De vetverhoging van de collega, de derde bekeuring in een maand: waar begint gerechtigheid en waar eindigt het?
Wat is gerechtigheid?
"Dit is oneerlijk", klaagt Lisa. Arm op heupen bouwt de zevenjarige zichzelf op voor haar moeder. "Ik ben een jaar ouder dan Jonas en moet altijd tegelijkertijd naar bed!" bromt ze. 'We hebben dit al meegemaakt,' antwoordt Lisa's moeder geïrriteerd. "Ook al ben je ouder, jullie hebben allebei nog evenveel slaap nodig." Over dit onderwerp behandelt ze beide nakomelingen hetzelfde, wat Lisa een flagrant onrecht vindt. Wie heeft er gelijk? En wat is gerechtigheid eigenlijk?
Talloze wetenschappers hebben met deze vraag geworsteld - van theologen en sociologen tot politici. Niemand heeft een duidelijk antwoord gevonden. Omdat er niet zoiets bestaat, zelfs niet één ware gerechtigheid. Desalniettemin weet psycholoog Juliane Kärcher bijvoorbeeld: "Gerechtigheid is een diepe menselijke behoefte en een centrale waarde die de daden van veel mensen stuurt."
Onrecht maakt mensen ziek
Finse wetenschappers hebben ontdekt dat wanneer mensen het gevoel hebben dat ze oneerlijk zijn behandeld, ze zelfs lichamelijk lijden: het risico van hart- aanval neemt toe. "Alle sociale discussies gaan in wezen over gerechtigheid", legt dr. Rainer Erlinger uit, een arts, advocaat en de "gewetenspaus" van Duitsland. Dat begint met de erkenning van het homohuwelijk en strekt zich uit tot de hoogte van de kinderbijslag.
Kwestie van mening
Zelfs in het normale dagelijkse leven, ver weg van politieke gebeurtenissen, lopen de meningen vaak sterk uiteen over wat eerlijk is en wat niet. Is het bijvoorbeeld eerlijk als het nestelende kind in het gezin meer cadeautjes krijgt voor haar verjaardag dan de oudere kinderen? Moet de man na zijn werk nog steeds in huis helpen, ook al heeft hij al minstens acht uur gewerkt? Is het eerlijk als de welgestelde manager nu ook de loterij wint?
Gerechtigheid heeft vele facetten en wordt heel verschillend geïnterpreteerd, afhankelijk van cultuur en tijdperk. Wat hier en nu als eerlijk wordt ervaren, kan morgen of elders onrechtvaardig zijn - het hangt allemaal af van het perspectief. De vrouw neemt wraak voor de ontrouw van haar man door zijn geliefde motorfiets naar de schroothandelaar te brengen. Vanuit haar oogpunt een rechtvaardig straf, van zijn zeker niet.
En kinderen denken meestal dat het gewoon gemeen is om geen zakgeld te krijgen voor een slecht cijfer in wiskunde. Als gerechtigheid zo complex is, hoe kan iemand dan vermijden oneerlijk te zijn tegenover zijn partner, familie, vrienden of collega's?
Voor de meesten gaat het erom ervoor te zorgen dat dingen eerlijk worden verdeeld. Wie moet hoeveel geld, tijd of aandacht krijgen, zodat niemand uiteindelijk wordt benadeeld?
De psychologie biedt enige houvast, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen het gelijkheidsbeginsel, het behoeftebeginsel en het bijdragebeginsel:
- Het gelijkheidsbeginsel wordt geleid door het motto "voor ieder hetzelfde". In een klas verdiepen alle studenten zich over dezelfde testvragen. En in een partnerschap krijgt iedereen een verjaardagscadeau van de ander of komen beiden overeen om het zonder cadeautjes te doen.
- Het behoeftenprincipe richt zich op de verschillende behoeften van elk individu. Dit is hoe het gezinsleven gewoonlijk werkt. Een baby krijgt dus meer aandacht dan een tiener. En als twee op de tien medewerkers niet goed overweg kunnen met de nieuwe software, kunnen of moeten deze twee naar een opleiding - hun collega's niet.
- Het premieprincipe houdt rekening met de prestaties van elk individu. Als iemand alleen aan een project heeft gewerkt, is het oneerlijk als de collega's er ook de eer voor krijgen. En als de schoonmoeder elke zaterdag voor de kleinkinderen zorgt, verdient ze een groter geschenk dan de schoonvader, die daar zelden zin in heeft.
