Kort overzicht
- Behandeling: vaatsclerotherapie of ligatie van rubberen banden, ballontamponade bij ernstige bloedingen
- Symptomen: Bloederig braken
- Oorzaken en risicofactoren: De belangrijkste oorzaak is een gekrompen lever (cirrose) en de daaruit voortvloeiende hoge bloeddruk in de poortader
- Diagnose: oesofagoscopie of gastroscopie
- Beloop en prognose: Een groot deel van de slokdarmvarices bloedt vroeg of laat, veel bloedingen zijn levensbedreigend
- Preventie: het onthouden van alcohol verlaagt het risico op levercirrose, de belangrijkste oorzaak van slokdarmvarices. Kleine maaltijden voorkomen dat de bloeddruk te hoog oploopt.
Wat zijn slokdarmvarices?
Spataderen in de slokdarm, slokdarmvarices genoemd, zijn vergrote aderen in de slokdarm waar het bloed zich ophoopt. Ze worden veroorzaakt door hoge bloeddruk in de lever en in het gebied rond de lever. Bij sommige getroffenen scheuren of barsten de slokdarmvarices, wat leidt tot levensbedreigende bloedingen.
Slokdarmvarices worden geclassificeerd in verschillende graden van ernst (classificatie door Paquet):
- Graad 1: De varices zijn net boven het mucosale niveau uitgestrekt.
- Graad 3: De varices raken elkaar of steken meer dan de helft van de slokdarmdiameter uit in de slokdarmholte.
Naast deze classificatie zijn er volgens de Duitse Vereniging voor Spijsverterings- en Metabole Ziekten nog andere factoren die de ernst van de ziekte beïnvloeden. Deze omvatten het aantal spataderstrengen, hun lokalisatie en de aanwezigheid van zogenaamde ‘rode kleurtekens’. Dit laatste zijn rode vlekken of strepen op de spataderen. Ze worden beschouwd als een teken van een verhoogd risico op bloedingen.
Zijn slokdarmvarices te genezen?
Als er tijdens een endoscopie slokdarmvarices worden ontdekt, zal de arts deze uit voorzorg scleroseren. Een andere methode om het risico op slokdarmvariceale bloedingen te verminderen is de zogenaamde elastiekligatie (variceal ligatie): hierbij wordt de verwijde ader afgebonden met een klein elastiekje of meerdere elastiekjes. Het resultaat is dat er littekens ontstaan, wat bloedingen voorkomt.
Therapie van slokdarmvariceale bloedingen
Als er een slokdarmvariceale bloeding optreedt, moet er snel actie worden ondernomen. De belangrijkste noodmaatregel is het stabiliseren van de bloedsomloop van de patiënt. Wanneer een slokdarmader scheurt, gaat er in zeer korte tijd veel bloed en vocht verloren. Daarom krijgen patiënten vloeistoffen rechtstreeks in een ader en indien nodig bloedtransfusies.
Tegelijkertijd probeert de arts het bloeden te stoppen. Hiervoor zijn verschillende procedures beschikbaar:
Hiervoor maakt de arts voornamelijk gebruik van endoscopische elastiekligatie (varicealigatie; zoals hierboven beschreven). Daarnaast of als alternatief geeft hij in sommige gevallen medicijnen om bloedingen te stoppen, zoals somatostatine of terlipressine. Ze verlagen de bloeddruk in het poortadersysteem.
Soms, in het geval van slokdarmvariceale bloedingen, wordt het aangetaste vat tijdens een endoscopie verhard.
In gevallen van massale bloedingen helpt een procedure die bekend staat als ballontamponade: een kleine, lege ballon wordt in de onderste slokdarm ingebracht en vervolgens opgeblazen. De ballon drukt de bloedvaten samen en stopt zo het bloeden.
In het verdere verloop krijgen patiënten vaak uit voorzorg antibiotica om een mogelijke bacteriële infectie te voorkomen.
Omdat bloedingen in de slokdarm meestal optreden bij levercirrose, is het ook belangrijk om een zogenaamd hepatisch coma te voorkomen. Normaal gesproken wordt het bloed dat na een bloeding in het maag-darmkanaal terechtkomt, afgebroken met behulp van levercellen. Door cirrose kan de lever dit echter niet meer voldoende doen. Dit is de reden waarom toxische stofwisselingsproducten zich vaak ophopen. Als ze via het bloed het hoofd binnendringen, bestaat het risico dat ze de hersenen beschadigen (hepatische encefalopathie).
Daarom moet het bloed dat nog in de slokdarm aanwezig is, worden opgezogen. De patiënt krijgt ook lactulose – een mild laxeermiddel om de darmen schoon te maken.
Preventie van nieuwe bloedingen
In bepaalde gevallen is het ook handig om een zogenaamde “shunt” (TIPS) in te voegen. Dit betekent dat er operatief een verbinding wordt gemaakt tussen de poortader en de leveraders, waarbij het littekenweefsel van de lever wordt omzeild. Dit voorkomt dat bloed een omweg door de slokdarmaders maakt en nieuwe slokdarmvarices veroorzaakt of bestaande vergroot.
Wat zijn de symptomen?
Slokdarmvarices veroorzaken meestal geen symptomen zolang ze intact zijn. De getroffen personen zelf merken er dus helemaal niets van.
Pas als de slokdarmvarices scheuren, worden ze plotseling merkbaar: patiënten braken dan plotseling een grote hoeveelheid bloed uit. Door het verlies van bloed en vocht ontwikkelen zich ook snel symptomen van hypovolemische shock. Deze omvatten bijvoorbeeld een koele en bleke huid, een daling van de bloeddruk, hartkloppingen, zelfs oppervlakkige ademhaling en verminderd bewustzijn.
Let op: Een slokdarmvariceale bloeding moet zo snel mogelijk door een arts worden behandeld – er bestaat een groot risico op overlijden!
Hoe ontstaan slokdarmvarices?
Om dit te begrijpen, moet men de bloedstroom door de lever nader bekijken:
Een van de manieren waarop bloed aan de lever wordt geleverd, is via de poortader. Dit grote vat transporteert het bloed vanuit de darmen met de opgenomen voedingsstoffen en vanuit andere buikorganen zoals de maag of milt naar de lever. Het fungeert als het centrale stofwisselingsorgaan waarin voortdurend talloze stoffen worden opgebouwd, omgezet en afgebroken, en schadelijke stoffen worden ontgift. Nadat het door de lever is gepasseerd, stroomt het bloed via de leveraders naar de onderste vena cava en vervolgens naar het rechterhart.
Bij cirrose van de lever zorgt de toenemende littekenvorming in het weefsel ervoor dat het bloed niet langer goed door de lever stroomt. Het steunt voor de lever in de poortader. Hierdoor stijgt de druk in het vat abnormaal: er ontstaat portale hypertensie.
Er zijn ook andere ziekten die portale hypertensie en vervolgens slokdarmvarices veroorzaken. Deze omvatten zwakte van het rechter hart (rechter hartfalen) en verstopping van de poortader door een bloedstolsel (poortadertrombose).
Naast dergelijke slokdarmvarices veroorzaakt door andere ziekten, zijn er ook primaire slokdarmvarices: deze zijn niet te wijten aan een andere ziekte, maar aan een aangeboren misvorming van de bloedvaten. Ze zijn echter zeer zeldzaam.
Hoe worden slokdarmvarices gediagnosticeerd?
Slokdarmvarices kunnen worden gedetecteerd tijdens een endoscopie, of preciezer gezegd, tijdens een endoscopie van de slokdarm (estrofagoscopie) of een gastroscopie (gastroscopie). Een dun slangetje wordt via de mond in de slokdarm gebracht en bij gastroscopie nog verder in de maag. Aan de voorkant bevinden zich een lichtbron en een kleine camera. De camera maakt continu beelden van de binnenkant van de slokdarm en verzendt deze naar een monitor. Slokdarmvarices zijn meestal vrij snel op de beelden te zien.
Wat is de prognose voor slokdarmvarices?
Na verloop van tijd zorgt de verhoogde bloedstroom ervoor dat de wand van de slokdarmaders zo dun wordt dat ze barsten. Het risico op bloedingen uit spataderen in de slokdarm is hoog. Dit beperkt de levensverwachting van de getroffenen. Levensbedreigende bloedingen komen voor bij ongeveer 40 procent van de slokdarmvarices. Vijftien procent van de acute slokdarmvariceale bloedingen leidt tot de dood.
Slokdarmvariceale bloedingen zijn een van de belangrijkste doodsoorzaken bij cirrose. Hoe geavanceerder de cirrose, hoe groter de kans dat patiënten overlijden aan slokdarmvariceale bloedingen.
Patiënten met het hoogste risico op slokdarmvariceale bloedingen zijn:
- U heeft al een slokdarmvariceale bloeding gehad
- Blijf alcohol drinken (belangrijke oorzaak van cirrose).
- Heeft zeer grote slokdarmvarices
Hoe kunnen slokdarmvarices worden voorkomen?
Omdat slokdarmvarices zich meestal ontwikkelen als gevolg van cirrose van de lever, is het onthouden van alcohol – de belangrijkste oorzaak van cirrose – een manier om spataderen in de slokdarm te voorkomen.
