Kort overzicht
- Wat te doen als u een gebroken been heeft? Immobiliseren, een noodoproep doen, afkoelen (gesloten beenfractuur) of bedekken met een steriel verband (open beenfractuur)
- Beenbreuk – risico's: inclusief bijkomende verwondingen aan ligamenten, zenuwen of bloedvaten, ernstig bloedverlies, compartimentsyndroom, wondinfectie
- Wanneer moet u een arts raadplegen? Een gebroken been moet altijd door een arts worden behandeld om complicaties en blijvende schade te voorkomen.
Opgelet!
- Femurfracturen worden vaak veroorzaakt door een val van hoogte, bijvoorbeeld van een steiger of een verkeersongeval met hoge snelheid.
- De enkel wordt gestabiliseerd door ligamenten. Deze kunnen scheuren als de enkel breekt.
- Een beenbreuk kan bijzonder goed genezen als de stofwisseling goed werkt en de breuk van begin tot eind professioneel wordt behandeld. Dit betekent immobilisatie of een operatie, gevolgd door gerichte oefeningen/revalidatie om de spieren te behouden en opnieuw op te bouwen.
Gebroken been: hoe herken je het?
Heeft u het vermoeden dat u uw been heeft gebroken? Deze symptomen bevestigen het vermoeden:
- Het been kan slechts beperkt of helemaal niet worden bewogen.
- Er heeft zich zwelling gevormd op het gebied van de verwonding.
- Het blessuregebied doet (ernstig) pijn.
- Het been of delen van het been bevinden zich in een onnatuurlijke positie.
- Bij het verplaatsen van het gewonde gebied is een knarsend geluid hoorbaar.
Ook klachten als een ontspannende houding en een open wond met zichtbare botfragmenten zijn mogelijk. In het laatste geval is er sprake van een open beenfractuur – in tegenstelling tot een gesloten beenfractuur, waarbij de huid boven de fractuurplaats niet gewond raakt.
Bij een beenbreuk barst minstens één van de drie lange botten in het been:
- het scheenbeen (tibia) en/of
- de fibula in het onderbeen en/of
- het dijbeen (dijbeen).
Scheenbeen en kuitbeen
Scheenbeen- en kuitbeenfracturen worden meestal veroorzaakt door een gewelddadige draaiing, bijvoorbeeld bij een snowboardongeluk.
Meer over de oorzaken en behandeling van dit soort beenfracturen leest u in het artikel Kuitbeenfractuur en scheenbeenfractuur.
Als het scheenbeen in het bovenste gedeelte breekt, wordt dit een tibiaplateaufractuur genoemd.
Dit wordt vaak veroorzaakt door het springen van grote hoogte. Meer over dit type beenfractuur leest u in het artikel Tibiale plateaufractuur.
De meest voorkomende blessure in het onderbeengebied is echter een enkelfractuur – een breuk in het enkelgewrichtsgebied die meestal optreedt als de voet verdraaid is.
Dijbeen
Het dijbeen is het grootste bot in het menselijk lichaam. Normaal gesproken kost het daarom veel kracht om het te breken (bijvoorbeeld bij een verkeersongeval). Alles wat u moet weten over dit type gebroken been vindt u in het artikel Femurfractuur.
Mensen met osteoporose breken vaak hun dijbeen als gevolg van een relatief onschuldige val of stoot. De breuklijn loopt dan meestal tussen de “kop” en de schacht van dit lange bot, dus ter hoogte van de nek van het bot. Meer over deze zogenaamde femurhalsfractuur leest u in het artikel Femurhalsfractuur.
Gebroken been: wat te doen?
Als iemand zijn been heeft gebroken, moeten EHBO'ers als volgt te werk gaan:
Een gebroken been is pijnlijk en gewonde mensen zijn zeer waarschijnlijk onrustig of zelfs angstig. Stel daarom de getroffenen gerust en leg uit wat u doet. Dit schept vertrouwen. Om uzelf tegen infecties te beschermen, moet u wegwerphandschoenen aantrekken voordat u gaat helpen, vooral in het geval van een open beenfractuur. U moet deze eerstehulpmaatregelen nemen als u een gebroken been heeft:
- Stel de patiënt gerust: Vooral bij kinderen kan het ook nuttig zijn om hen de volgende stappen uit te leggen – dit schept vertrouwen.
- Trek wegwerphandschoenen aan: Dit is vooral aan te raden bij een open beenfractuur, om uzelf te beschermen tegen mogelijke infecties (bloedcontact!).
- Immobiliseren: Zorg ervoor dat de getroffen persoon niet beweegt of het gebroken been indien mogelijk belast. U kunt het gewonde been ook opvullen met een opgerolde deken, opgerolde kledingstukken etc. om het te stabiliseren.
- Koele gesloten beenfracturen: Plaats voorzichtig een ijspak of koelpak op het gewonde deel van het been om pijn en zwelling te verlichten – maar niet direct op de huid, met een laag stof ertussen (gevaar voor bevriezing!). Indien nodig zijn natte doeken ook voldoende.
- Bedek open beenfracturen: Bedek open wonden met een steriel wondverband.
- Ga voorzichtig te werk: let op de uitingen van pijn van de gewonde bij alles wat u doet.
Probeer nooit de fractuur te “zetten” en beweeg het gewonde been niet!
Gebroken been: risico's
Een gebroken been kan gepaard gaan met ernstige verwondingen en diverse complicaties. Zonder behandeling kunnen ze soms gevaarlijk zijn of tot permanente beperkingen leiden.
Mogelijke bijkomende verwondingen en complicaties van een gebroken been zijn onder meer
- Huid- en weke delenbeschadiging (vooral in het geval van een open beenfractuur)
- Ligamentblessures: Vooral als een gewricht of een bot dichtbij een gewricht breekt, worden de omliggende ligamenten meestal ook aangetast.
- Bloedverlies: Als een bot in het been breekt, kunnen ook bloedvaten scheuren. Er vormt zich dan een zogenaamd fractuurhematoom. Als de gewonde veel bloed verliest, kan hij of zij in shock raken.
- Vaat- en zenuwletsel
- Pseudartrose: Er vormt zich geen nieuw botweefsel tussen de botfragmenten om deze te overbruggen, maar de fragmenten blijven mobiel met elkaar verbonden. Dit ‘valse gewricht’ kan pijnlijk zijn en de mobiliteit beperken. Het dijbeen is bijzonder gevoelig voor pseudoartrose.
Gebroken been: wanneer moet u naar een dokter?
Als het gebroken been in een vroeg stadium door een specialist wordt behandeld, vergroot dit de kans op herstel en de prognose. Complicaties en blijvende gevolgen (zoals permanente bewegingsbeperking) kunnen meestal worden vermeden. Laat een gebroken been daarom altijd zo snel mogelijk onderzoeken en behandelen door een arts.
Gebroken been: onderzoek door een arts
De medisch deskundige voor een gebroken been is een specialist in orthopedie en traumachirurgie. Hij of zij zal u of de gewonde eerst vragen stellen om een precies beeld te krijgen van de toedracht van het ongeval, de symptomen en eventuele eerdere en onderliggende ziekten (medische voorgeschiedenis). Artsen stellen vragen als:
- Hoe is het ongeluk gebeurd?
- Waar heb je precies pijn?
- Hoe zou u de pijn beschrijven (stekend, dof, etc.)?
- Heeft u nog andere klachten (bijvoorbeeld gevoelloosheid, tintelingen)?
- Heeft u ooit eerder een hernia gehad?
- Bent u op de hoogte van reeds bestaande/onderliggende aandoeningen (bijvoorbeeld osteoporose)?
De arts kan met behulp van beeldvormingsprocedures het vermoeden van een gebroken been bevestigen en het type fractuur nauwkeuriger bepalen. Meestal wordt een röntgenonderzoek (in twee vlakken – van voren en van opzij) uitgevoerd. Als een nog preciezere verduidelijking nodig is, kan een computertomografie (CT) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI), die ook defecten in het zachte weefsel aantoont, worden overwogen. Deze complexere procedures kunnen ook nodig zijn ter voorbereiding op de chirurgische behandeling van de beenfractuur.
Gebroken been: Behandeling door de arts
Hoe de arts de beenfractuur behandelt, hangt af van welk bot gebroken is. Het is belangrijk om precies te weten waar de breuk zich bevindt en of het een eenvoudige of gecompliceerde breuk betreft. Er is bijvoorbeeld sprake van een samengestelde breuk als het bot in veel kleine stukjes is versplinterd. Ook eventuele begeleidende blessures spelen een rol bij de keuze voor de behandeling.
Over het algemeen is het doel van de behandeling het gebroken bot zo snel mogelijk in een functionele staat te herstellen. Dit kan worden bereikt door middel van conservatieve therapie of een operatie.
Meer over de behandeling van botbreuken leest u in het artikel Breuk: Behandeling.
Vervolgbehandeling van een beenfractuur
Zodra de twee botuiteinden weer stabiel aan elkaar zijn gegroeid, betekent dit niet dat het herstelproces voltooid is. Alleen professionele revalidatie zal de fractuur volledig genezen. In een dergelijk individueel ontworpen revalidatieprogramma trainen patiënten de beweeglijkheid van de gewrichten met bijzonder zachte oefeningen en bouwen ze ook de eerder verzwakte spieren doelgericht weer op. Afhankelijk van de behoeften van de patiënt kan de revalidatie poliklinisch of intramuraal worden uitgevoerd.
Gebroken been: progressie en prognose
Met de juiste behandeling geneest een gebroken been meestal goed en zonder gevolgen. Dit is echter niet altijd het geval bij open verbrijzelde fracturen of bijkomend vaatletsel. Als het wondgebied geïnfecteerd raakt, kan er zelfs bloedvergiftiging (sepsis) ontstaan, wat in bijzonder ernstige maar zeldzame gevallen kan leiden tot amputatie van het aangedane been.
