Kort overzicht
- Wat is hypercapnie? Ophoping van kooldioxide in het arteriële bloed. Het kan acuut optreden of zich langzaam ontwikkelen.
- Oorzaken: bijv. onvoldoende ventilatie van de longen (bijvoorbeeld bij COPD en andere longziekten), verhoogde CO2-productie in het lichaam (bijvoorbeeld bij hyperthyreoïdie), metabole alkalose (bijvoorbeeld als gevolg van kaliumgebrek), inademing van lucht die rijk is aan CO2
- Symptomen: bijv. zweten, versnelde ademhaling, versnelde hartslag, hoofdpijn, verwarring, bewusteloosheid
- Therapie: bijv. kunstmatige beademing, toediening van natriumbicarbonaat, verlaging van de lichaamstemperatuur (hypothermie), behandeling van de oorzaak (bijv. de onderliggende ziekte)
Hypercapnie: oorzaken en mogelijke ziekten
Hypercapnie wordt meestal veroorzaakt door onvoldoende ventilatie van de longen (hypoventilatie), zoals bij de chronische longziekte COPD, waarbij hypercapnie heel vaak voorkomt.
Soms ontstaat de accumulatie van kooldioxide echter ook als gevolg van een verhoogde kooldioxideproductie, metabole alkalose of het inademen van lucht die rijk is aan kooldioxide (koolstofdioxidevergiftiging).
Hypercapnie als gevolg van hypoventilatie
- Acute ‘longzwakte’ (acute ademhalingsinsufficiëntie)
- obstructieve longziekten (longziekten met vernauwing of obstructie van de luchtwegen), zoals COPD en astma
- Restrictieve longziekten (ziekten waarbij de longen zich niet meer voldoende kunnen ontwikkelen en uitzetten), zoals longfibrose
- longembolie
- oplopende ademhalingsverlamming na spinale anesthesie (als gevolg van het opstijgen van het verdovingsmiddel door het wervelkanaal)
- Ademhalingsdepressie door medicatie zoals opiaten (sterke pijnstillers)
- Effect van spierontspannende medicijnen (relaxantia) die na een operatie langer aanhouden dan gewenst
- Pickwick-syndroom: een hypoventilatiesyndroom veroorzaakt door obesitas dat geassocieerd is met hypercapnie. De longen van de getroffenen worden onvoldoende geventileerd, vooral tijdens het liggen. Het Pickwick-syndroom treft meestal mannen ouder dan 50 jaar.
Hypercapnie als gevolg van verhoogde CO2-productie
Een ophoping van kooldioxide in het arteriële bloed kan ook veroorzaakt worden door een verhoogde CO2-productie:
Koolstofdioxide hoopt zich als metabolisch eindproduct op in de cellen en bereikt via het bloed de longen, waar het wordt uitgeademd. Als de cellen echter een overmatige hoeveelheid kooldioxide produceren, kunnen de getroffenen dit niet meer voldoende uitademen. Het hoopt zich op in het bloed – er ontstaat hypercapnie.
- “Bloedvergiftiging” (sepsis)
- koorts
- Polytrauma (gelijktijdig letsel aan verschillende lichaamsgebieden of orgaansystemen, waarbij ten minste één letsel of de combinatie van meerdere verwondingen levensbedreigend is)
- Oncontroleerbare (kwaadaardige) hoge bloeddruk
- hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
Hypercapnie als gevolg van metabole alkalose
Hypercapnie kan ook optreden als reactie van het lichaam op metabole alkalose. In dit ziektebeeld is het bicarbonaatgehalte in het bloed sterk verhoogd, waardoor de pH-waarde naar boven verschuift, dat wil zeggen naar het basische (alkalische) bereik.
Het lichaam probeert vervolgens de pH-waarde weer naar normaal te verlagen door meer koolstofdioxide vast te houden en dit niet via de longen uit te ademen – er ontstaat een compenserende hypercapnie.
Mogelijke oorzaken van metabole alkalose zijn bijvoorbeeld
- acuut kaliumtekort
- Verlies van veel zuur maagsap (bijvoorbeeld door braken)
- Bepaalde diuretische medicijnen gebruiken (diuretica)
- Te veel eten (hyperalimentatie), dat wil zeggen een ongezond voedingspatroon dat te rijk is en tot zwaarlijvigheid leidt
Hypercapnie door inademing van CO2-rijk gas
De lucht in voersilo's en brouwerijkelders kan bijvoorbeeld gevaarlijke hoeveelheden kooldioxide bevatten, wat het werken daar riskant maakt.
Koolstofdioxide is een geurloos gas, dus de getroffenen ademen het ongemerkt in.
Hypercapnie: symptomen
Afhankelijk van de ernst veroorzaakt hypercapnie verschillende symptomen. Deze zijn niet specifiek voor een ophoping van kooldioxide in het bloed en kunnen dus ook andere oorzaken hebben.
Veel voorkomende symptomen van hypercapnie zijn:
- zweten
- Hoge bloeddruk
- hartkloppingen en hartritmestoornissen
- Versnelde ademhaling (tachypneu)
- hoofdpijn
- verwarring
- verlies van bewustzijn
- tonisch-klonische convulsies (convulsies met verstijving en spiertrekkingen van armen en benen, bijv. tijdens een epileptische aanval)
- verwijde pupillen (mydriasis)
Bij dergelijke klachten is een bezoek aan de huisarts dringend aan te raden!
Vertroebeling van het bewustzijn (tot en met bewusteloosheid en coma) treedt alleen op bij meer uitgesproken hypercapnie, dat wil zeggen bij een partiële kooldioxidedruk boven 60 mmHg. Bij dergelijke waarden neemt de druk in de hersenen toe omdat de bloedvaten daar aanzienlijk verwijden.
Recent geopereerde patiënten met hypercapnie hebben vaak last van hoofdpijn, misselijkheid en hallucinaties.
Hyperaciditeit (acidose)
Als onvoldoende ventilatie van de longen (hypoventilatie) de reden is voor de hypercapnie en vervolgens voor de hyperaciditeit, spreken artsen van respiratoire acidose.
Hypercapnie: wat doet de dokter?
Bij vermoeden van hypercapnie meet de arts de bloedgassen (zuurstof, kooldioxide) in het arteriële bloed en de zuurstofverzadiging. De resultaten en de symptomen van de patiënt zijn doorgaans voldoende om de diagnose “hypercapnie” te stellen. De diagnose kan echter moeilijker worden gemaakt als de patiënt medicijnen gebruikt die de symptomen van hypercapnie maskeren. Zo kunnen cardiovasculaire medicijnen zoals bètablokkers de snelle hartslag vertragen en kunnen medicijnen tegen hoge bloeddruk de stijging van de bloeddruk voorkomen.
Zodra de arts hypercapnie heeft vastgesteld, kunnen verdere onderzoeken nodig zijn, afhankelijk van de oorzaak van de hypercapnie, bijvoorbeeld longfunctietesten voor longziekten.
Hoe de arts hypercapnie behandelt
De arts hoeft niet altijd milde hypercapnie te behandelen. Als de pH-waarde echter aanzienlijk daalt als gevolg van de ophoping van kooldioxide, dwz er ontstaat een uitgesproken hyperaciditeit (acidose), moet de arts therapeutisch ingrijpen. Er zijn verschillende behandelingsmaatregelen beschikbaar.
Natriumbicarbonaat moet zeer voorzichtig worden toegediend, omdat de stijgende pH-waarde de ademhalingsprikkel kan verminderen. Dit betekent dat de patiënt minder ademt, waardoor het CO2-niveau in het bloed verder stijgt.
Als alle andere behandelingsopties falen, kan de arts als laatste redmiddel de kerntemperatuur van het lichaam van de patiënt verlagen in geval van hypercapnie. Deze zogenaamde onderkoeling vertraagt de metabolische activiteit en vermindert zo de kooldioxideproductie in de cellen.
Al deze maatregelen worden gebruikt voor symptomatische behandeling – dat wil zeggen om het symptoom van hypercapnie te bestrijden. De arts moet echter ook de oorzaak ervan behandelen. Er wordt bijvoorbeeld een passende therapie gestart voor de onderliggende ziekte (zoals COPD).
