaal behoren tot het soortencomplex Borrelia burgdorferi sensu lato (Bbsl).
Hoeveel teken in een gebied besmet zijn met ziekteverwekkers van de ziekte van Lyme varieert sterk per klein gebied: het besmettingspercentage varieert tussen de vijf en 35 procent. En niet altijd wanneer een geïnfecteerde teek iemand bijt, wordt Borrelia overgedragen. Zelfs na besmetting krijgt slechts een klein deel van de geïnfecteerden daadwerkelijk de ziekte van Lyme (ruim één procent).
De prognose voor patiënten hangt voor een groot deel af van een snelle behandeling: de ziekte van Lyme die in een vroeg stadium wordt ontdekt en behandeld, geneest meestal volledig. Onder bepaalde omstandigheden kan de ziekte echter leiden tot ernstige complicaties, secundaire ziekten en late complicaties.
Lyme-borreliose: incidentie
Er zijn geen typische gebieden met de ziekte van Lyme, zoals bijvoorbeeld bekend is van TBE (meningo-encefalitis in de vroege zomer). De ziekte van Lyme komt voor in alle beboste en met planten bedekte gebieden in Europa en Noord-Amerika.
Omdat teken bij mensen de ziekte van Lyme veroorzaken, is er sprake van een seizoensgebonden accumulatie van de ziekte; teken zijn afhankelijk van warm weer (de gewone houtteek wordt actief bij ongeveer 6°C). In dit land kan de ziekte van Lyme dus tussen april en oktober (of eerder of later in het jaar als het warm weer is) worden opgelopen. De meeste infecties komen voor in de zomermaanden.
Lyme-borreliose: incubatietijd
In de regel verstrijken er dagen tot weken tussen de tekenbeet en het verschijnen van de eerste symptomen van de ziekte van Lyme. De incubatietijd is de tijd tussen infectie en het begin van de ziekte.
Ongeveer de helft van degenen die de ziekte oplopen, ontwikkelt een typische roodheid van de huid, zwervende roodheid genaamd, medisch bekend als erythema migrans. De incubatietijd bedraagt gemiddeld zeven tot tien dagen. Bij geïnfecteerde personen die geen migrerende roodheid ontwikkelen, wordt de ziekte vaak pas weken na infectie merkbaar met algemene ziektesymptomen zoals vermoeidheid, gezwollen lymfeklieren en lichte koorts.
Daarnaast zijn er patiënten die pas weken tot maanden, soms zelfs jaren, na infectie tekenen van orgaanbesmetting vertonen. Deze omvatten huidveranderingen (acrodermatitis chronica atroficans) of pijnlijke gewrichtsontsteking (Lyme-artritis).
Tekenen van de ziekte van Lyme van het zenuwstelsel (neuroborreliose) of het hart (Lyme carditis) verschijnen meestal pas enkele weken na de infectieuze tekenbeet.
Omdat de incubatietijd van de ziekte van Lyme ook behoorlijk lang kan duren, kunnen sommige patiënten zich de tekenbeet niet meer herinneren. Vaak werd dit niet eens opgemerkt.
Ziekte van Lyme: symptomen
De ziekte van Lyme kan zich op vele manieren manifesteren. Veel mensen met de ziekte van Lyme vertonen in eerste instantie geen klachten. In andere gevallen ontstaat er een roodheid van de huid op de plaats van de beet, die langzaam groter wordt. Artsen noemen dit erythema migrans, of zwervende roodheid. Dit kan gepaard gaan met griepachtige verschijnselen, zoals hoofdpijn, pijnlijke ledematen en koorts.
Na een tekenbeet verspreidt de Borrelia-bacterie zich in het weefsel. Onder bepaalde omstandigheden verspreiden ze zich vervolgens via het bloed door het lichaam en infecteren zo verschillende organen. Op deze manier treedt ook elders roodheid van de huid op.
In sommige gevallen verspreidt de infectie zich naar het zenuwstelsel. Er ontstaat dan neuroborreliose (zie hieronder). In zeldzamere gevallen infecteert de Borrelia-bacterie andere lichaamsorganen, zoals het hart.
Late effecten zijn onder meer chronisch ontstoken, pijnlijke en gezwollen gewrichten (Lyme-artritis) of progressieve huidveranderingen (acrodermatitis chronica atroficans).
Meer over de typische symptomen van de ziekte van Lyme en mogelijke late effecten kunt u lezen in het artikel Ziekte van Lyme – symptomen.
Neuroborreliose
Neuroborreliose ontstaat wanneer de Borrelia-bacterie het zenuwstelsel aantast. Vaak raken de zenuwwortels van het ruggenmerg ontstoken (radiculitis), wat ondraaglijke, brandende zenuwpijn veroorzaakt. Ze zijn het meest merkbaar 's nachts.
Daarnaast kan neuroborreliose gepaard gaan met slappe verlammingen (bijvoorbeeld in het gezicht) en neurologische stoornissen (sensorische stoornissen in de huid). Vooral kinderen krijgen vaak ook meningitis.
Neuroborreliose is meestal te genezen. In ernstige gevallen kan er echter schade blijven bestaan. Zeer zelden ontwikkelt neuroborreliose zich chronisch, waarbij het centrale zenuwstelsel (hersenen, ruggenmerg) doorgaans ontstoken raakt. Getroffen personen lijden steeds vaker aan loop- en blaasstoornissen.
Alles wat belangrijk is over symptomen, diagnose en behandeling van neuroborreliose lees je in het artikel Neuroborreliose.
Ziekte van Lyme: oorzaken en risicofactoren
De ziekteverwekkers van Lyme-borreliose zijn bacteriën uit de soortgroep Borrelia burgdorferi sensu lato. Teken brengen deze borrelia over op de mens. Er is geen directe infectie van persoon tot persoon. Daarom is geen enkel mens met de ziekte van Lyme besmettelijk! Of anders gezegd: mensen met de ziekte zijn niet besmettelijk!
Teken brengen ziekteverwekkers van de ziekte van Lyme over
Hoe ouder een teek is, hoe groter het risico dat hij drager is van ziekteverwekkers van de ziekte van Lyme. Dit komt omdat de teek zichzelf eerst moet besmetten met de bacterie: hij raakt besmet met kleine knaagdieren en andere bosbewoners die de Borrelia-bacterie bij zich dragen. De bacteriën maken de teek zelf niet ziek, maar overleven in het maag-darmkanaal.
Teken leven vooral op grassen, bladeren en struiken. Van daaruit kan het in een oogwenk passerende mensen (of een dier) vastgrijpen. Om bloed te zuigen, migreert het vervolgens naar warme, vochtige en donkere plaatsen op het lichaam. Vooral de oksels en de schaamstreek zijn bijvoorbeeld populair. Teken kunnen zich echter ook op andere delen van het lichaam hechten.
Is de infectie met de ziekte van Lyme onmiddellijk?
Terwijl een teek bloed van een mens zuigt, kan hij de borreliabacterie overbrengen. Dit gebeurt echter niet onmiddellijk, maar pas na enkele uren zuigen. De Borrelia-bacterie bevindt zich in de darm van de teek. Zodra de teek begint te zuigen, migreren de bacteriën naar de speekselklieren van de teek en komen vervolgens met het speeksel in het lichaam van de gebeten persoon terecht.
Het is niet met zekerheid te zeggen hoe lang een teek moet zuigen voordat een infectie met de ziekte van Lyme waarschijnlijk is. De waarschijnlijkheid van overdracht hangt ook af van het type borrelia. Over het algemeen wordt aangenomen dat de kans op de ziekte van Lyme laag is als een geïnfecteerde teek minder dan 24 uur aan een mens heeft gezogen. Als de bloedmaaltijd langer duurt, neemt de kans op overdracht van de ziekte van Lyme toe.
Ziekte van Lyme: onderzoeken en diagnose
Tekenbeet – ja of nee? Het antwoord op deze vraag is een belangrijke aanwijzing voor de arts. Omdat de eerste symptomen van de ziekte van Lyme echter vaak pas weken of maanden na de infectie verschijnen, herinneren veel patiënten zich de tekenbeet niet of hebben ze deze in de eerste plaats niet eens opgemerkt. Wel kunnen ze dan in ieder geval aan de arts vertellen of de kans daarop bestond: wie vaak gaat wandelen in bijvoorbeeld bossen of weilanden, of onkruid in de tuin wiedt, kan makkelijk een teek oplopen.
Naast de mogelijkheid van een tekenbeet is de arts ook geïnteresseerd in de exacte symptomen van de patiënt: In de vroege stadia van de ziekte is de migrerende roodheid bijzonder informatief. De arts moet ook worden geïnformeerd over algemene symptomen zoals hoofdpijn en pijnlijke ledematen. In latere stadia van de ziekte melden patiënten vaak aanhoudende gewrichtspijn of zenuwpijn.
Het vermoeden van de ziekte van Lyme kan eindelijk worden bevestigd door laboratoriumtests. De arts kan bijvoorbeeld in een bloed- of zenuwvloeistofmonster zoeken naar antistoffen tegen Borrelia (in het geval van neuroborreliose). De interpretatie van dergelijke laboratoriumresultaten is echter niet altijd eenvoudig.
Lees meer over de diagnose van de ziekte van Lyme in het artikel Ziekte van Lyme – test.
Ziekte van Lyme: behandeling
Borrelia kan, net als andere bacteriën, worden bestreden met antibiotica. Het type, de dosis en de duur van het gebruik van de medicijnen hangen voornamelijk af van het stadium van de ziekte van Lyme en de leeftijd van de patiënt. Volwassenen in de vroege stadia van de ziekte krijgen bijvoorbeeld meestal tabletten met de werkzame stof doxycycline. Bij kinderen jonger dan negen jaar (dat wil zeggen voordat de tandglazuurvorming voltooid is) en zwangere vrouwen mag dit antibioticum daarentegen niet worden gebruikt. In plaats daarvan schrijft de arts bijvoorbeeld amoxicilline voor.
In latere stadia van de ziekte (chronische neuroborreliose, enz.) gebruiken artsen vaak ook antibiotica zoals ceftriaxon of cefotaxim. De medicijnen worden meestal toegediend in de vorm van tabletten, maar soms ook als infuus via de ader (bijvoorbeeld ceftriaxon).
Het succes van antibiotische therapie hangt vooral af van het begin van de behandeling: in de vroege stadia van de ziekte van Lyme is de behandeling meestal effectiever dan in latere stadia.
Lees meer over de behandeling van de ziekte van Lyme in het artikel Ziekte van Lyme – therapie.
Ziekte van Lyme: verloop van de ziekte en prognose
Bij de ziekte van Lyme is een snelle start van de therapie van groot belang. Het beloop en de prognose van de ziekte worden aanzienlijk beïnvloed door de vraag of de bacteriën de tijd hebben gehad om zich in het lichaam te verspreiden en te vermenigvuldigen. Met de juiste behandeling verdwijnen de symptomen meestal volledig.
In sommige omstandigheden blijven de symptomen van de ziekte van Lyme echter bestaan. Soms behouden patiënten hun hele leven milde gezichtszenuwverlammingen. Andere patiënten hebben slepende gewrichtspijn. Een reactie van het immuunsysteem die langer duurt dan de infectie veroorzaakt hier een ontsteking.
Vroege tekenen ontbreken vaak of blijven onopgemerkt. Daarom wordt de ziekte van Lyme later opgespoord en behandeld. De behandeling van de ziekte van Lyme in zulke gevorderde stadia van de ziekte is altijd moeilijk. Soms is verdere toediening van antibiotica nodig.
Maandenlange antibioticakuur, meerdere herhalingen of combinaties van meerdere middelen worden door de deskundigen van de medische richtlijnen niet aanbevolen!
In sommige gevallen raken mensen besmet zonder dat ze vervolgens duidelijke tekenen van ziekte ontwikkelen. Daarin kunnen antilichamen tegen Borrelia worden gedetecteerd zonder enige eerdere ziekte. De infectie geneest dus zelfstandig en met behulp van het immuunsysteem.
Wanneer de ziekte van Lyme echter spontaan of met therapie is overwonnen en genezen, biedt de ziekte geen immuniteit meer. Dit betekent dat men later opnieuw besmet kan raken met de ziekte van Lyme en deze kan oplopen.
Post-Lyme-syndroom
Het postborreliosesyndroom is vooral populair in gezondheidstijdschriften en de media. Er bestaat echter geen duidelijke definitie die dit ziektebeeld beschrijft. In de media wordt melding gemaakt van patiënten die klagen over bijvoorbeeld spierpijn, vermoeidheid, gebrek aan rijvaardigheid of concentratieproblemen.
Uit onderzoek tot nu toe blijkt echter dat deze aspecifieke klachten niet vaker voorkomen dan doorgaans het geval is bij mensen die een Borrelia-infectie hebben doorgemaakt. Daarom betwijfelen veel deskundigen of het veronderstelde ‘post-borreliosesyndroom’ daadwerkelijk verband houdt met de ziekte van Lyme.
Bekende late gevolgen van een Borrelia-infectie zijn aanhoudende huidveranderingen (acrodermatitis chronica atroficans), gewrichtsontstekingen (Lyme-artritis) of neurologische symptomen (chronische of late neuroborreliose).
Als getroffen personen last hebben van symptomen van het post-borreliosesyndroom, is het raadzaam andere mogelijke oorzaken van deze symptomen op te helderen. De reden voor chronische vermoeidheid of slechte concentratie kan bijvoorbeeld een virale infectie of zelfs een verborgen depressie zijn. Dan kan de arts een passende behandeling starten.
Ziekte van Lyme en zwangerschap
Eerdere casusrapporten en kleine onderzoeken suggereerden aanvankelijk dat een Borrelia-infectie tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van de foetus verstoorde. Recentere onderzoeken hebben deze veronderstelling echter nog niet bevestigd.
Toch is er geen bewijs dat de schadelijke effecten van een infectie tijdens de zwangerschap zonder enige twijfel uitsluit. Om deze reden behandelt de arts ook tijdens de zwangerschap de ziekte van Lyme consequent met antibiotica. Hiervoor kiest hij actieve stoffen die de moeder of het ongeboren kind niet schaden.
Volgens de huidige kennis hoeven vrouwen die al de ziekte van Lyme hebben gehad en vóór hun zwangerschap op de juiste manier zijn behandeld, zich geen zorgen te maken.
Bovendien is er geen bewijs dat moeders de ziekte van Lyme kunnen overdragen via borstvoeding.
Ziekte van Lyme: preventie
Het enige startpunt voor bescherming tegen de ziekte van Lyme zijn teken: Voorkom tekenbeten of verwijder een reeds zuigende teek zo snel mogelijk. De volgende tips zijn van toepassing:
Wanneer u in de bossen en weilanden bent of tuiniert, dient u indien mogelijk lichtgekleurde (witte) kleding te dragen. Teken zijn hierop makkelijker te herkennen dan op donker textiel. De armen en benen moeten ook bedekt zijn met kleding, zodat de kleine bloedzuigers niet zo gemakkelijk huidcontact vinden.
U kunt ook teken- of insectenwerende middelen aanbrengen. Houd er echter rekening mee dat deze geen 100% bescherming bieden tegen een tekenbeet en slechts enkele uren effectief zijn.
Vermijd sluiproutes door hoog gras en struiken. Blijf in plaats daarvan op verharde paden.
In ieder geval moet je je hele lichaam grondig controleren op teken nadat je een tijd in de natuur hebt doorgebracht. Controleer uw huisdieren ook op mogelijke teken: de parasieten kunnen van uw kat of hond op u overgaan.
Als u een zuigende teek op uw huid aantreft, moet u deze onmiddellijk en professioneel verwijderen: Pak de teek vast met een fijn pincet of tekentang direct boven de huid en trek hem er langzaam en zonder draaien uit. Terwijl u dit doet, drukt u zo weinig mogelijk om te voorkomen dat lichaamsvloeistoffen van het dier in de wond terechtkomen. Controleer ook of je niet per ongeluk het lichaam hebt afgescheurd terwijl de kop van de parasiet nog in de wond zit.
Als je een teek die op je huid zuigt, probeert te vergiftigen of te verstikken met olie of andere stoffen, vergroot je de kans op infectie! Want in de strijd om te overleven kan de teek nog meer Borrelia overbrengen.
Vervolgens moet u de prikwond desinfecteren. Dit beschermt niet tegen de ziekte van Lyme, maar voorkomt wondinfectie.
Het nemen van antibiotica uit voorzorg na een tekenbeet (zonder diagnose van een infectie met de ziekte van Lyme) wordt niet aanbevolen.
Er bestaat geen vaccinatie tegen de ziekte van Lyme!
Artsen kunnen zich vaccineren tegen meningo-encefalitis (TBE) in de vroege zomer, die ook door teken wordt overgedragen. Het is met name aan te raden voor degenen die in risicogebieden wonen of ernaar reizen. Er bestaat echter geen preventief vaccin tegen de ziekte van Lyme.
