Leishmaniasis: beschrijving
Leishmaniasis komt vooral wijdverspreid voor in tropisch-subtropische gebieden. In dit land is leishmaniasis zeldzaam; gevallen die zich voordoen, zijn meestal van invloed op reizigers die terugkeren uit tropische landen.
Als gevolg van de klimaatverandering verspreiden de warmteminnende vectoren van de parasieten – zandvliegen – zich steeds meer van het Middellandse Zeegebied naar meer noordelijke gebieden. De soort Phlebotomus mascitii komt bijvoorbeeld al voor in sommige regio's van Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland.
Leishmaniasis bij mensen kan verschillende delen van het lichaam aantasten, zoals de huid of inwendige organen, afhankelijk van de vorm van de ziekte. Dienovereenkomstig worden drie hoofdvormen van de ziekte onderscheiden:
- viscerale leishmaniasis: ook wel kala-azar (“zwarte ziekte”) genoemd. Hier kunnen de huid en inwendige organen worden besmet door parasieten, zoals L. donovani (“soort uit de Oude Wereld”) of L. amazonensis (“soort uit de Nieuwe Wereld”).
Vooral viscerale leishmaniasis is vaak een gelijktijdige infectie met een HIV-infectie.
Leishmaniasis: voorkomen
De belangrijkste verspreidingsgebieden van cutane leishmaniasis zijn het Midden-Oosten, Centraal-Azië en Afrika (cutane leishmaniasis van de “Oude Wereld”) en Midden- en Zuid-Amerika zoals Brazilië (cutane leishmaniasis van de “Nieuwe Wereld”).
De meeste gevallen van viscerale leishmaniasis worden waargenomen in Brazilië, Oost-Afrika (bijvoorbeeld Kenia) en India.
Leishmaniasis: symptomen
De symptomen van leishmaniasis bij mensen kunnen sterk variëren – in de eerste plaats wat betreft de vraag of het huid-, mucocutaan- of visceraal is.
Cutane leishmaniasis
Bij cutane leishmaniasis ontwikkelen zich huidlaesies. Hoe deze er in detail uitzien, hangt vooral af van welke Leishmania-soort verantwoordelijk is en hoe sterk de immuunafweer van de patiënt is.
De zweer heeft een licht verhoogde, roodachtige rand die een “krater” omsluit – vaak bedekt met korstige coatings. Soms hebben dergelijke zweren de neiging droog te zijn, zoals bij infectie met Leishmania tropica. Daarentegen kan L. major vochtige (exsudatieve) huidlaesies veroorzaken – huidlaesies die vloeistof lekken.
Infectie met bepaalde leishmania (zoals L. mexicana en L. amazonensis) neemt bij sommige patiënten de vorm aan van diffuse cutane leishmaniasis: omdat het immuunsysteem niet “reageert” op de ziekteverwekkers (anergie), kunnen ze zich gemakkelijk verspreiden. Als gevolg hiervan vormen zich vrijwel over het hele lichaam nodulaire maar niet zwerende huidlaesies (behalve op de handpalmen, voetzolen en de hoofdhuid). Bovendien verkeren de patiënten in een slechte algemene toestand.
Viscerale Leishmaniasis (Kala-Azar)
Viscerale leishmaniasis is de gevaarlijkste vorm van de ziekte en treft naast de huid ook de lever, de milt, het beenmerg en de lymfeklieren. De ziekte kan subacuut (minder ernstig) tot chronisch zijn.
Indien onbehandeld, is viscerale leishmaniasis meestal fataal.
Overlevende patiënten kunnen na één tot drie jaar post-Kala Azar dermale leishmaniasis (PKDL) ontwikkelen. Dit omvat het verschijnen van bleke of roodachtige vlekken op het gezicht of lichaam die veranderen in papels en knobbeltjes. Het uiterlijk doet vaak denken aan lepra.
Mucocutane leishmaniasis
Het aangetaste weefsel (slijmvlies, later ook kraakbeen en bot) kan worden vernietigd: dit begint vaak met het neustussenschot en kan doorgaan met andere structuren. De weefselvernietiging kan er bijvoorbeeld toe leiden dat getroffen personen niet meer kunnen slikken. Dit maakt het moeilijk om te eten, waardoor de patiënt veel kan afvallen (cachexie).
Leishmaniasis: oorzaken en risicofactoren
De infectieziekte leishmaniasis wordt veroorzaakt door parasieten van het geslacht Leishmania:
- viscerale leishmaniasis: bijv. door L. donovani, L. infantum
- mucocutane leishmaniasis: bijv. door L. braziliensis, L. guyanensis, L. panamensis, L. peruviana
Deze eencellige dierlijke organismen (protozoa) kunnen niet alleen bij mensen leven, maar ook bij dieren. Zo dienen ook kleine knaagdieren en huisdieren zoals honden als gastheer voor de parasieten. De ziekteverwekkers worden in dit land gemakkelijk geïntroduceerd, bijvoorbeeld wanneer honden worden geïmporteerd uit het Middellandse Zeegebied.
Leishmaniasis: infectie
De ziekte kan ook worden overgedragen via bloedtransfusies, beenmerg- en orgaantransplantaties. Tijdens de zwangerschap kan leishmania van moeder op kind worden overgedragen.
Incubatietijd
Leishmaniasis: onderzoeken en diagnose
Als u verdachte symptomen van de ziekte heeft, dient u een specialist in dermatologie, infectiologie of tropische geneeskunde te raadplegen. De diagnose is gebaseerd op symptomen, medische geschiedenis (anamnese) en microbiologisch bewijs van de parasieten.
Tijdens het anamnesegesprek kan de arts u bijvoorbeeld de volgende vragen stellen:
- Heeft u koorts gehad? Zo ja, hoe manifesteerde de koorts zich?
- Lijdt u aan andere comorbiditeiten met een verzwakt immuunsysteem, zoals een HIV-infectie?
Zelfs als uw reizen naar tropisch-subtropische gebieden lang geleden hebben plaatsgevonden, dient u uw arts hiervan op de hoogte te stellen.
Leishmania-detectie
Huid-/slijmvliesmonsters uit veranderde gebieden (cutane of mucocutane leishmaniasis) kunnen in het laboratorium worden getest op leishmania:
Als er een vermoeden bestaat van viscerale leishmaniasis, kan in bloedmonsters worden gezocht naar het genetisch materiaal van Leishmania met behulp van PCR. Een andere optie is om een beenmergmonster te nemen en dit microscopisch te onderzoeken op de parasieten. Soms worden weefselmonsters genomen uit andere organen, zoals de milt.
Daarnaast kan men in het bloed zoeken naar antilichamen tegen Leishmania.
Leishmaniasis: verdere onderzoeken
In individuele gevallen kunnen verdere onderzoeken nuttig zijn.
Bloedanalyses kunnen bijvoorbeeld aanvullende informatie opleveren. Bij viscerale leishmaniasis is bijvoorbeeld het aantal bloedcellen verminderd als gevolg van beenmergschade (pantcytopenie).
Door middel van echografisch onderzoek (van milt, lever, enz.) kan de arts de omvang van de orgaanbesmetting bij viscerale leishmaniasis beoordelen.
Leishmaniasis: behandeling
De behandeling van leishmaniasis is afhankelijk van verschillende factoren. Deze omvatten de vorm en ernst van de ziekte, de veroorzakende Leishmania-soort, eventuele bijkomende ziekten en elke bestaande zwangerschap.
Een andere systemische therapieoptie in bepaalde gevallen van cutane leishmaniasis is de combinatie van antimoon en een ander middel zoals allopurinol of pentoxifylline.
Mucocutane leishmaniasis wordt altijd systemisch behandeld. Middelen zoals die welke worden gebruikt voor sommige cutane leishmaniasen (bijv. antimoon plus pentoxifylline) kunnen worden overwogen.
Leishmaniasis: ziekteverloop en prognose.
Cutane leishmaniasis van de “Oude Wereld” heeft een goede prognose. In de meeste gevallen genezen de huidlaesies binnen twee tot vijftien maanden, of uiterlijk na twee jaar, maar altijd met littekens.
De gevaarlijkste is viscerale leishmaniasis. Onbehandeld leidt het vrijwel altijd tot de dood binnen zes maanden tot twee jaar. Als de therapie echter op tijd wordt gestart, is de prognose goed. Tot 20 procent van de patiënten ontwikkelt echter post-kala azar huidleishmaniasis als een late complicatie.
Voor bepaalde Leishmania-soorten geldt het volgende: degenen die de infectie hebben overwonnen, hebben dan levenslange immuniteit tegen de betreffende soort – maar niet tegen andere ziekteverwekkers van Leishmaniasis.
Een vaccinatie tegen leishmaniasis bestaat nog niet.
