Kort overzicht
- Beloop van de ziekte en prognose: beloop is afhankelijk van de omvang, herstel zonder gevolgen mogelijk, soms overgang naar langdurige aandoeningen, arbeidsongeschiktheid mogelijk gedurende de acute fase
- Symptomen: Veranderde perceptie, nachtmerries, flashbacks, geheugenproblemen, slaapstoornissen, emotionele stoornissen, fysieke symptomen zoals hartkloppingen, zweten, trillen
- Therapie: psychotherapeutische maatregelen, medicatie
- Oorzaken en risicofactoren: Bedreigende traumatische gebeurtenis, b.v. ongeval, geweld, natuurramp
- Onderzoek en diagnose: Uitgebreid gesprek met een psychotherapeutisch specialist, soms lichamelijk onderzoek
- Preventie: Er is geen algemene preventie mogelijk. Vroegtijdige therapie voorkomt vaak de overgang naar aanhoudende psychische stoornissen.
Wat is een acute stressreactie (zenuwinzinking)?
Acute stressreactie wordt in de volksmond een zenuwinzinking genoemd. Het is een tijdelijke, extreme reactie op een stressvolle gebeurtenis. Het is een van de mogelijke psychologische reacties op een traumatische ervaring. Afhankelijk van de tijd dat de klachten aanhouden, wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende vormen:
- Acute stressreactie (tot 48 uur na de gebeurtenis)
- Acute stressstoornis (tot vier weken na de gebeurtenis)
Er zijn ook andere reacties die verband houden met de genoemde:
- Chronische posttraumatische stressstoornis: de symptomen blijven drie maanden na de stressvolle gebeurtenis aanhouden.
- Aanpassingsstoornis: Door ingrijpende ervaringen, zoals het verlies van een partner, is het niet meer mogelijk om met het dagelijks leven om te gaan.
Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen last hebben van een acute stressreactie. Er is waarschijnlijk een groot aantal niet-gemelde gevallen. Aan de ene kant aarzelen veel mensen om professionele hulp te zoeken voor psychische problemen. Aan de andere kant verdwijnen de symptomen van een acute stressreactie relatief snel.
Kunt u niet werken met een acute stressreactie?
Of en hoe lang u niet kunt werken met een acute stressreactie, hangt af van het individuele geval. Het is raadzaam om met een arts te praten over de noodzakelijke hersteltijd na een zenuwinzinking. De arts beoordeelt het vermogen van de persoon om met stress om te gaan en zal bij een acute stressreactie doorgaans een verklaring van arbeidsongeschiktheid voor de vereiste periode afgeven.
Als de acute posttraumatische stressstoornis na drie maanden niet verdwijnt, ontstaat er een chronische posttraumatische stressstoornis.
Bij een acute stressreactie is het raadzaam professionele hulp te zoeken. Het verlicht de getroffenen en vermindert het risico dat de symptomen langer aanhouden. Het is ook nuttig om de omgeving van de patiënt erbij te betrekken om verdere, extra stress te voorkomen.
Voor de getroffenen is het belangrijk dat familieleden begrip tonen. Dit omvat het vermijden van beschuldigingen, bijvoorbeeld als de getroffen persoon bij de situatie betrokken was, zoals bij een ongeval. Dit komt doordat ondoordachte en stressvolle reacties het beloop en de symptomen van een acute stressreactie doorgaans verergeren.
Wat zijn de symptomen van een acute stressreactie?
Een acute stressreactie manifesteert zich door een verscheidenheid aan symptomen. De volgende tekenen en symptomen zijn typerend voor een zenuwinzinking:
- Veranderde perceptie (derealisatie, depersonalisatie): De patiënt ervaart de omgeving of zichzelf als vreemd en onbekend.
- Vernauwing van het bewustzijn: De gedachten van de patiënt draaien uitsluitend rond een paar onderwerpen – in dit geval de stressvolle situatie.
- De uitzonderlijke situatie opnieuw beleven in nachtmerries of flashbacks
- Gaten in het geheugen
- Vermijdingsgedrag zoals sociale terugtrekking
- Emotionele stoornissen (affectstoornis) zoals stemmingswisselingen tussen agressie door (een zenuwinzinking gaat in sommige gevallen gepaard met een uitbarsting van woede), angst en verdriet of ongepast huilen en lachen
- Lichamelijke symptomen (bijvoorbeeld blozen, zweten, hartkloppingen, bleekheid, misselijkheid)
- Sprakeloze horror: De patiënt kan wat hij heeft meegemaakt niet onder woorden brengen en kan het daardoor minder goed verwerken.
Soms zijn er weinig duidelijke symptomen voordat een zenuwinzinking optreedt. Soms is er sprake van een ‘stille zenuwinzinking’. ‘Stille zenuwinzinking’ is echter geen term die door medische professionals wordt gebruikt.
Sommige symptomen van een zenuwinzinking of een acute stressstoornis zijn vergelijkbaar met die van een depressie, maar moeten daarvan onderscheiden worden.
Het verloop van een zogenaamde zenuwinzinking verschilt van geval tot geval.
Wat te doen bij acute stressstoornis?
Veel patiënten proberen zelf met een zenuwinzinking om te gaan. Slechts enkelen zoeken hulp. Er zijn veel antwoorden op de vraag “Zenuwinzinking – wat te doen?”
Ze helpen juist doordat ze de patiënt naar een veilige omgeving kunnen brengen. Vervolgens wordt de patiënt doorverwezen naar een hulpverlener, psychotherapeut of arts.
Behandeling van zenuwinzinking: eerste hulp
De eerste stap in de therapie is het leggen van contact met de patiënt. De patiënt krijgt ondersteuning in een veilige omgeving. Als de zorgverlener tijdens de eerste gesprekken met de patiënt een mogelijk zelfmoordrisico onderkent, zal hij ervoor zorgen dat de patiënt opgenomen wordt in het ziekenhuis.
Als er geen acuut gevaar bestaat, vindt de behandeling doorgaans poliklinisch plaats. Het bestaat uit verschillende psychologische therapieën, zoals
- Gedragstherapie (patiënten moeten verstoord gedrag afleren en nieuw gedrag aanleren)
- Psycho-educatie (patiënten moeten de acute stressreactie als een ziekte leren begrijpen en er zo beter mee om kunnen gaan)
- EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing; bepaalde oogbewegingen worden gebruikt om het trauma opnieuw te beleven en beter te verwerken)
- hypnose
Als de patiënt bijvoorbeeld extreem overstuur is door slaapstoornissen, kan de arts kortdurende slaapverwekkende en kalmerende medicijnen voorschrijven, zoals benzodiazepines, Z-middelen of sedatieve antidepressiva.
Wat gebeurt er tijdens een acute stressreactie?
Alles wat vertrouwd en veilig leek, wordt op zulke momenten als gevaarlijk en verward ervaren. Dit omvat vooral
- lichamelijk letsel
- oorlog
- ontsnappen
- Seksueel geweld
- Overvallen
- Natuurrampen
- Ernstige ongelukken
- Terroristische aanslagen
Acute stressreactie: wie wordt getroffen?
In principe loopt iedereen risico op het ontwikkelen van een acute stressreactie. Er zijn verschillende factoren die het risico op een zenuwinzinking vergroten. Deze omvatten onder meer:
- Eerdere ziekten (fysiek en mentaal)
- uitputting
- Mentale kwetsbaarheid (kwetsbaarheid)
- Gebrek aan strategieën om met de ervaring om te gaan (gebrek aan ‘coping’)
Onderzoeken en diagnose
Als u een acute stressreactie vermoedt, kunt u terecht bij een psychiater of psycholoog. Om meer te weten te komen over uw medische geschiedenis (anamnese), zullen zij u eerst uitgebreid interviewen. Zij zullen u onder andere de volgende vragen stellen:
- Welke lichamelijke klachten merk je?
- Hoe is uw toestand veranderd sinds de gebeurtenis?
- Heeft u in het verleden iets soortgelijks meegemaakt?
- Hoe ben je opgegroeid?
- Zijn er reeds bestaande aandoeningen bekend?
De therapeut zorgt ervoor dat u zich tijdens het gesprek veilig voelt.
Daarnaast zal hij vaststellen of u risicofactoren heeft die een acute stressreactie kunnen bevorderen en mogelijk het beloop ervan kunnen verergeren.
Zenuwinzinking: test
Op internet zijn verschillende tests te vinden waarmee je jezelf kunt testen op een acute stressreactie. In een uitzonderlijke situatie kun je beter advies inwinnen bij een specialist die de expertise heeft om de juiste diagnose te stellen en tegelijkertijd behandelmogelijkheden aan te wijzen en aan te bieden.
Hoe kan een acute stressreactie worden voorkomen?
Er bestaat geen betrouwbare manier om een zenuwinzinking of een acute stressreactie te voorkomen. Traumatische gebeurtenissen overkomen mensen zoals het lot dat wil, en het is onmogelijk te voorspellen hoe de getroffenen zullen reageren.
Als de symptomen van een acute stressreactie echter onbehandeld blijven, kunnen ze aanhouden en zich ontwikkelen tot andere, mogelijk langduriger psychische stoornissen. Om dit te voorkomen is het raadzaam om na een traumatische ervaring in een vroeg stadium hulp te zoeken bij een specialist.
