Kort overzicht
- Symptomen: Frequente en zeer plotselinge drang om te plassen, soms 's nachts, soms met urineverlies of pijn tegen het einde van het plassen
- Behandeling: De opties kunnen geïndividualiseerd worden, zoals blaas- of bekkenbodemtraining, biofeedback, zenuwstimulatiemethoden, medicijnen en chirurgische ingrepen, alternatieve benaderingen van homeopathie of huismiddeltjes
- Oorzaken: Exacte oorzaken nog niet duidelijk, gevolgen van zwangerschap, bevalling en leeftijd evenals gebrek aan oestrogeen, mogelijk verkeerde overdracht van impulsen van zenuwen die betrokken zijn bij de controle van de blaasvulling, seksueel of psychologisch trauma worden besproken
- Diagnose: Medisch interview (anamnese) en lichamelijk onderzoek van het urogenitale kanaal, zoals echografisch onderzoek en bepaling van het oestrogeengehalte bij vrouwen, registratie van de lediging van de blaas (mictieprotocol), uitsluiting van andere ziekten zoals blaasstenen.
Wat is prikkelbare blaas?
Bij een prikkelbare blaas (overactieve blaas, urethraal syndroom) is de functie van de urineblaas verstoord.
De blaas fungeert als verzamelbassin voor urine die door de nieren wordt gefilterd. Omdat hij uitbreidbaar is, kan hij tot 500 milliliter urine bevatten. Vanaf ongeveer 300 milliliter geeft de blaas echter een signaal aan de hersenen dat hij snel geleegd wil worden. Wanneer iemand urineert, trekt de spierwand van de blaas samen en transporteert zo de urine uit het lichaam.
Prikkelbare blaas wordt door sommige artsen als een uitsluitingsdiagnose beschouwd. Als ze geen andere oorzaken voor de symptomen vinden, diagnosticeren ze een prikkelbare blaas. Vroeger werd het vooral als een psychosomatische ziekte beschouwd.
Een prikkelbare blaas kan de levenskwaliteit van de getroffenen aanzienlijk verminderen. Niettemin vermijden veel patiënten om verschillende redenen het zoeken naar medische hulp. Velen, zeker uit schaamte, anderen hebben lage verwachtingen van de therapie of geloven dat een prikkelbare blaas een normaal symptoom van ouderdom is. Een prikkelbare blaas is niet afhankelijk van de leeftijd, ook al komt dit vaker voor naarmate de leeftijd toeneemt.
Vooral vrouwen worden getroffen, vooral tussen de 30 en 50 jaar. Over het geheel genomen is het klinische beeld wijdverspreid: uit een onderzoek in vijf landen bleek dat ongeveer 13 procent van de vrouwen en tien procent van de mannen last heeft van een prikkelbare blaas.
Wat zijn de symptomen?
Kortom, de symptomen van prikkelbare blaas zijn vergelijkbaar met die van een urineweginfectie. Mensen met een prikkelbare blaas hebben last van frequent urineren (pollakiurie). Dit betekent dat iemand binnen 24 uur minimaal acht keer moet plassen. Veel patiënten vinden de daarmee gepaard gaande zeer plotselinge drang om te urineren, die vaak zonder waarschuwing begint, zeer verontrustend. Het resulteert soms in onvrijwillig urineverlies – variërend van een paar druppels tot grotere hoeveelheden. De grote druk die gepaard gaat met het onvrijwillig urineverlies, wordt ook wel drangincontinentie genoemd.
Een ander mogelijk prikkelbaar blaassymptoom wordt terminale dysurie genoemd: patiënten ervaren pijn tegen het einde van het plassen omdat de blaas pijnlijk samentrekt tijdens het legen. Een branderig gevoel, dat vaak voorkomt bij een urineweginfectie, treedt doorgaans niet op bij een klassieke prikkelbare blaas zonder bekende oorzaak.
Symptomen van prikkelbare blaas leiden tot veel lijden en verminderen de kwaliteit van leven. Getroffen personen willen altijd graag in de buurt van een toilet zijn. Het verlies van controle over de blaascontinentie betekent soms een ernstige beperking van de levensstijl. Angst kan de symptomen verder verergeren.
Hoe wordt een prikkelbare blaas behandeld?
Er bestaat geen enkele behandeling tegen prikkelbare blaas. In plaats daarvan zal de arts het ontwerp ontwerpen in overleg met de patiënt en zijn of haar individuele doelen. Basistherapieopties voor prikkelbare blaas omvatten blaastraining, bekkenbodemtraining, biofeedback, zenuwstimulatiemethoden, medicijnen en chirurgie. Daarnaast is er goede voorlichting en algemene tips van de arts.
Educatie en algemene tips
De arts moet de patiënt ook voorlichten over eenvoudige maar belangrijke maatregelen om zijn of haar levenskwaliteit te verbeteren. Deze omvatten informatie over goede intieme hygiëne en de preventie van urineweginfecties. Deze laatste verergeren soms de symptomen van prikkelbare blaas.
Vaak helpen zelfs kleine veranderingen in gewoonten de symptomen te verbeteren. Patiënten met een prikkelbare blaas moeten bijvoorbeeld diuretische dranken kort voor het slapen vermijden. Het is echter heel belangrijk om gedurende de dag voldoende te drinken; dit mag niet worden verminderd uit angst voor nog ernstiger symptomen.
Blaastraining, bekkenbodemtraining, biofeedback
Blaastraining, bekkenbodemtraining en biofeedback zijn effectieve behandelingen voor prikkelbare blaas, alleen of in combinatie met medicijnen. Ze zijn gericht op het verbeteren van de actieve controle van de urinaire urgentie.
Bovendien kan de individuele blaascapaciteit worden bepaald met behulp van een mictieprotocol. Hierop worden vaste toilettijden afgestemd, zodat aandrangsincontinentie niet ontstaat. In eerste instantie worden tijdsintervallen bepaald volgens de klok voor toiletbezoek, die vervolgens in de loop van de tijd worden vergroot.
Regelmatige bekkenbodemtraining is ook geschikt voor de behandeling van prikkelbare blaas. Het versterkt de bekkenbodemspieren, die de urethrale sluitspier in zijn functie ondersteunen. Een combinatie van bekkenbodemtraining en elektrostimulatie (elektrotherapie, stimulatiestroomtherapie) wordt als bijzonder effectief beschouwd bij prikkelbare blaas.
Biofeedback kan ook helpen bij een prikkelbare blaas. Meer informatie over deze therapiemethode kunt u hier vinden.
Medicatie voor prikkelbare blaas
Hoe een prikkelbare blaas met medicijnen kan worden behandeld, leest u meer in het artikel Prikkelbare blaas – medicatie.
Stimulatie van de zenuwen
Een andere therapiemogelijkheid of uitbreiding van de medicamenteuze behandeling is de stimulatiestroomtherapie: gedurende drie tot zes maanden worden de bekkenbodemspieren gericht geactiveerd met een zwakke stimulatiestroom. Dit is bijvoorbeeld nuttig als de medicamenteuze behandeling niet succesvol is geweest of als de bijwerkingen, vooral een droge mond of gezichtsstoornissen, de overhand hebben.
Chirurgische ingrepen
Als de bovengenoemde therapeutische methoden geen verlichting bieden en de symptomen zeer ernstig zijn, kunnen chirurgische ingrepen als laatste redmiddel worden overwogen. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om de urineblaas operatief te vergroten (blaasvergroting), eventueel met een stukje dunne darm. Een andere optie is het verwijderen van de blaas (cystectomie) en het creëren van een vervangende blaas (neoblaas) uit delen van de darm.
Alternatieve prikkelbare blaastherapie
Sommige patiënten vertrouwen naast de conventionele geneeskunde op alternatieve therapieën voor de prikkelbare blaas, bijvoorbeeld homeopathie (zoals homeopathische preparaten die Nux vomica bevatten). Er wordt ook gedacht dat gele jasmijn, Gelsemium, helpt bij een overactieve blaas. Er zijn aanwijzingen dat deze plant krampstillend en ontstekingsremmend werkt.
Sommige prikkelbare blaaspatiënten melden positieve ervaringen met acupunctuur.
Er is tot nu toe geen wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van deze alternatieve methoden en huismiddeltjes. Als de klachten langere tijd aanhouden, niet verbeteren of zelfs verergeren, is een bezoek aan de huisarts aan te raden.
U kunt meer lezen over welke andere kruidengeneesmiddelen kunnen worden overwogen voor een prikkelbare blaas in het artikel Prikkelbare blaas – Medicijnen.
Wat zijn de oorzaken van een prikkelbare blaas?
Een prikkelbare blaas komt vaak voor als gevolg van zwangerschap en bevalling, en vooral met het ouder worden. De oorzaken van een prikkelbare blaas zijn wetenschappelijk nog niet volledig begrepen.
In zeldzame gevallen is een seksueel of psychologisch trauma de oorzaak van een prikkelbare blaas.
Een tekort aan oestrogeen, het vrouwelijke geslachtshormoon, dat doorgaans optreedt na de menopauze, veroorzaakt soms drangincontinentie.
Een schimmelinfectie wordt niet beschouwd als een oorzaak van een prikkelbare blaas. Omgekeerd is het soms mogelijk dat frequent urineren de huid verzacht (maceratie genoemd). Maceratie bevordert infectie omdat potentiële ziektekiemen gemakkelijker de verzachte huid kunnen binnendringen in het vochtige microklimaat dat voor hen gunstig is.
Een afname van de blaas, het vaginale gebied of een baarmoederverzakking kan incontinentie veroorzaken, vooral tijdens inspanning (zoals hoesten). Naast pijnlijk urineren komen hier soms pijn in de onderbuik of wervelkolom en een gevoel van druk in de vagina voor. Deskundigen beschouwen dit niet als een overactieve blaas, omdat incontinentie veroorzaakt door andere ziekten hier niet onder valt.
Prikkelbare blaas wordt door de getroffenen vaak als een “gênant” probleem beschouwd. Niettemin mag dit niemand ervan weerhouden zijn aandoening openlijk met een arts te bespreken. Als er een vermoeden bestaat van een overactieve blaas, is het raadzaam eerst contact op te nemen met de huisarts. Als de diagnose wordt bevestigd, verwijst de arts de patiënt door naar een uroloog of, in het geval van vrouwen, naar een gynaecoloog.
Allereerst voert de arts een interview uit om de problemen beter te begrijpen (anamnese). Hij kan vragen stellen zoals:
- Moet u vaker plassen dan normaal?
- Is de drang om te plassen vaak urgent en plotseling?
- Lukt het u soms niet om op tijd naar het toilet te gaan?
- Moet u 's nachts vaak naar het toilet?
- Heeft u pijn bij het plassen?
- Gebruikt u medicijnen?
- Hoeveel drink je gedurende de dag?
Het is vaak nuttig om een mictielogboek bij te houden, zelfs voordat u naar de dokter gaat. Daarin worden dagelijks de drinkhoeveelheid en toiletbezoeken bijgehouden. Deze gegevens helpen de arts de oorzaken van de ‘nerveuze’ blaas te achterhalen.
Verdere onderzoeken
Het interview wordt gevolgd door een lichamelijk onderzoek om organische oorzaken als reden voor de symptomen van een prikkelbare blaas uit te sluiten. Dit is gebaseerd op een inspectie van het urogenitale kanaal. Bij deze gelegenheid wordt bij mannen de prostaat en bij vrouwen de baarmoeder onderzocht. Deze twee organen veroorzaken soms vergelijkbare symptomen.
De belangrijke alternatieve diagnose voor een prikkelbare blaas is een urineweginfectie. Om dit uit te sluiten wordt een urinemonster genomen en onderzocht op ziekteverwekkende ziektekiemen. Bij een prikkelbare blaas blijft de detectie van ziekteverwekkers negatief.
Als alternatief voeren urologen een zogenaamd urodynamisch onderzoek uit. Met behulp van druksondes en elektroden wordt de functie van de blaas en de urinewegen gecontroleerd. Hierdoor kan de capaciteit van de blaas worden bepaald en kunnen de sluitmechanismen (vooral de sluitspieren van de blaas) worden getest.
Een uitstrijkje uit de lagere urinewegen kan aantonen of een lokaal oestrogeendeficiëntie de symptomen van een prikkelbare blaas veroorzaakt. Een dergelijk hormoontekort leidt inderdaad tot veranderingen in de oppervlakkige cellen, die kunnen worden gedetecteerd door de zogenaamde karyopycnotische index.
Het is mogelijk om de therapiepoging al te starten met een medicijn uit de groep van de zogenaamde anticholinergica als er een vermoeden bestaat van een prikkelbare blaas. Als dit effectief is, wordt de diagnose bevestigd.
Als de arts vermoedt dat een psychologisch of seksueel trauma de aanleiding is voor de prikkelbare blaasklachten, zal hij of zij dit zo zorgvuldig mogelijk aanpakken en, indien nodig, de psychosomatische aspecten van de ziekte in de behandeling betrekken.
Wat is het beloop van de ziekte en de prognose?
Soms is een hyperactieve blaas met eenvoudige middelen goed te behandelen, maar een directe remedie om de prikkelbare blaas te kalmeren bestaat nog niet. De therapie is soms moeilijk en langdurig. In de meeste gevallen verlicht de behandeling de symptomen van prikkelbare blaas echter in ieder geval aanzienlijk, ook al elimineert deze niet altijd volledig.
Medische monitoring van een prikkelbare blaas is erg belangrijk. De behandelend arts dient de effecten en bijwerkingen van de therapie altijd tegen elkaar af te wegen. Daarnaast is het raadzaam om regelmatig de functie van het urogenitale kanaal te controleren, om schade door de prikkelbare blaas in een vroeg stadium op te sporen en te behandelen.
