Urineweginfectie: symptomen en oorzaken

Kort overzicht

• Symptomen: Frequent en pijnlijk urineren van kleine hoeveelheden urine, krampachtige pijn in de blaas, vaak onaangename geur, troebele urine (zelden met bloed), soms koorts.
• Oorzaken en risicofactoren: Meestal bacteriën, soms andere ziekteverwekkers, vaak als gevolg van het vervoer van bacteriën uit de anale regio; risicofactoren: frequente geslachtsgemeenschap, obstructies van de urinedrainage, blaaskatheters, diabetes mellitus, immuunziekten
• Diagnose: Anamnese, diverse urineonderzoeken, echografie (echografie), eventueel verder onderzoek zoals urinestroommeting (uroflowmetrie) of mictiecystogram (röntgenonderzoek).
• Preventie: voldoende vochtinname, regelmatig plassen, bepaalde anticonceptiemethoden, goede intieme hygiëne; in chronische gevallen zijn medicijnen of bijvoorbeeld immuunstimulatie een optie na medisch consult.

Wat is cystitis?

Cystitis gaat meestal gepaard met een frequente drang om te plassen en pijn tijdens het plassen. In de meeste gevallen is blaasontsteking ongecompliceerd. Als het echter onbehandeld blijft, leidt het soms tot pyelonefritis, wat een ernstige complicatie is die dringende medische aandacht vereist.

Na de menopauze neemt de kans op blaasontstekingen weer licht toe. Door het dalende oestrogeenniveau wordt het slijmvlies in de urethra dunner, waardoor ziektekiemen gemakkelijker in de blaas kunnen dringen.

Blaasinfecties komen vaker voor bij baby's en jonge kinderen, ongeacht geslacht. Eén reden is dat het immuunsysteem nog niet zo goed ontwikkeld is als bij volwassenen. Als cystitis bijzonder vaak voorkomt, zijn soms mogelijke misvormingen van de urinewegen en geslachtsorganen aanwezig, vooral bij jonge jongens.

Gecompliceerde of ongecompliceerde blaasontsteking?

Als echter aan een van deze factoren wordt voldaan, bevordert dit vaak de ontwikkeling van blaasontsteking en veroorzaakt het complicaties. Artsen definiëren dit als een gecompliceerde vorm van blaasontsteking.

Speciale vormen van blaasontsteking

Naast de klassieke cystitis zijn er nog enkele andere, aanzienlijk zeldzamere vormen, zoals:

• Interstitiële cystitis is chronisch en heeft geen bacteriële of virale oorzaak.
• Bij emfysemateuze cystitis vindt gasvorming plaats in de blaas, wat vaak gevolgen heeft voor diabetici.

Is cystitis besmettelijk?

Met de juiste hygiëne is het risico op infectie door blaasontsteking laag, maar nog steeds aanwezig.

Directe infectie is ook mogelijk via geslachtsgemeenschap. Hier voorkomen condooms meestal dat de bacteriën de urethra bereiken.

Wat zijn de symptomen?

De klassieke tekenen van een veel voorkomende (ongecompliceerde) blaasontsteking zijn pijn bij het plassen, wat meestal als een branderig gevoel wordt gevoeld. Bovendien is een sterke en frequente drang om te urineren typerend voor de ontsteking van de blaas. In de meeste gevallen worden tijdens het plassen slechts kleine hoeveelheden urine afgevoerd.

• Pijn tijdens het plassen
• Moeilijkheden met plassen
• Frequent urineren
• Meer plassen 's nachts (nocturie)
• Pijn in het blaasgebied (suprapubische pijn)
• Krampende, pijnlijke samentrekking van de blaas met een sterke drang om te plassen (tenesmus)

Daarnaast zijn er nog andere symptomen, waarvan sommige indicatief zijn voor blaasontsteking:

• Troebele en/of onaangenaam ruikende urine
• Verhoogde afscheiding (fluor) bij vrouwen, als de infectie zich ook uitbreidt naar de vagina
• Koorts, maar zeldzaam bij eenvoudige blaasontsteking.
• Ongecontroleerd urineverlies: de drang om te plassen is zo plotseling en dwingend dat de getroffen personen niet meer op tijd naar het toilet kunnen komen (drangincontinentie)
• Urinekleur bruinachtig of roodachtig: In zeldzame gevallen is er zichtbare verkleuring van de urine als gevolg van bloed (macrohematurie). Bloedmengsels die niet zichtbaar zijn voor het blote oog komen daarentegen vaker voor (microhematurie).

Wat veroorzaakt blaasontsteking?

Veruit de meest voorkomende oorzaak van blaasontsteking zijn bacteriën. In de meeste gevallen komen de ziekteverwekkers uit de darmen, komen via de urethra binnen en “klimmen” naar de blaas. Het omgekeerde geval, waarbij de ontsteking begint bij de nieren en de ziektekiemen vervolgens via de urineleiders naar de blaas afdalen, komt zeer zelden voor.

In zeldzamere gevallen zijn er ook gevallen van blaasontsteking zonder bacteriën als trigger. In dergelijke gevallen zijn schimmels zoals Candida albicans, parasieten en virussen (bijvoorbeeld adeno- of polyomavirussen) ook mogelijke oorzaken van blaasontsteking.

Anders komt cystitis soms ook voor als bijwerking van bepaalde medicijnen, bijvoorbeeld cyclofosfamide, dat wordt gebruikt voor tumorziekten. Ook is het mogelijk dat bestraling in het bekkengebied blaasontsteking (stralingscystitis) kan veroorzaken.

Wat gebeurt er precies tijdens blaasontsteking?

Wanneer cystitis optreedt, wordt het slijmvlies in de urineblaas aangetast.

Bloed in de urine kan ook optreden als gevolg van geïrriteerd blaasslijmvlies, maar is een van de zeldzamere tekenen van de ziekte.

Risicofactoren

Bepaalde risicofactoren verhogen zowel de kans op het ontwikkelen van blaasontsteking als het risico op een gecompliceerd beloop. Deze omvatten:

• Frequente geslachtsgemeenschap (cystitis op huwelijksreis): door mechanische wrijving kunnen darmpathogenen uit het anale gebied gemakkelijker de urethra binnendringen.
• Verlengde blaaskatheter
• Blaasdisfunctie: Als de urine een back-up maakt, vinden bacteriën daarin een optimale voedingsbodem om zich te vermenigvuldigen. Dit kan terugkerende urineweginfecties veroorzaken.
• Diabetes mellitus: Getroffen personen zijn over het algemeen gevoeliger voor infecties en het verhoogde suikergehalte in de urine dient ook als voedingsstof voor bacteriën.
• Verzwakt immuunsysteem: veroorzaakt door bijvoorbeeld onderkoeling (koude, natte kleding) of psychologische invloeden zoals stress.
• Mechanische ingrepen zoals cystoscopie en irrigatie.
• Zwangerschap en kraambed: De urinewegen zijn verwijd als gevolg van de verandering in hormonen tijdens de zwangerschap en in de eerste weken na de geboorte. Hierdoor kunnen ziektekiemen gemakkelijker in de urinewegen doordringen en opstijgen.

Hoe wordt cystitis behandeld?

Het doel van de behandeling van blaasontsteking is vooral om de hinderlijke symptomen sneller te laten verdwijnen en mogelijke complicaties te voorkomen. Ongecompliceerde blaasontsteking geneest vaak vanzelf, zonder het gebruik van antibiotica. In principe is het raadzaam om naar een arts te gaan als u klachten heeft en vooral als de blaasontsteking niet overgaat.

Algemene en medicamenteuze therapiemaatregelen

Met de juiste therapie voor blaasontsteking kan de arts het herstelproces versnellen en mogelijke risicofactoren in de gaten houden. Meestal schrijft hij algemene therapiemaatregelen voor en, indien nodig, medicijnen zoals antibiotica.

Bovendien kunnen kruidenalternatieven vooral worden gebruikt bij vaak terugkerende blaasontstekingen. Deze omvatten bijvoorbeeld preparaten met berendruifbladeren, Oost-Indische kers of mierikswortelwortel. Bij berendruifbladeren is het belangrijk om ze niet langer dan een week en niet vaker dan vijf keer per jaar te gebruiken. Het is het beste voor de getroffenen om vooraf met hun arts te praten.

Zoals bij bijna alle bacteriële infecties zijn antibiotica het voorkeursmedicijn bij blaasontsteking veroorzaakt door bacteriën. Artsen schrijven ze meestal voor in capsule- of tabletvorm. In ernstigere gevallen, wanneer de cystitis leidt tot ontsteking van het nierbekken (pyelonefritis), worden antibiotica soms als infuus rechtstreeks in de ader toegediend.

In principe proberen artsen de antibioticatherapie zo effectief en kort mogelijk te houden om de kans op zogenaamde resistentie tegen antibiotica te verkleinen. Resistenties zijn ongevoeligheden van bacteriën voor bepaalde werkzame stoffen.

Als een therapie met antibiotica geen effect oplevert, heeft dat vaak verschillende redenen. Soms is het te wijten aan toepassingsfouten bij het innemen van de medicatie, of onbekende risicofactoren die succes in de weg staan. Als de oorzaak niet kan worden weggenomen, schakelen artsen meestal over op een ander antibioticum.

Cystitis: behandeling tijdens de zwangerschap

De behandeling van blaasontsteking tijdens de zwangerschap is ook gebaseerd op antibiotica. Artsen gebruiken echter preparaten die in deze specifieke levensfase goed worden verdragen. Dit zijn voornamelijk actieve ingrediënten uit de penicilline- en cefalosporinegroepen, evenals fosfomycine-trometamol.

Omdat blaasontsteking tijdens de zwangerschap soms tot ernstige complicaties leidt, is het belangrijk om zo vroeg mogelijk een arts te raadplegen. Alleen op deze manier is het mogelijk om met de juiste behandeling te beginnen en complicaties te voorkomen. Zelfs als u zelfzorgmiddelen of huismiddeltjes gebruikt, is het belangrijk om tijdens de zwangerschap vooraf een arts te raadplegen.

Blaasontsteking: huismiddeltjes

Preparaten die D-mannose bevatten, die voornamelijk worden gebruikt als preventief middel tegen ongecompliceerde, terugkerende urineweginfecties bij vrouwen, zijn doorgaans ook zonder recept verkrijgbaar bij drogisterijen of apotheken. Bij kinderen met frequente blaasontstekingen adviseren artsen het gebruik van mannose alleen vanaf de late kindertijd en adolescentie.

Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten langdurig aanhouden, niet beter worden of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.

Welke huismiddeltjes ook helpen en welke je beter kunt vermijden, lees je hier: Blaasontsteking – Huismiddeltjes.

Homeopathie – blaasontsteking behandelen zonder antibiotica?

Homeopathische middelen kunnen worden gebruikt als aanvulling op de conventionele medische behandeling van blaasontsteking, maar het concept van homeopathie en de specifieke werkzaamheid ervan zijn controversieel in de wetenschap en zijn niet duidelijk bewezen door studies.

Voor meer informatie, klik hier: Homeopathie bij blaasontsteking.

Hoe wordt cystitis gediagnosticeerd?

Bij een jonge, overigens gezonde vrouw heeft blaasontsteking een andere betekenis dan bijvoorbeeld bij jonge mannen, zwangere vrouwen of diabetici.

Uit de medische voorgeschiedenis blijkt vaak ook of de blaasontsteking gecompliceerd of ongecompliceerd is.

Urine diagnostiek

In andere gevallen, zoals bij zwangere vrouwen, kinderen of jonge mannen, volgen verdere onderzoeken op het afnemen van de medische anamnese. Urinediagnostiek is vooral belangrijk bij verdenking op blaasontsteking. De arts laat de urine op verschillende manieren onderzoeken op bacteriën en bloed:

• Het microscopisch urineonderzoek: Maakt een nauwkeurigere schatting van het aantal bacteriën en identificatie van cellen mogelijk.
• De urinecultuur: Hierbij worden de in de urine aanwezige ziekteverwekkers op een speciale voedingsbodem gekweekt om ze vervolgens nauwkeurig te identificeren.

De urineteststrip is niet voldoende als enig diagnostisch instrument. De arts gebruikt het echter als het eerst nodig is om duidelijk te maken of bacteriën überhaupt in grotere aantallen in de urine aanwezig zijn. Als er geen symptomen van blaasontsteking zijn, hoewel het aantal bacteriën in de urine verhoogd is (asymptomatische bacteriurie), is behandeling niet absoluut noodzakelijk.

Voor het urinemonster voor onderzoek vragen artsen naar de zogenaamde “midstream urine”. Dit betekent dat de urine uit de reeds stromende urinestroom moet worden opgevangen. De eerste of laatste milliliter gaan dus het toilet in.

Imaging-onderzoeken

Als er een vermoeden bestaat van een ontsteking van de nieren of andere complicerende factoren, is echografie (echografie) beschikbaar als verder onderzoek. Hierdoor kan de hoeveelheid resturine worden bepaald, waardoor de arts conclusies kan trekken over een blaasledigingsstoornis.

Wat is het beloop van cystitis?

De overgrote meerderheid van cystitis is onschadelijk. Een eenvoudige blaasontsteking geneest spontaan of met de juiste antibioticatherapie al na een paar dagen. Sommige vrouwen krijgen met regelmatige tussenpozen last van recidiverende cystitis, en het risico neemt vooral toe met de leeftijd.

Als u de typische symptomen van blaasontsteking opmerkt, vraag dan zo snel mogelijk advies aan een arts. Hoewel een gewone blaasontsteking relatief onschadelijk is, neemt het risico op complicaties toe als de getroffenen gewoon wachten. Het risico op chronische blaasontstekingen kan ook aanzienlijk worden verminderd door tijdige antibioticatherapie.

Mogelijke complicaties van cystitis

Terugkerende blaasontsteking: Voor mensen die bijzonder vaak last hebben van blaasontsteking, verwijzen artsen ook naar chronische of terugkerende blaasontsteking. Per definitie zijn artsen van mening dat dit het geval is wanneer zich elke zes maanden of drie per jaar ten minste twee episoden van blaasontsteking voordoen. In deze vorm zijn ook atypische ziekteverwekkers vaker de triggers.

Naast een algemeen, ernstig ziektegevoel presenteert pyelonefritis zich ook met de symptomen die kenmerkend zijn voor een infectie van het bovenste urogenitale kanaal. Vaak komen daar nog specifieke ziektesymptomen bij, zoals een ontsteking van de blaas. De nierfunctie wordt daarentegen niet beïnvloed.

Epididymitis: Net zoals de ziekteverwekkers in sommige gevallen naar het nierbekken opstijgen, bereiken ze bij mannen de epididymis via de zaadleider. Het resultaat is een ontsteking van de bijbal, die gepaard gaat met zwelling en soms hevige pijn. Omdat de zaadcellen in de bijbal rijpen, kan in extreme gevallen zelfs onvruchtbaarheid optreden.

Zwangerschapscomplicaties: Zwangere vrouwen hebben meer kans op blaasontstekingen als gevolg van bepaalde hormonale veranderingen. In zeldzame en bijzonder ongunstige gevallen bestaat er een risico op vroeggeboorte, een verlaagd geboortegewicht en een bepaalde vorm van hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap (pre-eclampsie).

Hoe cystitis voorkomen?

Sommige mensen zijn gevoeliger voor het krijgen van een blaasontsteking dan anderen. Dit is afhankelijk van verschillende factoren. Er zijn echter bepaalde maatregelen die helpen de urinewegen gezond te houden. Daarnaast zijn er andere preventieve opties voor terugkerende blaasontstekingen, maar voor sommige hiervan is een doktersconsultatie vereist.

Wat u zelf kunt doen

• Drink voldoende: bij voorkeur minimaal twee liter water en ongezoete kruiden- of fruitthee.
• Bezoek regelmatig het toilet: Probeer de drang om te plassen niet te onderdrukken. Als de urine vaker de urethra doorspoelt, kunnen bacteriën daar moeilijker opstijgen. Vooral na geslachtsgemeenschap is het voor vrouwen belangrijk om te plassen (binnen tien tot vijftien minuten).
• Let op de veegrichting: Als je na het toiletbezoek van voren naar achteren veegt, wrijf je de bacteriën niet vanuit de anus in de urinebuis.
• Warm houden: Vooral de voeten en de buik. Door af te koelen wordt het immuunsysteem verzwakt, waardoor bacteriën gemakkelijk kunnen groeien.
• Zorg voor een regelmatige maar niet overmatige intieme hygiëne: Het intieme gebied kunt u het beste alleen wassen met warm water of een waslotion met een pH-waarde die is aangepast aan het vaginale milieu. Zeep, intieme sprays of ontsmettingsmiddelen irriteren soms het gevoelige slijmvlies.

Preventie van terugkerende blaasontsteking

• D-mannose: Volgens eerste onderzoeken lijkt D-mannose een preventief effect te hebben dat vergelijkbaar is met antibiotica bij terugkerende urineweginfecties. Mannose bindt zich aan de celprocessen (pili) van de bacteriën en voorkomt zo dat deze zich aan het blaasslijmvlies hechten.
• Immuunstimulatie: Met behulp van de toediening van gedode ziekteverwekkers is het ook mogelijk om het immuunsysteem zo te trainen dat er minder blaasontstekingen optreden. Immuunstimulatie is zowel mogelijk door het innemen van tabletten als door het toedienen van injecties (vaccin).
• Oestrogeen: Postmenopauzale vrouwen worden in sommige gevallen geholpen door het gebruik van een oestrogeenzalf op recept om de incidentie van urineweginfecties te verminderen.

Volgens sommige onderzoeken lijkt het gebruik van prebiotica of bepaalde stammen van lactobacillen en de inname van cranberry ook recidiverende blaasontstekingen te kunnen voorkomen. Er ontbreekt echter (nog) voldoende wetenschappelijk bewijs. Gegevens over cranberryproducten (bijv. sap, capsules, tabletten) zijn inconsistent. Om deze reden doen de momenteel geldende medische richtlijnen geen specifieke aanbevelingen.