Pneumothorax: beschrijving
Bij een pneumothorax is lucht de zogenaamde pleurale ruimte binnengedrongen – tussen de longen en de borstwand. Simpel gezegd bevindt de lucht zich naast een long, waardoor deze niet meer goed kan uitzetten. De redenen voor de pathologische ophoping van lucht kunnen variëren.
Jaarlijks zijn er in Duitsland ongeveer 10,000 gevallen van pneumothorax.
Negatieve druk gaat verloren
De longen zijn van buitenaf omgeven door een gladde orgaanschil, het borstvlies. Een andere dunne laag weefsel, het borstvlies, bekleedt de borstwand van binnenuit. De long en het borstvlies samen worden het borstvlies genoemd en worden slechts gescheiden door een smalle, met vloeistof gevulde ruimte: de pleurale ruimte.
Er ontstaat een bepaalde negatieve druk in de pleuraholte, waardoor zogenaamde adhesiekrachten ontstaan waardoor het borstvlies en het borstvlies letterlijk aan elkaar blijven kleven. Dit mechanisme zorgt ervoor dat de longen bij elke ademhaling de bewegingen van de ribbenkast volgen.
Als er nu lucht de pleuraholte binnendringt, worden de fysieke adhesiekrachten geneutraliseerd. De long kan tijdens het inademen niet uitzetten in het getroffen gebied, maar klapt in (longcollaps). In sommige gevallen komt er echter zo weinig lucht in de pleuraholte dat de getroffen persoon dit nauwelijks merkt.
Vormen van pneumothorax
- externe pneumothorax: Hier komt de lucht van buitenaf tussen de borstwand en de longen binnen – bijvoorbeeld bij een ongeval waarbij iets in de borst steekt.
- interne pneumothorax: Hier komt lucht via de luchtwegen de pleuraholte binnen, waarvoor verschillende redenen kunnen zijn (zie hieronder). Interne pneumothorax komt vaker voor dan extern.
Pneumothorax kan ook worden geclassificeerd op basis van de mate waarin lucht binnendringt: als er heel weinig lucht in de pleuraholte zit, noemen artsen dit een mantelpneumothorax. In dit geval is de long nog steeds grotendeels blootgelegd, zodat de getroffen persoon nauwelijks enig ongemak kan ervaren.
Bij pneumothorax met longcollaps is daarentegen één long (gedeeltelijk) ingeklapt, wat ernstige ongemakken veroorzaakt.
Een ernstige complicatie van pneumothorax is de zogenaamde spanningspneumothorax. Het komt voor bij ongeveer drie procent van de gevallen van pneumothorax. Bij een spanningspneumothorax wordt bij elke ademhaling meer lucht in de pleuraholte gepompt, maar deze kan niet ontsnappen. Hierdoor neemt de lucht steeds meer ruimte in de borstkas in beslag – het comprimeert vervolgens ook de niet-aangedane long en bovendien de grote aderen die naar het hart leiden.
Een spanningspneumothorax is een levensbedreigende aandoening die onmiddellijk moet worden behandeld!
Pneumothorax: symptomen
Daarentegen is pneumothorax met longcollaps, vanwege de grotere luchttoevoer, een gevaarlijke aandoening die meestal gepaard gaat met duidelijke symptomen.
- kortademigheid (kortademigheid), mogelijk versnelde (hijgende) ademhaling
- Prikkelbaar hoesten @
- stekende, ademafhankelijke pijn in de aangedane zijde van de borstkas
- mogelijke vorming van een luchtbel onder de huid (huidemfyseem)
- asymmetrische beweging van de borstkas tijdens het ademen (“achterblijven” van de aangedane zijde)
Bij de zogenaamde catameniale pneumothorax, die bij jonge vrouwen rond de menstruatie optreedt, gaan de pijn op de borst en de kortademigheid doorgaans gepaard met het ophoesten van bloederige afscheidingen (bloedspuwing).
Bij een spanningspneumothorax neemt de kortademigheid steeds verder toe. Als de longen niet langer voldoende zuurstof kunnen opnemen om het lichaam te voorzien, worden de huid en de slijmvliezen blauw (cyanose). De hartslag is oppervlakkig en sterk versneld. Een spanningspneumothorax moet zo snel mogelijk door een arts worden behandeld!
Pneumothorax: oorzaken en risicofactoren
Artsen maken afhankelijk van de oorzaak onderscheid tussen verschillende vormen van pneumothorax.
- secundaire spontane pneumothorax: deze ontstaat uit een bestaande longziekte. In de meeste gevallen gaat het om COPD (chronische obstructieve longziekte), minder vaak om andere ziekten zoals longontsteking.
- Traumatische pneumothorax: het is het gevolg van een letsel aan de borstkas. De intense druk van een botsing tijdens een auto-ongeluk kan bijvoorbeeld ribben breken en de longen beschadigen. Lucht kan dan van buitenaf de pleuraholte binnendringen. Steekwonden in de borst kunnen ook een traumatische pneumothorax veroorzaken.
- iatrogene pneumothorax: Dit is wanneer de pneumothorax het resultaat is van een medische procedure. Tijdens borstcompressies om een hartstilstand te reanimeren kunnen ribben bijvoorbeeld breken en de long beschadigen – met daaropvolgende pneumothorax. Lucht kan ook onbedoeld de pleurale ruimte binnendringen tijdens weefselverwijdering uit de long (longbiopsie), bronchoscopie of plaatsing van een centrale veneuze katheter.
Belangrijke risicofactor voor primaire spontane pneumothorax is roken – ongeveer 90 procent van alle pneumothoraxpatiënten rookt!
Speciale gevallen van pneumothorax
Vrouwen lopen over het algemeen een lager risico op een spontane pneumothorax dan mannen. In bepaalde situaties zijn ze er echter gevoeliger voor:
In de vruchtbare leeftijd kan een zogenaamde catameniale pneumothorax optreden binnen 72 uur vóór of na de menstruatie. Het ontwikkelt zich meestal aan de rechterkant. De oorzaak van deze bijzondere vorm van pneumothorax is nog niet duidelijk. Mogelijk zou endometriose (met vestiging van endometrium in het thoracale gebied) de trigger kunnen zijn, of zou er lucht door de baarmoeder naar de buikholte kunnen gaan en van daaruit naar de borstkas. Catameniale pneumothorax is zeer zeldzaam, maar brengt een hoog risico op herhaling met zich mee.
Een ander speciaal geval is pneumothorax tijdens de zwangerschap.
Pneumothorax: onderzoeken en diagnose
Eerst zal de arts in een gesprek met u uw medische voorgeschiedenis (anamnese) afnemen. Hij zal informeren naar de aard en omvang van uw klachten, het tijdstip van optreden en eventuele eerdere incidenten en bestaande longziekten. U moet de arts ook informeren over eventuele medische ingrepen en verwondingen op de borst.
Als een pneumothorax wordt vermoed, wordt zo snel mogelijk een röntgenonderzoek van de borstkas (thoraxfoto) uitgevoerd. In de meeste gevallen zijn op de röntgenfoto enkele karakteristieke kenmerken te zien: naast de ophoping van lucht in de pleuraholte is soms de ingeklapte long op de röntgenfoto te zien.
Als het röntgenonderzoek geen duidelijke bevindingen oplevert, kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn, bijvoorbeeld een echografie, een computertomografie of een punctie van het verdachte gebied (pleurapunctie).
Pneumothorax: behandeling
De behandeling van een pneumothorax hangt in eerste instantie af van de exacte ernst ervan.
Wacht in milde gevallen
Als er slechts een kleine hoeveelheid lucht in de pleuraholte aanwezig is (mantelpneumothorax) en er geen ernstige symptomen zijn, kan de pneumothorax zonder behandeling vaak volledig verdwijnen. In dit geval blijft de getroffen persoon in eerste instantie onder medische observatie om het verdere verloop van de ziekte te volgen. Regelmatige klinische onderzoeken en röntgencontroles helpen.
Pleurale drainage en pleurodese
In noodgevallen – vooral bij een spanningspneumothorax na een ongeval – kan de arts met een canule de pleuraholte doorboren om de long eerst te ontlasten, zodat de binnengekomen lucht kan ontsnappen. Dit wordt later gevolgd door pleurale drainage.
Als er een risico bestaat op een recidiverende pneumothorax, voeren artsen soms ook een speciale operatie uit, genaamd pleurodese. Deze procedure wordt uitgevoerd als onderdeel van een thoracoscopie, een onderzoek van de borstholte: de long en het borstvlies worden aan elkaar 'gelijmd' (dwz de pleuraruimte wordt verwijderd) zodat de long niet opnieuw kan inklappen.
Pneumothorax: verloop van de ziekte en prognose
Het beloop van een pneumothorax hangt af van de oorzaak en het type en de omvang van het eventuele veroorzakende letsel.
De prognose voor de meest voorkomende vorm, de spontane pneumothorax, is meestal goed. Niet te grote hoeveelheden lucht in de pleuraholte (mantelpneumothorax) kunnen vaak geleidelijk door het lichaam worden opgenomen, zodat de pneumothorax zichzelf oplost.
Bovendien mogen de getroffenen vanwege de drukveranderingen geen duiksporten beoefenen en idealiter stoppen met roken – beide verminderen het risico op herhaling. Patiënten met grote emfyseembellen moeten ook voorzichtig zijn met vliegreizen en, indien nodig, vooraf hun arts raadplegen.
Bij een traumatische pneumothorax hangt de prognose af van het letsel aan de long en/of het borstvlies. Als er na een ongeval ernstig letsel ontstaat, kan het leven in gevaar zijn.
Een spanningspneumothorax moet altijd onmiddellijk worden behandeld, anders is een ernstig beloop waarschijnlijk.
Bij een iatrogene pneumothorax als gevolg van een longpunctie is de schade in het weefsel dat leidt tot het binnendringen van lucht in de pleuraholte meestal zeer klein en geneest deze vanzelf.
