Stafylokokkeninfectie: oorzaken, symptomen

Kort overzicht

  • Oorzaken: Besmetting door direct contact (meestal via de handen) met besmette personen of besmette voorwerpen.
  • Beschrijving: Stafylokokken zijn bacteriën die onschadelijk zijn voor gezonde mensen. Sommige soorten veroorzaken echter ernstige infectieziekten.
  • Symptomen: Infecties van de huid (bijv. huiduitslag, abcessen, steenpuisten) komen vaak voor. Longontsteking, endocarditis, botontsteking, gewrichtsontsteking en bloedvergiftiging, evenals voedselvergiftiging en toxisch shocksyndroom zijn ook mogelijk.
  • Prognose: Stafylokokken zijn over het algemeen onschadelijk voor gezonde mensen. Sommige soorten kunnen echter bij bepaalde risicogroepen infecties veroorzaken, die in ernstige gevallen fataal kunnen zijn als ze niet worden behandeld. Bij tijdige behandeling is de prognose goed.
  • Behandeling: Milde huidinfecties worden gewoonlijk door de arts behandeld met lokale antibiotica (bijvoorbeeld zalven, gels). Bij ernstige infecties worden antibiotica (meestal penicilline) gebruikt in de vorm van tabletten of als infuus via de ader.
  • Diagnose: De arts stelt een betrouwbare diagnose door een monster van geïnfecteerd materiaal te nemen (bijvoorbeeld een huiduitstrijkje met pus en wondvocht), dat in het laboratorium wordt onderzocht.

Hoe krijg je stafylokokken?

Stafylokokken maken deel uit van de natuurlijke flora van de huid en slijmvliezen. Het belangrijkste reservoir voor stafylokokken zijn dus de mensen zelf. Normaal gesproken zijn de bacteriën onschadelijk voor gezonde mensen, maar onder bepaalde omstandigheden (bijvoorbeeld bij mensen met een verzwakt immuunsysteem) kunnen ze tot infecties in het lichaam leiden.

De bacteriën komen meestal via wonden het lichaam binnen. Overdracht vindt meestal plaats via direct contact (uitstrijkje of contactinfectie) met geïnfecteerde personen (voornamelijk via huidcontact via de handen), maar ook via besmette voorwerpen.

Stafylokokken groeien het beste bij temperaturen tussen de 30 en 37 graden Celsius. De bacteriën overleven enkele dagen bij kamertemperatuur. Ze zijn zeer goed bestand tegen omgevingsinvloeden en overleven relatief lang op verschillende ondergronden. Daarom worden stafylokokken gemakkelijk overgedragen via deurklinken, lichtschakelaars of in de keuken (bijvoorbeeld aanrecht).

Hoewel de ziekteverwekkers sterven tijdens de bereiding van voedsel, overleven de hittebestendige gifstoffen die ze produceren (enterotoxinen) vaak de kooktemperaturen en veroorzaken soms voedselvergiftiging.

Ook infectie via medische instrumenten (nosocomiale infectie) zoals veneuze canules of veneuze katheters is mogelijk. Deze worden bijvoorbeeld gebruikt in ziekenhuizen, operatiekamers of verpleeghuizen om bloed af te nemen of medicijnen toe te dienen.

Transmissieroutes in één oogopslag

  • Stafylokokken worden meestal overgedragen via huidcontact (vooral via huidwonden).
  • Indirecte overdracht vindt plaats via alledaagse voorwerpen of medische instrumenten (bijvoorbeeld veneuze katheters).
  • Contact met landbouwhuisdieren die de bacterie bij zich dragen (vooral aan het speenkanaal bij koeien) kan ook tot infectie leiden.
  • Besmet voedsel dat wordt aangeraakt en/of geconsumeerd, is een andere mogelijke oorzaak van een stafylokokkeninfectie.

Wie wordt in het bijzonder getroffen?

Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals ouderen, pasgeborenen, baby's of moeders die borstvoeding geven, maar ook chronisch zieke mensen (bijvoorbeeld kankerpatiënten, diabetici, dialysepatiënten) worden vaak getroffen door stafylokokkeninfecties.

Bovendien zijn mensen die in de gezondheidszorg werken, mensen met uitgebreide infectieuze huidziekten en drugsverslaafden vaak bijzonder zwaar gekoloniseerd met stafylokokken en lopen daardoor een hoger risico op infectie.

Wat is stafylokokken?

De bacterie infecteert meestal mensen met een verzwakt immuunsysteem (bijvoorbeeld zeer jonge, zeer oude, verzwakte of chronisch zieke mensen). Hun immuunsysteem is vaak niet in staat de ziekteverwekkers te bestrijden. De bacteriën vermenigvuldigen zich vervolgens snel in het lichaam en veroorzaken verschillende ziekten (bijvoorbeeld etterende huiduitslag, voedselvergiftiging, longontsteking, bloedvergiftiging).

Omdat stafylokokken extreem robuust zijn, is het moeilijk om ze onschadelijk te maken. Ze ontwikkelen snel resistentie tegen antibiotica (dwz ze zijn ongevoelig voor de medicijnen) door hun genetische structuur te veranderen. Zo verzekeren ze hun voortbestaan.

Infectie met stafylokokken is mogelijk via veel verschillende soorten en subtypes. De bekendste en meest voorkomende soorten stafylokokken zijn onder meer

  • Staphylococcus aureus
  • Staphylococcus epidermidis

Staphylococcus aureus

Staphylococcus aureus wordt ook vaak aangetroffen op de huid van gezonde mensen: de bacterie wordt bij ongeveer 30 procent van de gezonde volwassenen in de neus aangetroffen en bij ongeveer 15 tot 20 procent op de huid.

Sommige stammen van Staphylococcus aureus kunnen gifstoffen produceren. Als deze het organisme binnendringen, kunnen ze levensbedreigende ziekten veroorzaken.

De meest voorkomende ziekten veroorzaakt door Staphylococcus aureus zijn onder meer

  • Purulente huidinfecties (bijv. steenpuisten in het gezicht)
  • Infecties door vreemde lichamen
  • Bloedvergiftiging (sepsis)
  • Ontsteking van de binnenwand van het hart (endocarditis)
  • Infecties van de hartkleppen
  • Longontsteking (ontsteking van de longen)
  • Botinfecties (osteomyelitis)
  • Gewrichtsontsteking (artritis)
  • Abcessen in gewrichten, nieren, centraal zenuwstelsel (CZS) en op de huid
  • Ziekten veroorzaakt door bacteriële toxines: Lyell-syndroom of scalded skin-syndroom, toxisch shocksyndroom (TSS) en voedselvergiftiging (gastro-intestinale toxicose)

Omdat Staphylococcus aureus zeer besmettelijk is en vaak resistent tegen gewone antibiotica, is het een van de meest wijdverspreide en gevaarlijke ziekteverwekkers voor de mens.

Staphylococcus epidermidis

Wat zijn de symptomen van een stafylokokkeninfectie?

Stafylokokken kunnen talloze ziekten en dus verschillende symptomen veroorzaken. De symptomen variëren afhankelijk van het type stafylokokken dat het lichaam infecteert.

Huidinfecties

Een infectie met Staphylococcus epidermidis resulteert meestal in milde en plaatselijke infecties waarbij de bacteriën alleen de huid infecteren rond de plek waar ze zijn binnengedrongen. Ook de slijmvliezen zoals het neus- en keelslijmvlies en het bindvlies van het oog lopen het risico geïnfecteerd te worden door stafylokokken (of streptokokken). Het oog scheidt bijvoorbeeld etterig, geelachtig slijm af als het geïnfecteerd is. Meestal zijn beide ogen aangetast.

In sommige gevallen leiden stafylokokken ook tot longontsteking met pijn op de borst en kortademigheid, evenals tot ontsteking van de binnenwand van het hart (endocarditis) met hartkloppingen, nachtelijk zweten en koorts.

Kookt (ontsteking van de haarwortel) of abcessen (weefselholte gevuld met etter) worden soms ook veroorzaakt door een stafylokokkeninfectie. Stafylokokken infecteren vaak mensen met reeds bestaande huidaandoeningen zoals atopische dermatitis en verergeren de bestaande symptomen.

De meeste huidinfecties veroorzaakt door stafylokokken zijn zeer besmettelijk.

Infecties veroorzaakt door vreemde lichamen

Het grootste gevaar van de verder onschadelijke bacterie Staphylococcus epidermidis ligt in zijn vermogen om kunstmatige (meestal medische) voorwerpen te koloniseren die in het lichaam worden ingebracht, zoals katheters, drainagebuizen, kunstmatige hartkleppen, implantaten of gewrichten. De resulterende infectie wordt ook wel een vreemdlichaaminfectie genoemd, wat levensbedreigende gevolgen kan hebben. Vooral mensen met een verzwakt immuunsysteem en mensen die in het ziekenhuis worden behandeld, lopen risico.

Botinfecties

Infecties van de botten en het beenmerg (osteomyelitis) met stafylokokken, bijvoorbeeld door decubitus of voetzweren bij diabetici of door open fracturen en operatiewonden, zijn ook mogelijk. Dit resulteert meestal in hevige pijn in de aangetaste botten of gewrichten, een algemeen gevoel van ziekte en vermoeidheid.

Sommige stafylokokken (vooral Staphylococcus aureus) produceren bacteriële gifstoffen die soms levensbedreigende ziekten in het lichaam kunnen veroorzaken. Bijzonder gevaarlijk voor de getroffenen zijn

Lyell-syndroom (ook bekend als scalded skin-syndroom)

Dit is een acute loslating van de opperhuid met pijnlijke blaarvorming (“scalded skin syndrome”). Pasgeborenen en kinderen worden het vaakst getroffen.

Giftige schock syndroom

Toxische shocksyndroom (TSS) wordt veroorzaakt door stafylokokken of, in zeldzamere gevallen, streptokokkentoxinen (Staphylococcus aureus en Streptococcus pyogenes). Symptomen zijn onder meer koorts, hoofdpijn, huiduitslag, ernstige bloeddrukdaling als gevolg van shock, disfunctie van de inwendige organen (lever, nieren, hart, longen) en zelfs falen van meerdere organen. Bij vrouwen kan het syndroom verergeren door het gebruik van sterk absorberende tampons en menstruatiecups.

Bij deze ziekten verslechtert de gezondheidstoestand van de getroffenen gewoonlijk plotseling. Als ze niet worden behandeld, zijn ze vaak fataal.

Voedselvergiftiging

Bloed vergiftiging

Een van de ernstigste gevolgen van een infectie met stafylokokken in het bloed is bloedvergiftiging (sepsis). Dit is een ontstekingsreactie van het lichaam die via het bloed het hele organisme beïnvloedt. Het immuunsysteem probeert zich te verdedigen tegen de bacteriën. De lichaamseigen afweerreactie beschadigt echter niet alleen de ziekteverwekkers, maar ook het eigen weefsel en de organen zoals het hart en de nieren.

Symptomen van bloedvergiftiging zijn onder meer snelle ademhaling, snelle pols, koorts, pijn en lage bloeddruk of zelfs shock.

Andere mogelijke ziekten en symptomen veroorzaakt door stafylokokken zijn

  • Infecties van zacht weefsel (zoals bindweefsel, spieren en vetweefsel) veroorzaakt door Staphylococcus pyogenes
  • Blaasinfecties veroorzaakt door Staphylococcus saprophyticus (de ziekteverwekker is meestal aantoonbaar in de urine)
  • Infecties van wonden, botten of gewrichten veroorzaakt door Staphylococcus haemolyticus
  • Infecties van de huid of hartkleppen veroorzaakt door Staphylococcus lugdunensis

Is een stafylokokkeninfectie gevaarlijk?

Met een tijdige diagnose en behandeling is de prognose echter goed. De behandeling kan langer duren als de bacteriën resistent zijn tegen het gebruikte antibioticum.

Hoe verloopt een stafylokokkeninfectie?

Het duurt meestal ongeveer vier tot zes dagen voordat de eerste symptomen verschijnen na een stafylokokkeninfectie (incubatietijd). Soms kan het echter enkele weken duren voordat de infectie uitbreekt.

Daarentegen is de incubatietijd voor voedselvergiftiging veel korter: de eerste symptomen verschijnen meestal binnen twee tot vier uur nadat de getroffen persoon het besmette voedsel heeft ingenomen. In de meeste gevallen geneest voedselvergiftiging vanzelf na ongeveer twaalf uur, zonder behandeling.

Hoe lang ben je besmettelijk?

Artsen weten niet precies hoe lang een persoon met een stafylokokkeninfectie besmettelijk is. Mensen zijn echter bijzonder besmettelijk als ze acute klachten hebben, dat wil zeggen zolang de klachten duren.

In sommige gevallen worden mensen die risico lopen (bijvoorbeeld met een verzwakt immuunsysteem) echter ook besmet door gezonde mensen die gekoloniseerd zijn met stafylokokken en geen symptomen hebben.

Hoe wordt een stafylokokkeninfectie behandeld?

antibiotica

Als de stafylokokkeninfectie echter aanhoudt of als lokale therapie niet het gewenste effect heeft, zal de arts deze behandelen met orale antibiotica in de vorm van tabletten of sappen (voor kinderen). In ernstige gevallen wordt het antibioticum via injectie of infuus rechtstreeks in de ader toegediend.

Het voorkeursgeneesmiddel is penicilline (bijv. flucloxacilline, dicloxacilline of oxacilline). Voor een gerichte behandeling met antibiotica worden laboratoriumtesten uitgevoerd om te bepalen welk middel geschikt is voor de betreffende ziekteverwekker. De arts combineert de behandeling vaak met orale en lokale antibiotica om het genezingsproces te versnellen.

MRSA

Sommige stafylokokken zijn ongevoelig (resistent) voor bepaalde antibiotica: ze kunnen een stof produceren die penicilline onwerkzaam maakt. Multiresistente stammen zoals de methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) vormen hier een bijzondere uitdaging.

Dit is moeilijk te behandelen vanwege de ongevoeligheid voor veel klassen antibiotica. In dergelijke gevallen neemt de arts zijn toevlucht tot zogenaamde reserve-antibiotica. Deze worden niet gebruikt bij de conventionele behandeling van bacteriële infecties om resistentie te voorkomen.

Bij een behandeling met antibiotica is het belangrijk deze lang genoeg in te nemen (ook al treedt er vooraf verbetering op) om herhaling en resistentie te voorkomen. Bij een milde infectie (bijvoorbeeld een urineweginfectie) is het soms voldoende om de medicatie slechts één dag in te nemen. Bij ernstige infecties met stafylokokken is het echter vaak nodig om gedurende meerdere weken antibiotica te slikken.

Volg nauwkeurig de instructies van uw arts en gebruik het antibioticum zo lang als voorgeschreven!

Home remedies

Bepaalde huismiddeltjes en geneeskrachtige planten zoals sint-janskruidolie voor uitwendig gebruik zouden helpen tegen huidinfecties. Er wordt gezegd dat sint-janskruid een ontstekingsremmende, antibacteriële en wondhelende werking heeft.

Theeën (waterige extracten) gemaakt van kamillebloemen, toverhazelaarbladeren/schors, goudsbloembloemen, duizendblad en echinacea, die worden gekoeld en als wasmiddel of kompres worden aangebracht, zouden ook geschikt zijn voor het desinfecteren van wonden. Sommige mensen zweren ook bij waterig kastanjebladextract (thee) voor toepassing tegen de vorming van stafylokokkentoxines.

Hoe stelt de dokter de diagnose?

Lichtere stafylokokkeninfecties van de huid worden meestal door de arts gediagnosticeerd op basis van hun uiterlijk (visuele diagnose). Bij diepere infecties of als conventionele antibiotica niet effectief zijn, is het noodzakelijk dat de arts een bacteriologisch onderzoek uitvoert.

Hiervoor neemt hij met een steriel wattenstaafje (uitstrijkje) een watje met pus en wondvocht op de huid aan de rand van de wond. Als er pus in het weefsel zit (bijvoorbeeld bij abcessen), neemt hij een monster met een canule of injectiespuit, of verwijdert hij direct het gehele abces.

In het geval van infecties die het hele lichaam aantasten (systemische infecties), kan de arts een bloedcultuur of geïnfecteerde lichaamsvloeistoffen afnemen om de bacteriën op te sporen.

Bij voedselvergiftiging is het vaak niet mogelijk om de stafylokokken zelf op te sporen. In plaats daarvan kunnen de door de stafylokokken geproduceerde toxinen (enterotoxinen) worden gedetecteerd.

De arts stuurt het monster vervolgens naar een laboratorium waar de ziekteverwekker microbiologisch wordt onderzocht en bepaald. Hierdoor kan de arts het exacte type bacterie bepalen en een gerichte behandeling starten.

Multiresistente ziekteverwekkers zoals MRSA moeten worden gemeld. Dit betekent dat de arts de GGD moet informeren als hij een dergelijke ziekteverwekker bij zijn patiënt heeft geconstateerd.

Hoe kan een stafylokokkeninfectie worden voorkomen?

Omdat stafylokokken zeer resistent zijn tegen externe invloeden van buitenaf en meestal meerdere dagen op oppervlakken overleven, is het bijzonder belangrijk om voor voldoende hygiëne te zorgen. Neem de volgende hygiëneregels in acht:

  • Was en/of desinfecteer uw handen grondig en regelmatig.
  • Maak deurklinken, lichtschakelaars, afstandsbedieningen, smartphones en keukenoppervlakken regelmatig schoon met antibacteriële reinigingsmiddelen.
  • Was uw handdoeken en dekbedovertrekken op minimaal 60 graden Celsius en verwissel ze regelmatig.
  • Laat gekookte maaltijden niet langer dan twee uur op kamertemperatuur staan. Kaas, vlees en ander bederfelijk voedsel moeten in de koelkast worden bewaard.
  • Reinig en desinfecteer uw koelkast (vooral de binnenkant!) regelmatig.