Kort overzicht
- Behandeling: Afhankelijk van de ernst, antischimmelmiddelen (antimycotica) voor toepassing of inname, mondhygiënemaatregelen
- Symptomen: Witte, verwijderbare coatings op het wangslijmvlies, de tong of het gehemelte, rode, brandende tong, smaakstoornissen
- Oorzaken en risicofactoren: Schimmelinfectie (Candida albicans), verhoogd risico op infectie bij baby's, dragers van een kunstgebit, gebrek aan mondhygiëne, verzwakt immuunsysteem door ziekte, inname van bepaalde medicijnen (antibiotica, cortisone)
- Verloop van de ziekte en prognose: Met de juiste behandeling geneest spruw na korte tijd. Bij mensen met een zwak immuunsysteem kunnen complicaties optreden.
- Diagnose: Op basis van het typische uiterlijk, uitstrijkje van het getroffen gebied en detectie van ziekteverwekkers met behulp van een schimmelcultuur
- Preventie: Zorgvuldige mondhygiëne, hygiëne in de kinderverzorging, behandeling van onderliggende ziekten
Wat is spruw?
Spruw is een schimmelinfectie in de mond. Spruw komt relatief vaak voor bij pasgeborenen en baby's. Spruw bij volwassenen treft vaker ouderen en mensen met bepaalde onderliggende ziekten (bijvoorbeeld diabetes mellitus of HIV).
Spruw kan ook optreden na het innemen van bepaalde medicijnen (bijvoorbeeld antibiotica, cortisone).
Er is geen betrouwbare informatie over de incubatietijd van spruw (de tijd vanaf infectie tot het begin van de symptomen). De schimmels komen ook voor op een gezonde huid. Of er al dan niet een infectie optreedt, hangt af van de vraag of het immuunsysteem in staat is een overmatige vermenigvuldiging van de gistschimmels te bestrijden.
Hoe wordt spruw behandeld?
Om spruw te behandelen schrijft de arts medicijnen voor die tegen schimmels werken, zogenaamde antimycotica. In het geval van milde spruw zijn plaatselijke middelen meestal voldoende. Ze zijn bijvoorbeeld verkrijgbaar als zuigtabletten, orale gel, oplossing of suspensie (vloeistof met een pipet).
De gebruikte spruwmedicijnen bevatten vaak de werkzame stoffen amfotericine B, nystatine of middelen uit de groep van de zogenaamde azolen. Als de spruw niet verdwijnt met plaatselijke behandeling of als er een vermoeden bestaat dat de orale schimmel zich heeft verspreid naar andere organen (zoals de slokdarm of de darmen), zal de arts antischimmelmedicijnen voorschrijven.
Bij de behandeling van spruw is het belangrijk dat u zich aan de behandelingsduur houdt. Ook bij spruw is het raadzaam om aandacht te besteden aan een zorgvuldige mondhygiëne. Als uw baby spruw heeft, vervang dan alle fopspenen, flesspenen en speelgoed zoals bijtringen of steriliseer ze grondig (bijvoorbeeld door ze te koken).
Welke arts behandelt spruw?
Als er bij een volwassene vermoed wordt dat hij candidiasis in de mond heeft, is de huisarts, tandarts of dermatoloog de aangewezen persoon om contact op te nemen. Een kinderarts behandelt spruw bij zuigelingen of kleine kinderen.
Spruw: welke huismiddeltjes helpen?
Sommige gidsen beweren dat huishoudelijke middelen zoals zuiveringszout, appelciderazijn of knoflook kunnen helpen bij spruw. Hier bestaat echter geen wetenschappelijk bewijs voor. Huismiddeltjes zijn niet aan te raden als enige behandeling voor volwassenen of baby's met spruw.
Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten langere tijd aanhouden, niet verbeteren of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.
Er is ook geen wetenschappelijk bewijs voor de voordelen van de behandeling van spruw met homeopathie.
Wat zijn de symptomen van spruw?
In principe kunnen spruwsymptomen op verschillende plekken in de mond voorkomen. Tekenen van spruw zijn te vinden op de tong, lippen, gehemelte of in de mondhoeken.
Er zijn verschillende vormen van spruw:
Pseudomembraneuze candidiasis
De klassieke symptomen van deze vorm van spruw zijn ernstig rode mondslijmvliezen met witte stippen erop. Aanvankelijk zien deze vlekjes eruit als kleine, melkwitte spikkels.
Ze zijn vaak te vinden op de volgende plaatsen:
- Gehemelte
- Onder de tong (tongschimmel)
De symptomen van spruw hebben soms ook invloed op het tandvlees, vooral als de schimmels zich onder het kunstgebit nestelen.
Het kleine, witte tandplak kan meestal gemakkelijk worden afgeveegd. Eronder verschijnt een rode, glanzende vlek. Naarmate ze vorderen, vermenigvuldigen en worden de vlekken groter, soms overgaand in grotere witte vlekken. Wanneer deze worden verwijderd, begint de onderliggende huid lichtjes te bloeden.
Soms verspreidt de mondschimmel zich naar de keel en de slokdarm.
Bovendien veroorzaakt deze vorm van spruw soms de volgende symptomen:
- Gevoel van “vacht” en droogheid in de mond
- Meer dorst
- Smaakstoornissen (mogelijk metaalachtige smaak)
- Slechte adem
- Branderig gevoel op het mondslijmvlies
In veel gevallen treden deze symptomen echter helemaal niet op terwijl de spruw zich nog in de beginfase bevindt. Een teken van spruw bij baby’s is soms dat ze niet meer willen drinken. Wanneer de gistschimmel in de mond zich verspreidt, kan er schimmelplak op de lippen van de baby of in de mondhoeken verschijnen.
Acute erythemateuze candidiasis
Deze candidiasis in de mond ontstaat voornamelijk tijdens antibioticatherapie of HIV-infectie. Het komt vaak voor als gevolg van pseudomembraneuze candidiasis.
Hyperplastische candidiasis
Bij chronische hyperplastische candidiasis (ook bekend als Candida-leukopathie) worden op het slijmvlies en de tong klevende witte coatings met rode randen aangetroffen, die niet gemakkelijk kunnen worden verwijderd. Deze vorm van spruw komt vaker voor bij mensen met aandoeningen van het immuunsysteem en kan soms maanden of jaren aanhouden.
Wat is de oorzaak van spruw?
De oorzaak van spruw is meestal een infectie met Candida albicans, een wijdverspreide schimmel uit de gistfamilie. Het kan worden gedetecteerd in de mondholte van ongeveer 50 procent van de gezonde mensen. Het wordt ook vaak aangetroffen in de darmen en op verschillende slijmvliezen.
Deze normale kolonisatie ontwikkelt zich soms tot een zogenaamde opportunistische infectie bij mensen met een verzwakt immuunsysteem: de schimmels benutten een gat in het immuunsysteem en beginnen zich snel te vermenigvuldigen. Dit is de reden waarom spruw typisch is bij pasgeborenen en baby's die nog geen sterk immuunsysteem hebben.
Ook ouderen met ontbrekende tanden en kunstgebitten lopen risico.
Naast Candida albicans veroorzaken andere gisten zoals Candida tropicalis (aangetroffen in de bodem, uitwerpselen, op vis, in kefir en yoghurt) en Candida stellatoidea in zeldzame gevallen spruw.
Spruw is besmettelijk
Pasgeborenen met spruw zijn meestal al bij de geboorte besmet – door een mogelijk onopgemerkte vaginale schimmel bij de moeder. De schimmel in de mond van de baby verschijnt dan meestal in de eerste levensdagen. Oudere baby's raken bijvoorbeeld besmet via spenen die in contact zijn geweest met het speeksel van een verzorger.
Bij het geven van borstvoeding raakt een kind soms besmet met spruw op de tepels van de moeder. Bij baby's met luierdermatitis bereiken de gistschimmels tijdens het luieren soms de mond van het kind vanuit het luiergebied. Hygiëne bij de babyverzorging (handen wassen, verse aankleedkussentjes) is daarom bijzonder belangrijk.
Risicofactoren
Bijna iedereen komt wel eens in zijn leven in aanraking met Candida albicans, maar een infectie ontstaat alleen onder bepaalde omstandigheden. Naast zeer jonge en zeer hoge leeftijd zijn er nog andere risicofactoren voor orale schimmel
- HIV-infectie en AIDS-ziekte
- Diabetes mellitus
- Kanker (bijv. leukemie, ziekte van Hodgkin)
- Acute infectieziekten (bijv. longontsteking)
- Tekorten aan voedingsstoffen (bijv. ijzertekort, vitamine B-tekort)
- Verminderde speekselproductie
- Nicotine consumptie
- Kunstgebitten en andere vormen van tandprothesen
- Slechte mondhygiëne
Hoe lang duurt het om te genezen?
Normaal gesproken duurt de genezing en behandeling van spruw niet langer dan acht tot tien dagen. Voorwaarde is een consistente behandeling van orale candidiasis met een geschikt medicijn. De symptomen verdwijnen vaak binnen de eerste paar dagen van de behandeling.
In zeldzame gevallen blijft de schimmel in de mond echter bestaan en keert deze steeds weer terug. In dit geval schrijft de arts soms een sterker antischimmelmiddel voor dat ook effectief is in de rest van het spijsverteringskanaal – vooral de darmen. Zelfs hardnekkige spruw kan hiermee meestal onder controle worden gebracht.
Zonder behandeling zal spruw niet verdwijnen en kan het zich blijven verspreiden. Dit kan tot complicaties leiden, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Hoe diagnosticeert de arts spruw?
Spruw wordt gediagnosticeerd door een tandarts, kinderarts, dermatoloog of huisarts. De arts zal eerst een medische geschiedenis afnemen van de getroffen persoon of de verzorger van de baby. De arts zal vragen naar de symptomen, eerdere ziektes en of de patiënt medicijnen gebruikt.
Als de schimmel in de mond er atypisch uitziet, is verder onderzoek nodig voor de diagnose. Het is dan zinvol om een wattenstaafje te nemen van het aangetaste slijmvlies. Hierdoor kunnen de ziekteverwekkers onder de microscoop worden gedetecteerd.
Bij spruw worden bij bloedanalyse antistoffen tegen de Candida-schimmel aangetroffen. Alleen in uitzonderlijke gevallen is een bloedonderzoek nodig voor de diagnose.
Hoe kan spruw worden voorkomen?
Er zijn een aantal maatregelen die kunnen worden genomen om spruw te voorkomen – zowel om volwassenen als kinderen tegen spruw te beschermen:
- Hygiëne is vooral belangrijk om spruw bij baby's en jonge kinderen te voorkomen. Maak fopspenen, spenen en bijtspeeltjes regelmatig schoon en maak bijvoorbeeld geen gevallen fopspenen “schoon” met uw eigen speeksel.
- Als u een kunstgebit draagt, zorg er dan voor dat deze goed past. Maak ze na elke maaltijd grondig schoon en pas in het algemeen een zorgvuldige mondhygiëne toe om spruw te voorkomen.
- Als u een immuundeficiëntie heeft en herhaaldelijk spruw in uw mond krijgt, is het soms raadzaam om preventief dagelijks een antischimmelmedicijn te gebruiken. Bespreek dit zeker met uw arts.
- Zeer zieke en oudere patiënten die kunstmatig gevoed worden, hebben doorgaans een lage speekselproductie, waardoor bacteriën en schimmels zich snel in de mond vermenigvuldigen. Verzorgers bevochtigen daarom regelmatig de monden van getroffenen.
