Kort overzicht
- Behandeling: Phimosis kan worden behandeld met een zalf die cortison bevat of door een operatie.
- Symptomen: Bij een voorhuidvernauwing kan de voorhuid niet of nauwelijks over de eikel worden teruggeduwd. Andere mogelijke symptomen zijn pijn en jeuk.
- Oorzaken en risicofactoren: Phimosis is aangeboren of verworven in de loop van het leven. In de meeste gevallen is de verworven vernauwing van de voorhuid te wijten aan een aandoening die bekend staat als lichen sclerosus.
- Diagnose: De diagnose wordt gesteld door de uroloog op basis van de medische geschiedenis van de patiënt en een lichamelijk onderzoek.
- Verloop van de ziekte en prognose: Bij kinderen verdwijnt phimosis meestal vanzelf naarmate ze ouder worden. Als dit niet het geval is, kan onbehandelde phimosis leiden tot symptomen zoals ontsteking of letsel aan de voorhuid.
- Preventie: Verworven phimosis kan worden voorkomen door ontstekingen en letsel aan de voorhuid te vermijden.
Wat is phimosis?
Phimosis is de vernauwing of rompachtige verlenging van de voorhuid (voorhuid). Dit betekent dat het alleen met pijn en risico op letsel achter de eikel kan worden teruggetrokken of helemaal niet.
Er zijn twee hoofdvormen van phimosis, afhankelijk van hun omvang:
- Absolute (volledige) phimosis: De voorhuid kan ook niet naar achteren worden geduwd als de penis slap of stijf (rechtop) is.
- Relatieve (onvolledige) phimosis: de voorhuid kan alleen niet naar achteren worden geduwd als de penis rechtop staat.
Een verkorting van de voorhuidfrenulum (frenulum breve) is te onderscheiden van een vernauwing van de voorhuid, die in het eenvoudigste geval kan worden behandeld door de band van bindweefsel die langs de basis van de penis loopt, door te snijden.
Hoe wordt phimosis behandeld?
De vernauwing van de voorhuid wordt meestal vanaf de kleuterleeftijd behandeld; bij herhaalde ontstekingen kan het ook vanaf de leeftijd van drie jaar behandeld worden. Het doel van de behandeling is om het urineren te normaliseren en later seksueel functioneren mogelijk te maken. Ook bij phimosis is een goede genitale hygiëne belangrijk.
Lokale zalven tegen phimosis
Er zijn conservatieve (niet-chirurgische) en chirurgische behandelmethoden beschikbaar voor de medische behandeling van voorhuidvernauwing bij mannen van alle leeftijden. Een conservatieve behandeling voor vernauwing en verklevingen van de voorhuid bij volwassenen is het lokaal aanbrengen van bepaalde zalven. Dit zijn preparaten die cortisone bevatten, waarmee patiënten zichzelf thuis kunnen behandelen volgens de instructies van hun arts.
Een geschikte zalf helpt ongeveer driekwart van alle patiënten tegen vernauwing van de voorhuid, wat resulteert in een aanzienlijke verbetering van de phimosis. Het probleem is echter dat de vernauwing van de voorhuid daarna vaak terugkeert.
De vaak gevreesde bijwerkingen van cortisontherapie zijn bij plaatselijk aanbrengen van zalf niet te verwachten.
Behandeling van kinderen
Bij natuurlijke – dat wil zeggen fysiologische – phimosis bij baby's en kleine kinderen is doorgaans geen behandeling nodig. Behandeling is alleen nodig als er klachten optreden zoals herhaalde, pijnlijke ontstekingen van de voorhuid.
In het geval van vernauwing van de voorhuid, zelfs bij kleine kinderen, wordt de behandeling aanvankelijk tweemaal daags uitgevoerd met een crème die corticosteroïden bevat. Als dit niet tot het gewenste behandelsucces leidt, kan de arts een operatie adviseren.
Advies voor ouders
Ouders wordt geadviseerd de voorhuid van hun kind alleen terug te trekken als dit zonder problemen mogelijk is. Het is belangrijk dat de voorhuid nooit met geweld wordt gemobiliseerd! Als het niet mogelijk is om de voorhuid terug te duwen, hoeft u zich geen zorgen te maken: de voorhuid hoeft niet vóór de puberteit te worden teruggetrokken!
Zorg er na het reinigen voor dat de voorhuid terug in de oorspronkelijke positie glijdt, zodat er geen parafimose achterblijft. Paraphimosis is de vernauwing van de eikel als gevolg van een strakke ring van de voorhuid (phimosis-ring). Zelfs als de voorhuid niet kan worden bewogen, is het belangrijk om de penis regelmatig te wassen.
Als ouders een pijnlijke of rode voorhuid opmerken, wordt aanbevolen dat zij het kind uitleggen hoe belangrijk het is om de voorhuid uit te schudden en te drogen na het wassen en naar het toilet gaan.
Phimosis: operatie
In veel gevallen wordt besnijdenis aangeboden door artsen. Lees hier alles wat u moet weten over phimosis-chirurgie.
Alternatieve geneeswijzen
Als u op internet zoekt naar behandelmethoden voor voorhuidvernauwing, komt u alternatieve behandelmethoden tegen, zoals homeopathie en huismiddeltjes. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat baden in warm water het voor kinderen met phimosis gemakkelijker maakt om te plassen.
De effectiviteit van alternatieve geneeswijzen is echter vaak onbewezen of onvoldoende onderzocht en het is daarom onduidelijk of ze daadwerkelijk helpen. Het is daarom raadzaam om samen met een arts te verduidelijken of de voorhuidvernauwing homeopathisch kan worden behandeld.
Hoe manifesteert phimosis zich?
Het belangrijkste symptoom van phimosis is dat de voorhuid niet of nauwelijks over de eikel kan worden teruggeduwd. In milde gevallen veroorzaakt dit geen symptomen. Onder bepaalde omstandigheden kan phimosis tot andere symptomen leiden, zoals pijn en jeuk. Phimosis bevordert ook ontstekingen en infecties in het gebied van de voorhuid.
Bij een uitgesproken vernauwing van de voorhuid is het plassen ook moeilijker: de urinestroom is erg dun en verzwakt. De richting van de urinestroom kan naar één kant afwijken. Bovendien kan de strakke voorhuid tijdens het urineren als een ballon opblazen (ballonvorming) vanwege het vasthouden van urine.
Bij volwassenen kan phimosis ook de erectie en ejaculatie belemmeren. Seks met phimosis kan daarom pijnlijk zijn.
Parafimose
Paraphimosis is een absolute noodsituatie. Meer hierover lees je in het artikel Paraphimosis.
Phimosis bij kinderen is normaal
Bij kinderen jonger dan drie jaar wordt de vernauwing van de voorhuid niet als pathologisch beschouwd. Bij pasgeborenen en zuigelingen is het volkomen normaal dat de voorhuid niet kan worden bewogen.
Normaal gesproken wordt deze verkleving na verloop van tijd losser: door herhaalde (onvrijwillige) erecties en een versterking (keratinisatie) van de voorhuid wordt het proces van loslating van de voorhuid van de onderliggende eikel versneld.
Vanaf de leeftijd van drie jaar is de voorhuid bij 80 procent van de jongens mobiel en zou uiterlijk vanaf de leeftijd van vijf jaar beweegbaar moeten zijn. Bij veel vijfjarigen kan de voorhuid echter nog niet helemaal naar achteren worden geduwd.
Van de zes- tot zevenjarige jongens heeft vijf tot zeven procent last van een vernauwing van de voorhuid, terwijl ongeveer één procent van de 16- tot 18-jarigen phimosis heeft. Volwassenen worden daarentegen minder vaak getroffen.
Langdurige phimosis verhoogt het risico op ontstekingen en urineweginfecties, wat in sommige gevallen het starten van de behandeling rechtvaardigt.
Phimosis: oorzaken en risicofactoren
Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire phimosis.
Voorhuidvernauwingen bij kleine kinderen zijn vrijwel altijd primair, dat wil zeggen aangeboren. De vernauwing van de voorhuid is dan vanaf de geboorte aanwezig en neemt tijdens de groei niet zoals gebruikelijk af. De oorzaken hiervan zijn niet bekend.
Verworven (secundaire) phimosis ontstaat in de loop van het leven, voornamelijk als gevolg van littekenvorming als gevolg van lokale ontstekingen en verwondingen. Dit resulteert vaak in de vorming van een veterring met littekens.
Bovendien kunnen infecties en andere ontstekingsprocessen van de voorhuid leiden tot littekens en dus tot phimosis. Dit zijn veelvoorkomende oorzaken van phimosis op volwassen leeftijd.
Littekens ontstaan ook vaak als er te vroeg en te intensief wordt geprobeerd de voorhuid terug te trekken. Deze zogenaamde terugtrekkingspogingen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 20 procent van de gevallen van secundaire voorhuidvernauwing.
Bovendien leidt diabetes mellitus soms ook tot een vernauwing van de voorhuid in de vorm van secundaire phimosis.
Onderzoeken en diagnose
De specialist voor het onderzoek en de behandeling van phimosis is de uroloog. Hij houdt zich bezig met de organen die verantwoordelijk zijn voor urinevorming en urineafvoer, maar ook met de mannelijke geslachtsorganen.
In een eerste consult met de patiënt of (bij kinderen) met de ouders zal de uroloog een anamnese afnemen. Hij zal onder meer de volgende vragen stellen:
- Is de voorhuid ooit teruggetrokken?
- Zijn er problemen met plassen (zoals het opblazen van de voorhuid)?
- Zijn er frequente infecties van de urinewegen of de penis?
- Is de penis ooit geopereerd?
- Is er een bekende verwonding aan de penis?
- Wordt de penis hard bij opwinding (erectie)?
Bij voorhuidvernauwing wordt de voorhuid onderzocht op het smalste punt, vorm, conditie en intrekbaarheid. Dit is van groot belang voor een mogelijke behandeling. Littekens zijn soms te herkennen aan een witte ring rond de voorhuidopening.
Als de arts een afscheiding of ontsteking constateert (balanitis = ontsteking van de eikel), zal hij een uitstrijkje maken. Hierdoor kunnen eventuele infecties worden opgespoord of uitgesloten. Een dergelijke ontsteking wordt echter vaak veroorzaakt door vastgehouden urine en is daarom een puur chemische irritatie.
De arts zal dan het plassen observeren om de sterkte en afwijking van de urinestroom te beoordelen. Een opgeblazen gevoel van de voorhuid zal ook duidelijk worden tijdens het plassen.
Op basis van de resultaten van het onderzoek beslist de arts vervolgens wat te doen bij elke vernauwing van de voorhuid en welke behandelmethode de juiste is.
Phimosis: verloop van de ziekte en prognose
Bij kinderen verergert een vernauwing van de voorhuid of phimosis vaak met de leeftijd. Hierdoor is het vaak mogelijk om zonder grote risico’s te wachten met de behandeling.
Dit risico is lager bij besneden mannen. Ze hebben ook een lager risico op een HIV-infectie omdat er veel HIV-gevoelige immuuncellen in de voorhuid zitten. Ook is de kans op baarmoederhalskanker (baarmoederhalskanker) lager bij partners van besneden mannen.
In de meeste gevallen is een operatie een succesvolle en veilige behandelingsoptie voor phimosis.
het voorkomen
Omdat ontstekingen en verwondingen aan de voorhuid in de loop van het leven tot verworven phimosis kunnen leiden, is het belangrijk om dit zoveel mogelijk te vermijden. Volwassenen wordt daarom geadviseerd om zeer voorzichtig te zijn met hun kinderen en zichzelf bij het hanteren van de voorhuid.
Profylactische besnijdenis (bijvoorbeeld om infectie met seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen) wordt in de West-Europese geïndustrialiseerde landen niet aanbevolen, omdat elk mogelijk voordeel niet voldoende opweegt tegen de mogelijke schade.
