Kort overzicht
- Wat is amyloïdose? Amyloïdose is een ziekte die wordt veroorzaakt door eiwitophopingen. Verschillende organen worden aangetast.
- Prognose: Hierover kan geen algemene uitspraak worden gedaan. Naast het subtype hangt het vooral af van hoeveel organen zijn aangetast.
- Symptomen: Verschillende symptomen, afhankelijk van de aangetaste organen.
- Diagnose: bloedbeeld, urineonderzoek; verzameling van weefselmonsters voor laboratoriumonderzoek, beeldvormingstechnieken zoals scintigrafie
- Behandeling: behandeling van de uitlokkende onderliggende ziekte; geneesmiddelen die de eiwitafzetting kunnen vertragen
Wat is amyloïdose?
Wetenschappers hebben nu meer dan 30 van deze eiwitten geïdentificeerd. Triggers zijn bijvoorbeeld bepaalde ziekten of veranderingen in het genetisch materiaal die leiden tot een verhoogde afzetting van slecht oplosbare eiwitten. Amyloïdose tast verschillende organen aan.
Amyloïdose is geen uniform ziektebeeld. Er zijn gelokaliseerde amyloïdoses met afzettingen in één deel van het lichaam of stoornissen in het hele lichaam (systemische amyloïdoses).
Frequentie
Er zijn geen betrouwbare cijfers over de frequentie. Onderzoekers noemen één geval per 100,000 inwoners van systemische amyloïdose in het Verenigd Koninkrijk. Andere onderzoeksgroepen vonden vijf tot dertien gevallen per 13 mensen in de westerse geïndustrialiseerde landen.
Gemeenschappelijke vormen
AL-amyloïdose
Dit is de meest voorkomende vorm, goed voor 68 procent van alle amyloïdoses. “AL” betekent “amyloïde bestaande uit lichte ketens”. Getroffen zijn speciale cellen in het beenmerg (plasmacellen) die antilichamen produceren. Antilichamen bestaan uit twee lichte en twee zware ketens, dat wil zeggen grote en kleine eiwitketens.
AA-amyloïdose
Op de tweede plaats volgt AA-amyloïdose met een frequentie van ongeveer twaalf procent. Het wordt veroorzaakt door het zogenaamde acute fase-eiwit. Dit is een eiwit dat in het lichaam wordt gevormd na verwondingen of infecties.
Sommige virussen, bacteriën, chronische inflammatoire darmziekten of kanker leiden tot deze vorm. Symptomen treden meestal op in de nieren, milt, lever, bijnieren en het maag-darmkanaal.
ATTR-amyloïdose
In de zeldzamere erfelijke vorm verschijnen de symptomen tussen de 20 en 80 jaar. In dit geval worden ook de perifere en autonome zenuwen vaak aangetast, en in zeldzamere gevallen de ogen en de nieren.
A-Beta2-M-amyloïdose
Vanwege zijn grootte wordt bèta2-microgobuline echter opgevangen op filtermembranen van een dialyse en blijft het in het bloed achter. Als gevolg hiervan hoopt het zich op in het lichaam en wordt het afgezet. Getroffen patiënten melden vooral pijn in de gewrichten. In veel gevallen komt ook het carpaaltunnelsyndroom voor.
Afib-amyloïdose
AFib-amyloïdose is eveneens zeldzaam (1.7 procent). Artsen noemen het ook wel erfelijke fibrinogeen Aα-keten-amyloïdose, omdat de afzettingen terug te voeren zijn op veranderingen in het gen voor fibrinogeen. Fibrinogeen is een eiwit dat een centrale rol speelt bij de bloedstolling.
Het klonteren vindt vooral plaats in de nieren. De gevolgen variëren van het nodig hebben van dialyse tot een niertransplantatie.
Kun je eraan sterven?
Is amyloïdose erfelijk?
Er zijn verschillende amyloïdoses. De twee meest voorkomende vormen zijn niet erfelijk. AA-amyloïdose wordt veroorzaakt door bepaalde ontstekingen, infecties of kankers; erfelijke factoren spelen hierbij geen rol. AL-amyloïdose is te wijten aan bepaalde bloedaandoeningen en wordt niet rechtstreeks geërfd. Patiënten die langdurige dialyse nodig hebben, ontwikkelen af en toe AB-amyloïdose. Het komt door de behandeling.
Of ze nu erfelijk of verworven zijn, alle amyloïdoses worden beïnvloed door de vorming van te veel slecht oplosbare eiwitten, die worden afgezet en uiteindelijk ziekte veroorzaken. Veel van deze eiwitten worden opgelost in het bloed of de organen. Verschillende stofwisselingsziekten, chronische ontstekingen of chronische infecties zorgen ervoor dat hun concentratie sterk stijgt totdat ze niet meer kunnen worden opgelost.
De afzettingen verstoren de architectuur van weefsels en zijn giftig voor cellen. Dit leidt tot beperkingen in de orgaanfunctie, bijvoorbeeld in het hart, de nieren of het centrale zenuwstelsel.
Wat zijn de symptomen van amyloïdose?
Symptomen met betrokkenheid van de nieren
Slecht oplosbare eiwitten vormen zich ofwel op de capillaire vaten van de nierlichaampjes of op de instroom- en uitstroomvaten van de nieren. Patiënten merken vaak dat hun urine erg schuimig is. De nieren functioneren niet meer goed en er ontstaat waterophoping (oedeem).
Symptomen met betrokkenheid van het hart
Patiënten zijn kortademig, hebben een lage bloeddruk en lijden aan algemene zwakte. Artsen spreken dan van cardiale amyloïdose.
Symptomen met betrokkenheid van de hersenen en het centrale zenuwstelsel
Symptomen met betrokkenheid van het perifere zenuwstelsel
Als de afzettingen zich vormen op de zenuwen buiten de hersenen en het ruggenmerg, ontwikkelen veel getroffen mensen bewegingsstoornissen of insensaties. Afhankelijk van de locatie van de aanslag hebben mensen met amyloïdose problemen met het goed legen van de maag, darmen en/of blaas. Erectiestoornissen komen ook vaak voor. Artsen noemen deze gevallen een polyneuropathie.
Symptomen met betrokkenheid van verschillende zachte weefsels
Ook kan het zijn dat het kanaal in de wervelkolom waar het ruggenmerg doorheen loopt, smaller wordt (stenose van het wervelkanaal). Bovendien scheuren sommige patiënten met amyloïdose een bicepspees (bicepspeesruptuur).
Symptomen met betrokkenheid van maag en darmen
Bovendien leidt amyloïdose in het spijsverteringskanaal tot misselijkheid, winderigheid of constipatie en zelfs darmobstructie. Getroffen personen verliezen onbedoeld gewicht omdat componenten van het voedsel niet langer voldoende worden benut. Ze zijn vaak moe en snel uitgeput. Pijn in de buikstreek duidt soms op een abnormale vergroting van de lever.
Wat doet de dokter?
Eerste onderzoeken door de huisarts
In een overleg met de patiënt registreert de arts mogelijke reeds bestaande aandoeningen en luistert hij naar ademhalings-, hart-, vaat- en darmgeluiden. Een groot bloedbeeld en urineonderzoek zijn ook geschikt. Indicaties van amyloïdose zijn onder meer hoge eiwitgehalten in de urine, ziekten van de hartspier (cardiomyopathieën), ziekten van het zenuwstelsel (neuropathieën), kankers van het hematopoëtische systeem (multipel myeloom) of een vergrote lever.
Om amyloïdose als diagnose te bevestigen, verwijderen specialisten met een speciale naald een weefselmonster uit het aangetaste orgaan of onderhuids vetweefsel. Dit monster sturen ze naar het laboratorium voor verder onderzoek. Daar onderzoeken specialisten het weefsel door het te kleuren met Congorood, een speciale chemische stof, en het onder een microscoop te bekijken.
Scintigrafie is ook geschikt voor het diagnosticeren van ATTR-amyloïdose met cardiale betrokkenheid. Voorwaarde hiervoor is dat AL-amyloïdose eerder is uitgesloten door middel van bloed- en urineonderzoek.
Hoe wordt amyloïdose behandeld?
Ondersteunende behandeling
Sommige therapieën uit de huisartsgeneeskunde zijn effectief gebleken bij amyloïdose. Artsen adviseren bijvoorbeeld een zoutarm dieet, diuretica en speciale hartmedicijnen voor hartfalen.
Als de symptomen ernstiger zijn, worden aanvullende medicijnen, een pacemaker of een implanteerbare cardioverter-defibrillator gebruikt. Dit is een apparaat dat plotselinge hartdood helpt voorkomen bij levensbedreigende hartritmestoornissen.
Therapie van AL-amyloïdose
Artsen behandelen AL-amyloïdose met medicijnen die bekend zijn uit de kankertherapie. Deze omvatten klassieke kankermedicijnen (chemotherapeutica/cytostatica), speciale antilichamen en cortisone. De exacte therapievorm is afhankelijk van verschillende factoren, zoals leeftijd en ziektestadium.
Hoge dosis chemotherapie met stamceltransplantatie
Patiënten die in aanmerking komen voor stamceltransplantatie krijgen eerst zogenaamde inductietherapie. Artsen gebruiken meestal de actieve ingrediënten bortezomib en dexamethason, soms in combinatie met cyclosphamide (“CyBorD”). Daarna volgt een hoge dosis chemotherapie met de werkzame stof melfalan. Beide therapieën zijn gericht op het vernietigen van de veroorzakende plasmacellen.
Conventionele chemotherapie of combinatietherapie
Als de orgaanschade bij AL-amyloïdose al gevorderd is, is therapie met een hoge dosis gevolgd door stamceltransplantatie niet langer een optie. Hetzelfde geldt voor patiënten die hiervoor niet meer fit genoeg zijn (bijvoorbeeld door leeftijd en eerdere ziekten). Dit is bij ongeveer driekwart van alle patiënten het geval. Artsen geven dan conventionele chemotherapie, vaak gecombineerd met andere werkzame stoffen.
- Melfalan en dexamethason
- Bortezomib met cyclofosfamide en dexamethason
- Lenalidomide, melfalan en dexamethason
Therapie van AA-amyloïdose
AA-amyloïdose wordt geassocieerd met ontstekingsziekten. Om het niveau van serumamyloïde A te verlagen, zullen artsen altijd proberen de oorzaak te achterhalen en deze met geschikte medicijnen te behandelen. Als het familiale mediterrane koorts is, een erfelijke ziekte met episoden van koorts en pijn, is het medicijn colchicine het middel van eerste keuze.
Therapie van ATTR-amyloïdose
Patiënten die lijden aan erfelijke ATTR-amyloïdose ontwikkelen een veranderde vorm van het eiwit transthyretine als gevolg van mutaties in hun genetisch materiaal – waarvan ruim 99 procent in de lever plaatsvindt. Terwijl levertransplantatie vroeger de enige therapeutische aanpak was, zijn er nu medicijnen die de progressie van de ziekte vertragen of voorkomen.
Bij volwassen ATTR-amyloïdosepatiënten met een hartspierziekte (cardiomyopathie) vertraagt de werkzame stof tafamidis de verdere afzetting in de hartspier.
het voorkomen
Er zijn geen preventieve maatregelen tegen erfelijke vormen van amyloïdose. Om andere vormen te voorkomen moeten chronische infecties en chronische ontstekingsziekten snel worden behandeld.
