Wat zijn tumormarkers?
Tumormarkers (“kankermarkers”) zijn biochemische stoffen die bij sommige vormen van kanker in verhoogde hoeveelheden in het lichaam kunnen voorkomen. Ze worden ofwel door de tumorcellen zelf geproduceerd, ofwel in grotere hoeveelheden omdat de tumor de productie ervan in de lichaamseigen cellen stimuleert. Goedaardige ziekten kunnen echter ook een toename van tumormarkers veroorzaken.
Waar zijn tumormarkers van gemaakt?
Tumormarkers zijn vaak samengesteld uit suikers en eiwitten (zogenaamde glycoproteïnen). Een voorbeeld is carcino-embryonaal antigeen (kortweg CEA), dat voor 50 tot 60 procent uit koolhydraten bestaat en stijgt bij onder meer darmkanker.
Een tumormarker kan ook een enzym of hormoon zijn. Een enzymatische tumormarker is bijvoorbeeld het neuronspecifieke enolase, terwijl een hormonale tumormarker het schildklierhormoon calcitonine is.
Genen als “tumormarkers
Tegelijkertijd kan de expressie van bepaalde genmarkers in de tumorcellen erop wijzen dat een kanker succesvol kan worden behandeld met een bepaalde therapie. In dit geval is het gebruikte medicijn gericht tegen een specifieke structuur van de kankercellen. Artsen noemen dit ‘gerichte therapie’. HER2-positieve tumoren kunnen bijvoorbeeld worden behandeld met de werkzame stof trastuzumab.
Wanneer worden tumormarkers bepaald?
De arts bepaalt daarom meestal alleen de tumormarkers als de kanker al bekend is, om de voortgang ervan te volgen en het succes of falen van kankertherapie (zoals chemotherapie of bestralingstherapie) te beoordelen: Als eerder verhoogde waarden dalen, reageert de patiënt goed aan de therapie. Als daarentegen de waarden van de tumormarkers hoog blijven of zelfs stijgen, is de voorgaande therapie uiteraard niet erg succesvol.
Welke tumormarkerwaarden zijn normaal?
De belangrijkste tumormarkers: overzicht
|
Aanwijzing |
Standaardwaarde voor tumormarker |
Mogelijke indicator van... |
Note |
|
AFP (alfa-foetoproteïne) |
20 ng / ml |
Levercelkanker (hepatocellulair carcinoom), kiemceltumoren (goedaardige en kwaadaardige gezwellen van de eierstokken en teelballen) |
Ook getest bij prenatale diagnostiek bij vragen over het syndroom van Down of neuralebuisdefecten; ook verhoogd bij inflammatoire leverziekte. |
|
Bèta-HCG |
10 U/l (serum) voor niet-zwangere vrouwen en mannen; 20 U/l (urine) |
Kiemceltumoren |
|
|
CEA (carcino-embryonaal antigeen) |
Niet-rokers: tot 4.6 ng/ml Rokers: 3.5 – 10.0 ng/ml (25% van de gevallen) > 10.0 ng/ml (1% van de gevallen) > 20.0 ng/ml (Va-maligne proces) |
Adenocarcinomen van het spijsverteringskanaal (voornamelijk darmkanker), maar ook bronchiale carcinomen |
Ook verhoogd bij rokers en bij mensen met een leverziekte. |
|
PSA (prostaatspecifiek antigeen) |
4 ng / ml (Richtlijnen van de Duitse urologen) |
Prostaatkanker |
Neemt ook toe na prostaatirritatie of goedaardige prostaatvergroting. |
|
Eierstokkanker |
Ook verhoogd tijdens de zwangerschap, pancreatitis, hepatitis, levercirrose en endometriose. |
||
|
<31 U / ml |
Borstkanker en eierstokkanker |
||
|
<37 U / ml |
Kankers van het spijsverteringskanaal, de alvleesklier of de galwegen |
Ook verhoogd bij bacteriële galwegontsteking, alcoholmisbruik of primaire galcirrose. |
|
|
tot 4.6 E/ml |
Eierstokkanker, maagkanker |
Ook verhoogd bij ontstekingen van de vrouwelijke voortplantingsorganen of het spijsverteringskanaal. |
|
|
calcitonine |
Mannen: Vrouwtjes: 4.6 ng / l |
Medullair schildkliercarcinoom, pancreaskanker (pancreascarcinoom), feochromocytoom |
Ook verhoogd bij nierfalen, Hashimoto-thyroïditis en zwangerschap. |
|
CgA (Chromogranine A) |
19 – 98ng/ml |
Medullair schildkliercarcinoom, neuro-endocriene tumoren, feochromocytoom |
Het bereik van de gegeven normale waarden is afhankelijk van de methode en de leeftijd. |
|
<3.0 ng / ml |
Bronchiaal carcinoom, blaaskanker (urineblaascarcinoom) |
Zeer zelden ook verhoogd bij goedaardige longziekten. |
|
|
NSE-tumormarker |
volwassenen: 12.5 mcg/l Kinderen < 1 jaar: 25.0 mcg/l |
Kleincellige longkanker, neuro-endocriene tumoren en neuroblastoom. |
Ook verhoogd bij longziekten (zoals fibrose), meningitis, bederf van rode bloedcellen en hersenschade als gevolg van zuurstofgebrek. |
|
Eiwit S100 |
in serum: Vrouwen tot 0.1 µg/l Mannen tot 0.1 mcg/l in hersenvocht: Vrouwen tot 2.5 µg/l Mannen tot 3.4 µg/l |
Zwarte huidkanker (kwaadaardig melanoom) |
Ook verhoogd bij vasculaire schade, traumatisch hersenletsel en lever- en nierfalen. |
|
< 5 µg/l |
Plaveiselcelcarcinomen, bijvoorbeeld van de longen, slokdarm of baarmoederhals |
Ook verhoogd bij psoriasis, eczeem, levercirrose, pancreatitis en tuberculose. |
Nadere informatie: CEA
Lees meer over deze tumormarker in het artikel CEA.
Nadere informatie: CA 15-3
Wanneer de bepaling van CA 15-3 zinvol is, lees dan het artikel CA 15-3.
Nadere informatie: CA 19-9
Verdere informatie: CA 125
Alles wat belangrijk is over deze tumormarker vindt u in het artikel CA 125.
Wanneer zijn tumormarkers laag?
Omdat de normale waarden voor tumormarkers niet als referentiebereiken maar als bovengrenswaarden zijn gedefinieerd, kan er niet worden gesproken van te lage tumormarkers. Een daling van de tumormarkers onder eerder gemeten waarden is echter meestal een goed teken: het kan wijzen op de achteruitgang van de ziekte en de effectiviteit van een therapie.
Als ze hun drempelwaarde overschrijden, zijn de tumormarkers verhoogd. Dit kan worden veroorzaakt door kwaadaardige tumorziekten (kanker). Er zijn ook verschillende tumormarkers voor verschillende vormen van kanker:
- Borstkanker (borstkanker): CA 15-3, CEA, CA 125
- Eierstokkanker (eierstokcarcinoom): CA 125, bèta-HCG, AFP
- Longkanker (longcarcinoom): NSE, CYFRA 21-1, SCC
- Maagkanker (maagcarcinoom): CEA, CA 72-4, CA 19-9
- Darmkanker (darmcarcinoom): CEA
- Prostaatkanker (prostaatcarcinoom): PSA
- enz.
Daarnaast zijn sommige tumormarkers ook verhoogd bij niet-kankergerelateerde ziekten. Zo is proteïne S100 enerzijds verhoogd bij huidkanker (melanoom) en anderzijds bij leverfalen en traumatisch hersenletsel.
Tumormarkers tijdens de zwangerschap
Wat te doen bij veranderde tumormarkers?
Bovendien is er voor de meeste tumormarkers geen vaste bovengrens waarboven een carcinoom zeker is. Andersom geldt dit ook: een lage tumormarker betekent niet automatisch dat er geen sprake is van kanker.
Dienovereenkomstig kan de arts het testresultaat alleen beoordelen in combinatie met andere bevindingen (bijvoorbeeld echografie of CT-bevindingen, de symptomen van de patiënt, resultaten van een gastroscopie en colonoscopie, enz.).
Wat betekenen veranderde tumormarkers in het beloop van een kankerziekte?
Als een patiënt met een bekende kanker therapie krijgt (bijvoorbeeld een operatie, chemotherapie, bestralingstherapie of immuuntherapie), bepaalt de arts vaak na een paar weken opnieuw de tumormarkers. Hij vergelijkt de huidige waarden met die verkregen op het moment van de initiële diagnose. Als de waarden dalen, is dit meestal een goed teken: de patiënt lijkt goed op de therapie te reageren.
