Pericarditis (ontsteking van de hartzak)

Kort overzicht

  • Beschrijving: Bij pericarditis is de buitenste bindweefsellaag van het hart ontstoken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen acute, chronische en constructieve pericarditis (gepantserd hart) en perimyocarditis.
  • Symptomen: Symptomen van pericarditis zijn onder meer koorts, hoesten, een veranderde hartslag, het vasthouden van water (oedeem) en zichtbaar verstopte nekaders.
  • Behandeling: De behandeling hangt af van de oorzaak van de pericarditis. Bovendien zijn fysieke rust, ibuprofen en colchicine vaak nuttig.
  • Beloop en prognose: Vanwege de talrijke mogelijke complicaties van de ziekte kan pericarditis levensbedreigend zijn.
  • Onderzoek en diagnose: Een exacte, specifieke anamnese is indicatief. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek waarbij naar het hart en de longen wordt geluisterd. Bovendien behoren bloedonderzoek, ECG (elektrocardiogram), cardiale echo (echocardiografie), röntgenfoto van de borstkas, MRI en pericardiocentese tot de mogelijke verdere procedures.

Pericarditis: beschrijving

Pericarditis is de ontsteking van het bindweefsel dat het hart volledig omringt. Het kan worden veroorzaakt door ziekteverwekkers zoals virussen of bacteriën, maar ook door niet-infectieuze reacties van het immuunsysteem.

Pericarditis kan fataal zijn als het niet op de juiste manier en op tijd wordt behandeld.

Structuur en functie van het hartzakje

Het hartzakje bestaat uit stevig, nauwelijks rekbaar bindweefsel. Het houdt het hart op zijn plaats. Bovendien beschermt het hartzakje de gevoelige hartspier en zijn bloedvaten. Ongeveer 20 tot 50 ml vloeistof circuleert tussen het hartzakje en de hartspier. Dit vermindert de wrijving bij elke hartslag.

Acute pericarditis

Infecties, maar ook andere ziekten, bijvoorbeeld van het reumatische type, kunnen acute pericarditis veroorzaken. Bovendien kan pericarditis ook het gevolg zijn van een hartaanval. In dit geval veroorzaken de dode delen van de hartspier een ontstekingsreactie. Het kan een paar dagen na een hartaanval optreden, wanneer de ontsteking zich uitbreidt naar het aangrenzende hartzakje (vroege pericarditis, pericarditis epistenocardie). In zeldzamere gevallen raakt het hartzakje weken na het hartinfarct ontstoken (syndroom van Dressler, late pericarditis).

Als zich tijdens de ontsteking wit-geelachtige fibrinecoatings vormen (vergelijkbaar met een schaafwond wanneer deze sluit), wordt dit fibrineuze acute pericarditis genoemd.

In sommige gevallen is pericarditis bloederig, bijvoorbeeld als gevolg van een hartoperatie, na een hartaanval of bij tuberculose. Tumoren of metastasen die in het hartzakje groeien, kunnen ook een bloederige ontsteking veroorzaken.

Chronische pericarditis

Chronische pericarditis ontstaat vaak wanneer acute pericarditis (ondanks behandeling) niet volledig geneest en blijft opvlammen. Hoe lang een patiënt pericarditis heeft, is uiteraard het gevolg van individuele verschillen. Het geneest echter meestal binnen één tot drie weken. In dit geval is er geen sprake van een chronische vorm.

Als pericarditis daarentegen langer dan drie maanden aanhoudt, wordt er sprake van chronische pericarditis. Het kan zich ook ontwikkelen zonder een acute geschiedenis. Tuberculose, reumatische aandoeningen, sommige medicijnen of zelfs medische bestraling (bijvoorbeeld in het geval van een longtumor) kunnen bijvoorbeeld chronische pericarditis veroorzaken.

Gepantserd hart (constrictieve pericarditis)

Perimyocarditis

Omdat het hartzakje zich dicht bij de hartspier bevindt, zijn beide structuren soms tegelijkertijd ontstoken. In medische termen heet dit perimyocarditis. Het is niet zo eenvoudig om pericarditis (ontsteking van het hartzakje) te onderscheiden van perimyocarditis (ontsteking van de hartspier). Dit is echter niet verplicht, omdat de behandeling vaak niet verandert. Dit gebeurt echter dan in het ziekenhuis, omdat de kans op complicaties groter is.

Pericarditis: symptomen

Typische symptomen van acute pericarditis zijn pijn achter het borstbeen (retrosternale pijn) of door de hele borstkas. De pijn kan ook uitstralen naar de nek, rug of linkerarm en verergert bij inademing, hoesten, slikken of veranderingen in positie. Mensen met acute pericarditis hebben ook vaak koorts.

In sommige gevallen versnelt de hartslag (tachycardie). Hartritmestoornissen en een gevoel van hartstrompelen komen ook voor bij pericarditis. Afhankelijk van de ernst van de aandoening kunnen kortademigheid en benauwdheid op de borst optreden. Soortgelijke symptomen kunnen ook optreden bij longontsteking met pleuritis, longcollaps (pneumothorax) of vooral bij een acuut myocardinfarct.

Laat de oorzaak van acute pijn op de borst altijd onmiddellijk ophelderen!

Bij pericarditis, die vanaf het begin chronisch is, ontwikkelen de symptomen zich meestal geleidelijk. Het blijft daardoor vaak lange tijd onopgemerkt. Naast de algemene symptomen van ontsteking, zoals saaiheid en verminderde prestaties, kunnen er ook symptomen van hartinsufficiëntie optreden naarmate de littekens en verdikking van het hartzakje toenemen:

  • Versnelde hartslag en vlakkere pols
  • Kortademigheid bij lichamelijke inspanning (later ook in rust)
  • Hoest
  • verstopte (zichtbaar uitstekende) nekaders
  • Waterretentie (oedeem)
  • “Paradoxale pols” (pulsus paradoxus = daling van de systolische, dwz bovenste bloeddrukwaarde met meer dan 10 mmHg bij inademen)

Complicatie van pericardiale tamponade

Pericardtamponade is een levensbedreigende complicatie van pericarditis. Het treedt op wanneer een grote hoeveelheid bloed, pus en/of ontstekingsvocht zich snel ophoopt in het hartzakje. Omdat het hartzakje niet uitzetbaar is, vernauwt de effusie de hartspier en kunnen de hartkamers niet goed uitzetten.

Als gevolg hiervan wordt er minder bloed naar de longen (vanuit de rechter hartkamer) of naar de systemische circulatie (vanuit de linker hartkamer) gepompt. De bloeddruk daalt en het hart gaat tekeer. Bovendien stroomt het bloed de aderen in, wat te zien is aan de prominente nekaders.

Patiënten hebben moeite met ademhalen, zien er plotseling bleek uit en zweten. De bloedsomloop kan instorten. Pericardtamponade is acuut levensbedreigend en moet onmiddellijk worden behandeld.

Pericarditis: symptomen bij vrouwen tijdens de zwangerschap.

Symptomen van pericarditis verschillen niet bij mannen en vrouwen. Speciale kenmerken bestaan ​​bij vrouwen in principe alleen tijdens de zwangerschap.

Het hart wordt tijdens de zwangerschap blootgesteld aan grotere stress. Het zou nu immers bloed moeten vervoeren voor minstens twee personen. In het laatste trimester van de zwangerschap wordt daarom vaak een zogenaamd hydropericardium aangetroffen. Een hydropericardium is een kleine effusie die na de zesde maand bij ongeveer 40 procent van de zwangere vrouwen voorkomt.

Pericarditis tijdens de zwangerschap is ook een mogelijkheid. De behandeling verschilt echter nauwelijks van de therapie bij niet-zwangere patiënten. Wel wordt er gecontroleerd of de gebruikte medicijnen goedgekeurd zijn voor gebruik tijdens de zwangerschap. Hier kunnen dus afwijkingen optreden.

Bij patiënten met recidiverende of chronische pericarditis kunt u de zwangerschap het beste zo plannen dat deze valt in een periode waarin de symptomen minder ernstig zijn.

Pericarditis: behandeling

Omdat pericarditis verschillende triggers heeft, afhankelijk van de patiënt, is de vraag wat te doen tegen pericarditis niet eenvoudig te beantwoorden. De therapie is altijd afhankelijk van de individuele oorzaken.

De eerste maatregel die moet worden genomen bij pericarditis is lichamelijke rust om het hart te ontlasten. Pericarditis wordt meestal poliklinisch behandeld. Patiënten hoeven niet in het ziekenhuis te blijven. Vervolgens krijgen ze ontstekingsremmende medicijnen, bijvoorbeeld NSAID’s (niet-steroïdale anti-inflammatoire medicijnen) zoals ibuprofen, ASA of zelfs colchicine. Antivirale middelen worden niet (of alleen in individuele gevallen) gebruikt.

In sommige gevallen verhogen bepaalde omstandigheden echter het risico op een gecompliceerd beloop van pericarditis. In dergelijke gevallen worden patiënten in het ziekenhuis behandeld. Koorts boven de 38 graden of een grote pericardiale effusie behoren bijvoorbeeld tot deze risicofactoren.

Als er een specifieke oorzaak van pericarditis bekend is, bepaalt deze de verdere behandeling (causale therapie):

Bij bacteriële infecties worden antibiotica voorgeschreven. Ze worden vaak als infuus gegeven, zodat ze beter werken.

Bij schimmelinfecties worden antischimmelmiddelen, zogenaamde antimycotica, gebruikt. Deze worden ook vaak toegediend als korte infusies.

Als nierfalen de oorzaak is van pericarditis, moet het bloed worden gezuiverd door dialyse.

Het succes van de behandeling wordt gecontroleerd door regelmatig echografisch onderzoek van het hart. Bij chronische pericarditis met verdikking en littekenvorming van het hartzakje (gepantserd hart) moet het hartzakje (gedeeltelijk) worden verwijderd via een open-borstoperatie genaamd pericardiectomie.

Er zijn geen huismiddeltjes die helpen bij pericarditis of de symptomen verlichten. Het enige wat echt helpt is fysieke rust.

Behandeling van pericardiale tamponade

Bij een pericardiale tamponade verzamelt zich zoveel vocht in het hartzakje dat de hartfunctie wordt aangetast. Het is levensbedreigend en moet onmiddellijk worden behandeld. Hiertoe wordt het hartzakje van buitenaf door de thorax geprikt met een naald onder echografie (echografie) en wordt de effusievloeistof afgezogen. De getroffen persoon moet vervolgens echografie nauwlettend worden gevolgd om eventuele lekkage van effusievloeistof of bloed in een vroeg stadium te detecteren.

Pericarditis: beloop en prognose

Pericarditis is een ernstige ziekte. Het kan zich verspreiden naar de hartspier (perimyocarditis) of het hele hart (panicarditis). De effusie (sereuze vloeistof, pus of bloed) die soms ontstaat, kan de hartspier gevaarlijk vernauwen. Als pericarditis vroeg wordt onderkend en de oorzaken en gevolgen ervan worden behandeld, kan het genezen zonder gevolgen. Indien onbehandeld, is pericarditis een levensbedreigende aandoening vanwege de ernstige complicaties (gepantserd hart en pericardiale tamponnade).

Pericarditis: onderzoeken en diagnose

Als pericarditis wordt vermoed, worden de getroffen personen in de meeste gevallen doorverwezen naar een gespecialiseerde cardiologiepraktijk. De cardioloog vraagt ​​eerst naar de medische geschiedenis:

  • Hoe lang zijn de symptomen aanwezig?
  • Zijn de klachten toegenomen of zijn er nieuwe klachten ontstaan?
  • Voelt u zich minder goed in staat om te gaan met fysieke belasting?
  • Heeft u koorts, en zo ja, sinds wanneer?
  • Heeft u de afgelopen weken een infectie gehad, vooral van de luchtwegen?
  • Verandert uw pijn op de borst als u ademt of gaat liggen?
  • Heeft u eerder klachten of ziekten aan het hart gehad?
  • Heeft u een bekende reuma of andere ziekte van het immuunsysteem?
  • Welke medicijnen gebruikt u?

Er wordt een bloedmonster genomen om te zoeken naar typische markers van ontsteking of infectie. Bij verdenking op pericarditis zijn daarom de volgende bloedwaarden van belang:

  • Versnelde bezinkingssnelheid van erytrocyten
  • Verhoogde CRP-waarde
  • Toename van witte bloedcellen (leukocytose bij bacteriën of schimmels, lymfocytose bij virussen)
  • Detectie van bacteriën in bloedkweken
  • Verhoogde hartenzymwaarden (CK-MB, troponine T)
  • Verhoogde zogenaamde reumatoïde factoren

Verschillende instrumentele onderzoeken bevestigen vervolgens de vermoedelijke diagnose van pericarditis:

  • ECG: Bij pericarditis vertoont het ECG een abnormale verhoging van het ST-segment, vlakkere of negatieve T-golven, of, in het geval van pericardiale effusie, een algemeen verlaagd aantal slagen (lage spanning). Dit is hoe pericarditis op het ECG kan worden gedetecteerd.
  • Echocardiografie (“hart-echografie”) om een ​​effusie te detecteren.
  • Röntgenonderzoek van de borstkas (“röntgenthorax”, toont alleen grote effusies als gevolg van vergrote hartschaduw)
  • Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) of computertomografie (CT) om de pericardiale wand en eventuele bestaande effusie te visualiseren
  • Pericardiocentese (als er sprake is van effusie) om het hart te ontlasten, de toestand ervan te beoordelen en te proberen een ziekteverwekker te detecteren

Pericarditis: oorzaken en risicofactoren

Andere aandoeningen of behandelingen kunnen echter ook pericarditis veroorzaken. Deze omvatten:

  • Nierfalen met verhoogde urinezuurwaarden in het bloed.
  • Auto-immuunziekten en reumatische ziekten
  • Metabolische stoornissen (hypothyreoïdie of hypercholesterolemie)
  • Gevolgen van een hartaanval
  • Hartoperaties (postcardiotomiesyndroom)
  • Tumorziekten
  • Bestralingstherapie

Pericarditis veroorzaakt door stress is niet bekend in de dagelijkse geneeskunde. Stress kan echter het risico op een hartaanval vergroten. Dit ontwikkelt zich vervolgens bij sommige patiënten tot pericarditis. In een dergelijk geval is pericarditis dus slechts secundair – maar niet direct – aan stress en psychologische druk.