Keer op keer verschijnen er koppen als deze: "Verzorger vermoordt verpleeghuisbewoner" of "Schandaal in verpleeghuis - bewoners gemarteld en onderbediend". Elke keer is er verontwaardiging van de bevolking, elke keer dat politici en experts uitspraken doen. Maar wat leidt tot geweld tegen mensen die zorg nodig hebben? Moord en doodslag zijn niet aan de orde van de dag in bejaardentehuizen en verpleeghuizen; agressie tegen mantelzorgers komt ook thuis voor. Wanneer en waar begint geweld in de zorg?
Acclimatisatie aan veranderde woonsituatie
In de Bondsrepubliek Duitsland hebben momenteel ongeveer 2 miljoen mensen zorg nodig. Iedereen die zorg nodig heeft, staat voor een geheel nieuwe levenssituatie. Afhankelijk van de mate van zorgbehoefte moeten zij hun zelfstandigheid opgeven en zijn zij afhankelijk van de hulp van anderen om het hoofd te bieden aan het dagelijkse leven. Frustratie en woede, zelfs agressie, zijn niet ongewoon, althans in de beginfase. Het personeel moet kunnen omgaan met deze emoties van de zorgbehoevende, maar ook met de fysieke beperkingen die de zorgbehoefte vormen. Dan zijn er de nabestaanden: die voelen zich vaak schuldig omdat ze thuis niet meer voor hun gezinslid kunnen of willen zorgen. Deze drie groepen komen samen als iemand zorg nodig heeft. Ze zijn allemaal ingebed in het verzekeringssysteem voor langdurige zorg, dat zich primair richt op de economische aspecten van zorg.
Wat is geweld?
Openlijke agressie tegen mensen die zorg nodig hebben, tot en met moord, beroving en fraude, zijn zeldzaam, ondanks alle sensationele berichten. Desalniettemin bestaat dit geweld en kondigt zich soms al vroeg aan: volgens een studie van de Wittener psychiatrieprofessor Dr. Karl legde Chefarzt de pc af. Marien - ziekenhuis in Hamm en voorzitter van de psychiatrie aan de Universiteit van Witten / Herdecke er is er een met een zorgzame ‘cynische verdoving’ tegenover de bezetting, die al relatief ver voor de feitelijke handeling duidelijk wordt in brutaal taalgebruik en zelfisolatie binnen de werkgroep. Volgens Beine ligt een mogelijkheid voor het vroegtijdig opsporen en voorkomen van gewelddaden in de verpleging in een werksfeer waarin ook klinisch personeel praten openlijk over hun agressieve fantasieën. Een dergelijke cultuur van open discussie was echter vrijwel afwezig in ziekenhuizen en verpleeghuizen.
Subtiel geweld
Geweld in de verpleegkundige zorg is echter meestal veel subtieler en wordt vaak niet eens als agressie begrepen. Schending van het schaamtegevoel, gebrek aan voeding, hygiënische verwaarlozing, verbale aanvallen en fysiek geweld in alle schakeringen staan op de lijst van aanklachten. Ongeautoriseerde terughoudendheid, aantoonbaar 's nachts zelfs vaker voor dan overdag, waarbij zorgbehoevende patiënten worden vastgebonden, is volgens het Wetboek van Strafrecht een misdrijf van vrijheidsbeneming. Agressie speelt ook een rol wanneer patiënten zonder toestemming of verboden worden ontweken praten en verstoken van aandacht.
Vaak niet bij bewustzijn
In veel gevallen gebeuren deze vervallen niet bewust. De last van het dagelijkse taakbeheer geeft medewerkers in veel op winstgevendheid gerichte zorginstellingen onvoldoende tijd om individueel en intensief op hun kosten te reageren. Oude, zieke mensen moeten worden aangesproken en persoonlijke zorg krijgen. In veel gevallen willen of kunnen nabestaanden deze contactpersoon niet zijn. Daarom zou er in de bejaarden- en verpleeghuizen veel meer tijd en personeel moeten zijn voor de individuele zorg van de patiënten.
Moeilijk evenwicht
Maar de beschuldiging van (zij het subtiel) geweld tegen ouderen heeft een facet dat in het publieke debat vaak over het hoofd wordt gezien. Huizen en zorgverleners hebben een zorgplicht, die ze meestal graag nakomen. Maar wat moeten ze doen als bijvoorbeeld een bejaarde met dementie weigert met handen en voeten te eten? Wat als de patiënt, liggend in ontlasting en urine, zich niet kan wassen en zich niet laat wassen? Hoe ga je om met patiënten die tekeer gaan tegen en aanvallen op hun medebewoners of zelfs het verplegende personeel?
Groot aantal niet-gemelde gevallen
De exacte omvang van gewelddadige handelingen in bejaarden- en verpleeghuizen is niet bekend. Het aantal niet-gemelde gevallen wordt echter als zeer hoog ingeschat door het Kuratorium Deutsche Altershilfe (KDA), het Deutscher Berufsverband für Altenpflege (DBVA) en het Sozialverband Reichsbund (RB), die al in 1998 hun krachten bundelden in een gezamenlijk initiatief tegen geweld in verpleeghuizen; exacte cijfers of studies hierover zijn niet beschikbaar. Uit angst voor represailles zwijgen de betrokken slachtoffers, hun familieleden en ook werknemers vaak. Eind 2001 uitte het VN-Comité voor economische, sociale en culturele rechten, gevestigd in Straatsburg, massale kritiek op Duitse verpleeghuizen. Straatsburg meldde dat tot 85% van de Duitse verpleeghuisbewoners ondervoed is, en een op de drie lijdt eraan uitdroging omdat er te weinig vloeistof wordt toegediend. De medische dienst, als thuiscontrole van de volksgezondheid verzekeraars zien de bestaande kwaliteitstekorten niet als individuele gevallen, maar als structureel geconditioneerd probleem. De medische dienst zelf krijgt kritiek van de thuisbeheerders: zij is namelijk verantwoordelijk voor de indeling binnen de verpleegkundige zorgverzekering en dus ook rechtstreeks voor de gelden die voor de zorg aan de tehuizen ter beschikking staan.
Uitputting, overwerk, gebrek aan kwalificaties
Uitputting, overwerk en onvoldoende kwalificatie van verplegend personeel staan bovenaan de lijst van oorzaken van de tekortkomingen in de ouderenzorg. Het aantal verpleeghuisbewoners dat er last van heeft dementie en geestesziekte stijgt continu en zal de komende jaren blijven toenemen. Tegelijkertijd is het personeelsverloop zeer hoog: slechts enkelen blijven langer dan 5 jaar in hun baan omdat ze niet kunnen voldoen aan de fysieke en psychologische eisen. Deskundigen zien het quotum van 50% geschoold personeel dat in de Home Staff Ordinance is gespecificeerd slechts als een ondergrens. Ze zijn van mening dat een verhouding van minstens 60% nodig zou zijn om de situatie in Duitse huizen aanzienlijk te verlichten. Maar bovenal is er een gebrek aan kwalificatie van thuispersoneel op het gebied van "psychiatrie". De Duitse beroepsvereniging voor ouderenzorg heeft zelf al opgeroepen tot een uitgebreidere opleiding in de psychiatrische gerontologie. Een "ronde tafel" die in 2003 nieuw werd opgezet door de federale ministers Renate Schmidt (gezinszaken en senioren) en Ulla Schmidt (Gezondheid) om de kwaliteit van de verpleegkundige zorg te verbeteren, is om de kwaliteitsaspecten van de verpleegkundige zorg op oudere leeftijd tegen 2005 aan te pakken, hoewel de wet om de kwaliteit van de verpleegkundige zorg te waarborgen al sinds 2002 van kracht is. De oprichting van de Ronde Tafel stuit op onbegrip door veel van de betrokkenen, omdat de specificaties naar hun mening al voldoende zijn beschreven door de nieuwe wet. Veel belangrijker is een fundamentele heroriëntatie in de doelen en intenties van ouderenzorg, waarbij kwaliteit van leven en respect voor eigenheid op oudere leeftijd voorop staan.
