Kort overzicht
- Symptomen: Frequent hoesten met sputum (verhoogde slijmproductie); later kortademigheid bij inspanning of zelfs zonder inspanning, verminderde prestatie; bij complicaties, hartritmestoornissen, blauwachtige huid en nagels door zuurstofgebrek en oedeem
- Behandeling: Stoppen met tabaksgebruik, niet-medicinaal door inhalatie, klopmassages, ademhalingsgymnastiek; behandeld met bronchusverwijders of cortisone; antibiotica voor secundaire bacteriële infecties
- Oorzaken: voornamelijk roken, minder vaak genetische factoren of omgevingsinvloeden zoals verontreinigende stoffen
- Diagnose: Anamnese (anamnese), lichamelijk onderzoek met luisteren naar de longen, longfunctietest (spirometrie), röntgenfoto van de borstkas, computertomografie (CT), onderzoek van sputum en bloedgassen, elektrocardiografie (ECG) en echocardiografie (cardiale echografie ) indien nodig bij complicaties
- Prognose: Zelden geneesbaar, vaak goede prognose in de vroege stadia van de behandeling; bij gevorderde bronchitis (COPD) bestaat er risico op complicaties zoals rechter hartfalen of hartritmestoornissen en kortademigheid, de prognose is dan aanzienlijk slechter
- Preventie: Stop met roken, vermijd contact met irriterende stoffen, leid een gezonde levensstijl met regelmatige lichaamsbeweging; erfelijke chronische bronchitis is vrijwel onmogelijk te voorkomen
Wat is chronische bronchitis?
Artsen maken onderscheid tussen twee vormen van chronische bronchitis:
- Eenvoudige (niet-obstructieve) chronische bronchitis: Hier zijn de luchtwegen chronisch ontstoken. Het is meestal de mildere van de twee vormen van de ziekte.
- Obstructieve chronische bronchitis: Hier worden de chronisch ontstoken luchtwegen extra vernauwd (obstructie = obstructie, verstopping). Artsen spreken ook van chronische obstructieve bronchitis (COB), ook wel ‘rokershoest’ genoemd.
Obstructieve chronische bronchitis ontwikkelt zich meestal tot chronische obstructieve longziekte (COPD). De longblaasjes zijn dan ook overmatig opgeblazen (longemfyseem). COPD is dus chronische obstructieve bronchitis in combinatie met emfyseem. De ziekte is wereldwijd één van de meest voorkomende doodsoorzaken.
Wie wordt getroffen door chronische bronchitis?
In Duitsland heeft ongeveer 10 tot 15 procent van de volwassenen eenvoudige chronische bronchitis. Roken is de grootste risicofactor: elke tweede roker boven de 40 jaar heeft chronische bronchitis. Mannen krijgen de ziekte veel vaker dan vrouwen.
Obstructieve chronische bronchitis treft ongeveer twee tot drie procent van de vrouwen en vier tot zes procent van de mannen. Bijna alle patiënten hebben gerookt of blijven dat doen, zelfs nadat de diagnose is gesteld.
Symptomen
Als de chronisch ontstoken luchtwegen extra geïrriteerd raken (bijvoorbeeld door luchtverontreinigende stoffen, tabaksrook, infecties, enz.), verergeren de symptomen meestal.
Hoesten met meer of minder sputum is ook een typisch teken van acute bronchitis. Bij chronische bronchitis zijn de symptomen echter veel minder uitgesproken.
Bij chronische bronchitis is de algemene toestand van de patiënt doorgaans goed. Er zijn geen of nauwelijks ademhalingsproblemen.
Naarmate de ziekte voortschrijdt, ontwikkelt eenvoudige chronische bronchitis zich vaak tot chronische obstructieve bronchitis, wat betekent dat de ontstoken bronchiën steeds meer vernauwd raken. Dit belemmert de luchtstroom bij het in- en uitademen.
Als de vernauwing mild is, treedt kortademigheid alleen op onder stress, bijvoorbeeld tijdens het lopen. Naarmate de ziekte voortschrijdt, worden de luchtwegen echter steeds nauwer. Hierdoor wordt het ademen steeds moeilijker. Zelfs bij matige inspanning (zoals traplopen) worden patiënten snel buiten adem. In het ergste geval veroorzaakt obstructieve chronische bronchitis kortademigheid, zelfs zonder fysieke inspanning (dwz in rust).
De moeite met ademhalen kost patiënten veel energie. Als gevolg hiervan worden hun prestaties verminderd.
In alle stadia van obstructieve chronische bronchitis bestaat het risico op symptomen van longemfyseem: omdat de longblaasjes overstrekken en vergaan en de ademhalingscapaciteit van de longen permanent afneemt. De longen raken overmatig opgeblazen. Chronische bronchitis heeft zich vervolgens ontwikkeld tot COPD. De overgang is vloeiend.
Chronische bronchitis schaadt het zelfreinigende vermogen van de longen. Patiënten zijn daarom vatbaar voor bijkomende bacteriële luchtweginfecties. Het risico op longontsteking is ook verhoogd.
Kan chronische bronchitis worden behandeld?
Roken is de belangrijkste trigger voor chronische bronchitis. De behandeling is daarom alleen succesvol als de getroffenen volledig stoppen met roken (“stoppen met roken”). Passief roken moet ook worden vermeden. Andere schadelijke stoffen die de bronchiën irriteren, moeten ook waar mogelijk worden vermeden. Als de patiënt op het werk met dergelijke irriterende stoffen in aanraking komt, kan herscholing raadzaam zijn.
De verdere behandeling van chronische bronchitis hangt af van de ernst van de ziekte. In principe zijn er niet-farmacologische en farmacologische maatregelen.
Niet-medicamenteuze maatregelen
Speciale ademhalingstechnieken zijn ook nuttig. Artsen raden vaak de ‘liprem’ aan, bijvoorbeeld: de patiënt ademt uit door bijna gesloten lippen. Hierdoor ontstaat een hogere druk in de bronchiën, waardoor het instorten ervan wordt verminderd. Ademhalingsoefeningen zijn ook nuttig en ondersteunen de ademhaling. Een fysiotherapeut zal de patiënt geschikte oefeningen laten zien.
Chronische bronchitis moedigt veel patiënten aan om het rustig aan te doen. Dit geldt met name als ze ook vernauwde luchtwegen hebben (obstructieve chronische bronchitis). Het is echter van groot belang dat patiënten lichamelijk actief blijven. Regelmatige lichaamsbeweging en sport verhogen de algemene veerkracht en kwaliteit van leven. Als de chronische bronchitis al verder gevorderd is, kun je het beste sporten onder medisch toezicht.
Een gezond, uitgebalanceerd dieet is ook erg belangrijk. Het bevordert over het algemeen een goede gezondheid. Dit is vooral belangrijk voor patiënten met ondergewicht. Vooral obstructieve chronische bronchitis kan zo invaliderend zijn dat patiënten veel gewicht verliezen. Een calorierijk dieet is dan aan te raden. Zorg er ook voor dat u voldoende vocht drinkt.
Medicatie voor chronische bronchitis
Soms krijgen patiënten zogenaamde glucocorticoïden (“cortison”). Deze remmen de chronische ontstekingen in de bronchiën en hebben een decongestivum-effect op het slijmvlies. De actieve ingrediënten worden meestal geïnhaleerd.
Als de chronische bronchitis ook gepaard gaat met een bacteriële infectie, zal de arts antibiotica voorschrijven.
(Obstructieve) chronische bronchitis verergert soms acuut (exacerbatie). Mogelijke triggers zijn bijvoorbeeld acute infecties met bacteriën of virussen. Dit vereist een snelle en intensieve behandeling door een arts, eventueel in een ziekenhuis.
Sommige patiënten melden dat slijmoplossende middelen (zoals acetylcysteïne of ambroxol) goed voor hen zijn. De effectiviteit van deze medicijnen is echter niet duidelijk wetenschappelijk bewezen.
Wat veroorzaakt chronische bronchitis?
Chronische bronchitis is in de eerste plaats een “rokersziekte”: tabaksrook beschadigt rechtstreeks het slijmvlies van de luchtwegen. Het raakt ontstoken en produceert stroperiger slijm.
Tabaksrook remt ook de beweging van de cilia in de bronchiën. Deze transporteren normaal gesproken slijm, ziektekiemen en andere vreemde stoffen naar de uitgang (luchtpijp en keel). Bij rokers lukt dit echter niet meer voldoende.
Zeldzamere oorzaken van chronische bronchitis
Verontreinigende stoffen in het milieu en op de werkplek zijn minder vaak voorkomende oorzaken van chronische bronchitis. Dit zijn bijvoorbeeld gassen, stof en dampen die de luchtwegen irriteren. Voorbeelden hiervan zijn zwaveldioxide, stikstofoxiden, ozon, cadmium, silicaten, hout-, papier-, graan- en textielstof.
Chronische bronchitis wordt ook zelden veroorzaakt door zogenaamde endogene factoren. Dit zijn factoren die bij de patiënt zelf liggen, bijvoorbeeld genetische factoren. In sommige gevallen veroorzaakt een aangeboren tekort aan het enzym alfa-1-antitrypsine chronische bronchitis. Een zogenaamd antilichaamdeficiëntiesyndroom is ook een mogelijke oorzaak. Andere mensen lijden aan een aangeboren aandoening van de cilia in de luchtwegen. Ze ontwikkelen vaak obstructieve chronische bronchitis in de kindertijd.
Bij sommige patiënten heeft een ernstige acute luchtweginfectie zich ontwikkeld tot chronische bronchitis. Dit risico bestaat vooral als de getroffenen de infectie niet of laattijdig laten behandelen – met andere woorden: als een infectie wordt overgedragen. Herhaalde luchtweginfecties dragen ook bij aan de ontwikkeling van chronische bronchitis.
Hoe kan chronische bronchitis worden gediagnosticeerd?
Bij verdenking op chronische bronchitis is een ervaren huisarts of longarts de juiste persoon om contact op te nemen.
De arts zal eerst uitgebreid met de patiënt praten om zijn medische geschiedenis te verkrijgen (medisch anamnesegesprek). Mogelijke vragen zijn onder meer:
- Wat zijn precies uw symptomen? Hoe lang heb je de symptomen al?
- Ben je een roker?
- Sinds wanneer en hoeveel rookt u?
- Bent u blootgesteld aan bepaalde verontreinigende stoffen, bijvoorbeeld op het werk?
- Heeft u reeds bestaande of onderliggende aandoeningen?
Hierna volgt een lichamelijk onderzoek. De arts luistert onder andere met een stethoscoop naar uw longen. Meestal hoort hij of zij rumoer. Als er sprake is van obstructieve chronische bronchitis, is er doorgaans een zogenaamd piepend geluid hoorbaar. Dit is een fluitend geluid bij het uitademen. Het duidt op vernauwde luchtwegen.
Longfunctietest
De arts gebruikt een longfunctietest om te controleren hoe goed de longen van de patiënt werken. Dit is vooral belangrijk in het geval van obstructieve chronische bronchitis. Er zijn verschillende methoden beschikbaar, zoals spirometrie. Met een zogenaamde lichaamsplethysmografie kan de longfunctie nog nauwkeuriger worden getest.
Röntgenonderzoek van de borstkas
Röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto) worden vooral gebruikt om andere oorzaken van de symptomen uit te sluiten. Longkanker en longtuberculose veroorzaken bijvoorbeeld soortgelijke symptomen als chronische bronchitis. Hetzelfde geldt voor vreemde voorwerpen in de longen en zogenaamde bronchiëctasie (uitpuilen van de bronchiën).
Chronische bronchitis laat onregelmatige, diffuse strepen of bandschaduwen achter op het röntgenbeeld. Artsen noemen dit plaveiselelectase of ‘vuile borst’. De schaduwen worden veroorzaakt doordat er te weinig of geen lucht in de longblaasjes zit. Als gevolg hiervan wordt het overeenkomstige longgebied verkleind of helemaal niet uitgebreid.
Verdere onderzoeken
Computertomografie (CT) wordt soms gebruikt om de borstkas te visualiseren. Hierdoor kan bijvoorbeeld bronchiëctasie worden uitgesloten.
Soms onderzoekt de arts een stukje van het opgehoeste sputum nader. Hiermee kan bijvoorbeeld worden vastgesteld of een bacteriële infectie zich ook in de luchtwegen heeft verspreid.
Artsen meten vaak de bloedgassen, dat wil zeggen het zuurstof- en kooldioxidegehalte en de pH-waarde van het bloed. De resultaten kunnen worden gebruikt om in te schatten hoe gevorderd chronische bronchitis is. Dit is vooral belangrijk in het geval van obstructieve chronische bronchitis.
Chronische bronchitis ontstaat meestal pas op hogere leeftijd. Als de patiënt echter jonger is dan 45 jaar en/of COPD in de familie voorkomt, is de oorzaak vaak een erfelijk tekort aan alfa-1-antitrypsine (antitrypsinedeficiëntie). Een aangeboren tekort aan bepaalde antilichamen (antilichaamdeficiëntiesyndroom) kan ook de oorzaak zijn. Een bloedonderzoek zal de relevante informatie opleveren.
Wat is het succes van de behandeling van chronische bronchitis?
Chronische bronchitis kan zelden worden genezen – op voorwaarde dat deze zich nog in een zeer vroeg stadium bevindt en de oorzaak (roken, andere schadelijke stoffen, enz.) strikt wordt vermeden. Maar zelfs eenvoudige chronische bronchitis duurt meestal een leven lang. Met de juiste behandeling is de levensverwachting over het algemeen erg hoog en kunnen de getroffenen een hoge leeftijd bereiken – eenvoudige chronische bronchitis verkort de levensverwachting niet.
Bij iets minder dan 20 procent van de patiënten ontwikkelt eenvoudige chronische bronchitis zich echter na verloop van tijd tot obstructieve chronische bronchitis. De luchtwegen zijn dan permanent vernauwd. Medicatie (zoals sympathicomimetica) kan deze vernauwing slechts gedeeltelijk ongedaan maken of in ieder geval de symptomen verlichten.
Een andere gevreesde complicatie is rechterhartfalen (cor pulmonale).
Bovendien maakt chronische bronchitis patiënten over het algemeen gevoeliger voor infecties zoals griep en longontsteking. Dergelijke complicaties verergeren gewoonlijk de toestand van een patiënt aanzienlijk. Artsen raden daarom aan dat mensen met obstructieve chronische bronchitis zich regelmatig laten vaccineren tegen griep en pneumokokken (veel voorkomende oorzaken van longontsteking).
Kan chronische bronchitis worden voorkomen?
Omdat roken de belangrijkste oorzaak is van chronische bronchitis, is de beste manier om de ziekte te voorkomen het sterk verminderen of volledig stoppen met roken. Alleen “stoppen met roken” voorkomt overmatige irritatie van de slijmvliezen in de luchtwegen, vooral de luchtwegen.
Vermijd irriterende stoffen die mogelijke triggers zijn. Neem contact op met uw werkgever als u vermoedt dat er in uw professionele omgeving (op het werk) stoffen aanwezig zijn die uw luchtwegen irriteren. Het kan nodig zijn om te herstructureren of van baan te veranderen.
Als er sprake is van erfelijke risicofactoren, is chronische bronchitis niet of nauwelijks te voorkomen. Leid een zo gezond mogelijke levensstijl en oefen regelmatig om complicaties te voorkomen.