Hoe dopamine werkt
Dopamine-actie in het centrale zenuwstelsel
In de hersenen wordt dopamine gebruikt voor de communicatie tussen zenuwcellen, dwz het is een zenuwboodschapper (neurotransmitter). In bepaalde ‘circuits’ bemiddelt het positieve emotionele ervaringen (‘beloningseffect’), en daarom wordt het – net als serotonine – als een gelukshormoon beschouwd. Vergeleken met serotonine heeft dopamine echter de neiging om de motivatie en het rijgedrag op de langere termijn te vergroten.
Eén van de ziekten waarbij een tekort aan dopamine in het centrale zenuwstelsel (CZS) optreedt, is de ziekte van Parkinson. Typische symptomen van Parkinson zijn onder meer spierstijfheid (stijfheid), tremor (tremor) en vertraging van bewegingen tot het punt van immobiliteit (akinesie). Behandeling met dopamine kan helpen bij deze symptomen.
Omdat het actieve ingrediënt echter niet in staat is de bloed-hersenbarrière te passeren, kan het niet rechtstreeks worden toegediend, waardoor het tekort in de hersenen wordt gecompenseerd. In plaats daarvan worden een precursor (L-DOPA) en analogen (dopamine-agonisten) van de neurotransmitter toegediend, die de werkingsplaats in de hersenen kunnen bereiken.
Bij schizofrene of andere psychotische patiënten is de concentratie dopamine gewoonlijk verhoogd in bepaalde delen van de hersenen. In dit geval worden remmers van de neurotransmitter (dopamine-antagonisten) gebruikt. Ze behoren tot de groep van antipsychotica.
Afbraak en uitscheiding van dopamine
Na injectie of infusie wordt de helft van dopamine binnen vijf tot tien minuten afgebroken en via de urine uitgescheiden.
Wanneer wordt dopamine gebruikt?
Dopamine wordt niet direct gebruikt voor neurologische indicaties (zoals de ziekte van Parkinson). In plaats daarvan worden voorlopers of analogen ervan toegediend omdat ze, in tegenstelling tot dopamine, de bloed-hersenbarrière kunnen passeren.
Voor stabilisatie van de bloedsomloop wordt het medicijn gebruikt in gevallen van shock of dreigende shock. Deze kunnen zich bijvoorbeeld voordoen in de volgende gevallen:
- hartfalen en een hartaanval
- ernstige infecties
- plotselinge, ernstige daling van de bloeddruk
Hoe dopamine wordt gebruikt
Er zijn infusie- en injectieoplossingen beschikbaar voor intraveneus gebruik van dopamine. Het wordt toegediend door een arts.
Zowel L-DOPA als dopamine-agonisten en dopamine-antagonisten zijn verkrijgbaar in tabletvorm. De gebruiksfrequentie en dosering worden individueel bepaald door de behandelend arts.
Wat zijn de bijwerkingen van dopamine?
Waar moet bij het gebruik van dopamine rekening mee worden gehouden?
Contra-indicaties
Dopamine wordt voornamelijk gebruikt in de spoedeisende geneeskunde. De behandelend arts zal op individuele basis verduidelijken of een patiënt de medicatie om bepaalde redenen niet mag krijgen.
Leeftijdsbeperking
Dopamine kan indien geïndiceerd vanaf de geboorte worden gebruikt. Vanwege een gebrek aan gegevens zijn er geen definitieve dosisaanbevelingen voor kinderen.
Zwangerschap en borstvoeding
Dopamine kan worden toegediend bij levensbedreigende aandoeningen tijdens zwangerschap en borstvoeding.
Hoe krijgt u medicijnen met dopamine?
Alleen klinieken en artsen kunnen dopamine kopen. Het kan niet op recept worden voorgeschreven en kan door patiënten in geen enkele andere vorm worden verkregen.
Het effect van dopamine dat via maaltijden wordt ingenomen (een dieet dat rijk is aan fruit en groenten zoals bananen, aardappelen, avocado's en broccoli) is verwaarloosbaar omdat het actieve ingrediënt kort na opname ineffectief (gedeactiveerd) wordt in de darmen.
Sinds wanneer is dopamine bekend?
Alleen de ontdekking dat er voor dopamine een heel ander distributiepatroon in de hersenen bestaat dan voor adrenaline, bracht de wetenschappers Arvid Carlsson, Åke Bertler en Evald Rosengren van het Farmacologisch Instituut van de Universiteit van Lund (Zweden) in 1958/59 tot de veronderstelling dat dopamine een geheel eigen betekenis heeft.
Met behulp van verschillende experimenten ontdekten de onderzoekers de grootste concentratie dopamine in het corpus striatum, een centraal hersengebied. Via experimenten met de plantaardige stof reserpine konden ze aantonen dat de uitputting van de dopaminevoorraden in dit hersengebied leidt tot Parkinson-achtige symptomen.
Korte tijd later kon Oleh Hornykiewicz van de Universiteit van Wenen via kleurreacties met extracten van het corpus striatum ook aantonen dat deze hersengebieden bij Parkinsonpatiënten opmerkelijk weinig dopamine bevatten.
In 1970 ontvingen de wetenschappers Ulf Svante von Euler-Chelpin en Julius Axelrod (betrokken bij de ontdekking van epinefrine en noradrenaline) de Nobelprijs voor de Geneeskunde of Fysiologie “voor hun ontdekkingen met betrekking tot de chemische zenders in zenuwuiteinden en het mechanisme van hun opslag, loslaten en inactiveren.”
In 2000 wonnen Arvid Carlsson en andere onderzoekers de Nobelprijs voor de Geneeskunde of Fysiologie “voor hun ontdekkingen op het gebied van signaalvertaling in het zenuwstelsel.”
Meer interessante feiten over dopamine
Bepaalde medicijnen, zoals cocaïne, worden beschouwd als zogenaamde dopamineheropnameremmers. Ze kunnen de heropname van vrijgekomen dopamine in de cel van herkomst voorkomen, wat leidt tot een versterkt effect van het gelukshormoon dopamine.
De hersenen associëren drugsgebruik dus met een beloningseffect, wat in de eerste plaats de verslavende werking van cocaïne en andere drugs verklaart. Na overmatig drugsgebruik ontstaan vaak ook ziektebeelden van psychose.
