Wat is haar?
Haren zijn lange hoorndraden bestaande uit keratine. Als zogenaamde huidaanhangsels vormen ze zich vanaf de derde embryonale maand in de epidermis.
Er zijn drie soorten haar bij mensen:
- Lanugo-haren (donzige haren): fijne, korte, dunne en ongepigmenteerde haren die ontstaan tijdens de embryonale periode en uiterlijk in de 4e levensmaand worden afgestoten.
- Vellusharen (wollige haren): deze korte, fijne, licht gepigmenteerde haartjes vervangen in eerste instantie de lanugoharen. Ze vormen het lichaamshaar bij kinderen, maar deels ook bij vrouwen.
- Terminale haren (permanente haren): meestal lange, dikke en min of meer gepigmenteerde haren die vanaf de geboorte het hoofdhaar, de wimpers en de wenkbrauwen vormen. Tijdens de puberteit worden vellusharen in de oksels en het genitale gebied zulke terminale haren. Hetzelfde geldt voor het grootste deel van het mannelijke lichaamshaar.
Haar: Structuur
Uit kegelvormige planten in de diepte van de opperhuid ontstaan haren, die uitgroeien tot het embryonale bindweefsel. Dit ontwikkelt zich tot de haarpapil, een kegeltje van bindweefsel dat van bloed wordt voorzien. Hieromheen zit de haarbol, het verdikte uiteinde van de haarwortel, dat schuin doorloopt in de hypodermis.
Omdat de haartjes schuin in de huid staan, is er een richting, een ‘lijn’, te zien. Dit is vooral zichtbaar in de wervelingen die de haren vormen.
Tussen de haarbalg en het huidoppervlak loopt een haarbalgspier, die bij opwinding kan samentrekken, waardoor de haren rechtop gaan staan en het huidoppervlak op “kippenvel” gaat lijken.
Of het haar steil of gekruld is, hangt af van de dwarsdoorsnede van de haarschacht. Als de doorsnede rond is, zijn ze meestal erg glad. Als de doorsnede rond tot ovaal is, zijn ze glad of kunnen ze krullen vormen. Als de dwarsdoorsnede sterk elliptisch is, vormen ze meestal zeer sterke, kleine krullen.
De ontwikkeling van een haar vindt cyclisch plaats en elk haarzakje of haarzakje heeft zijn eigen cyclus, die onafhankelijk is van andere haarzakjes. De cyclus kan in drie delen worden verdeeld: de anagene, catagene en telogene fasen.
Haarontwikkeling: anagene fase
De haarbol neemt tijdens de ontwikkeling van de haarschacht verschillende vormen aan:
Tijdens de groeifase (anagene fase), wanneer er een nieuw haar wordt gevormd, wordt er ook een nieuw haarzakje gevormd in de haarwortel, dat door de voortdurende vorming van nieuwe cellen in meerdere lagen wordt gelaagd. Er is een hoge metabolische activiteit, maar ook een hoge gevoeligheid voor allerlei soorten verontreinigende stoffen.
Haarontwikkeling: catagene fase
In de overgangsfase (catagene fase) eindigt de metabolische activiteit en daarmee de celproductie van de haarbol – deze wordt gesloten en verhoornd (opslag van keratine). Het haar is aan de onderkant afgerond en omsloten door de buitenste schede van de haarwortel en beweegt langzaam naar boven.
De catagene fase duurt één tot twee weken. Ongeveer één procent van het haar op het hoofd bevindt zich in deze fase.
Haarontwikkeling: telogene fase
In de laatste of rustfase (telogene fase) wordt de bol verplaatst, verdwijnt de binnenste haarwortelschede en de nieuw gevormde matrix vernieuwt de haarpapil en begint de celdeling opnieuw. Er wordt een nieuw ‘anageen haar’ gevormd, dat vervolgens het bolhaar in de telogene fase uitdrijft.
Ongeveer 18 procent van het haar op het hoofd bevindt zich in deze fase. De telogene fase duurt twee tot vier maanden.
Hoeveel haren heeft een mens?
Het aantal haren op het hoofd bedraagt zo’n 90,000 tot 100,000, maar er zijn aanzienlijke verschillen tussen mensen met verschillende haarkleuren: Blonde mensen hebben gemiddeld het meeste haar met zo’n 140,000, gevolgd door brunettes met zo’n 100,000 haren op hun hoofd. Roodharigen vormen de achterhoede met slechts ongeveer 85,000 haren.
De haartjes groeien ongeveer 0.3 millimeter per dag, oftewel ongeveer één centimeter per maand. De haardikte (diameter/haar) bedraagt 0.04 millimeter voor vellusharen en 0.12 millimeter voor terminale haren. De dichtheid bedraagt ongeveer 200 haren per vierkante centimeter.
De haarkleur
De kleur van het haar is afkomstig van pigmenten die worden geproduceerd door bepaalde cellen die melanocyten worden genoemd. Deze cellen worden overvloedig aangetroffen in het gebied van de haarbol. Wanneer lucht het haarmerg binnendringt, veroorzaakt dit vergrijzing. De initiële mix van kleurloos en natuurlijk gekleurd haar geeft de indruk van “grijs”. Als alle haren pigmentvrij zijn, zien ze er wit uit.
Wat is de functie van haar?
Bij veel dieren is haar belangrijk voor thermische isolatie, als bescherming tegen invloeden van buitenaf en als oriëntatie- en aanrakingsorgaan. Bij de mens spelen deze haarfuncties geen grote rol meer. Alleen bijzondere haartjes hebben nog een beschermende functie. Zo beschermen de haren op het hoofd tegen kou en UV-straling, en beschermen de haren in de neus en gehoorgang tegen het binnendringen van stofdeeltjes.
Bovendien kan mensenhaar (net als dierenhaar) ook aanraking, druk en tastprikkels overbrengen – dankzij de vele zenuwuiteinden aan de haarwortel.
Last but not least heeft haar in alle culturen een belangrijke functie als sieraad.
Waar bevindt het haar zich?
Welke problemen kunnen het haar veroorzaken?
Een etterende ontsteking van de haarzakjes wordt een steenpuist genoemd. De meest ernstige vorm ervan wordt een karbonkel genoemd. In dit geval zijn verschillende aangrenzende haarzakjes ontstoken (met weefselfusie).
Schadelijke stoffen
Gifstoffen beschadigen het haar, vooral in de anagene fase. De sterkte en duur van de blootstelling aan een verontreinigende stof en de gevoeligheid van de individuele follikel spelen een rol bij de intensiteit van de schade.
Bij lichtere verontreinigende stoffen veranderen anagene haren voortijdig in telogene haren, wat na twee tot vier maanden (overeenkomend met de duur van de telogene fase) tot haaruitval leidt.
Bij sterkere verontreinigende stoffen wordt slechts een deel van de anagene haren omgezet in telogene haren. Het merendeel van de gevoelige anagene haren wordt dystrofisch en breekt af op het smalste punt, wat leidt tot snel haarverlies.
Bij zeer sterke verontreinigende stoffen vindt de transformatie en het begin van haaruitval binnen enkele uren tot dagen plaats.
Extreem sterke of plotselinge vervuilende stoffen zorgen ervoor dat de gehele haarmatrix binnen enkele uren vergaat: het haar breekt en valt uit.
Haaruitval en haartekort
De vorming van kaalheid bij mannen is gebaseerd op een erfelijke aanleg. Het kan kort na de puberteit beginnen.
