Kort overzicht
- Ziekteverloop en prognose: Meestal zeer goed, met definieerbare tumoren uitsluitend in het gebied van de eierstokken; slechte kansen op herstel in het laatste stadium en bij uitzaaiingen (aantasting van organen buiten de buikholte)
- Behandeling: operatie met verwijdering van eierstokken, eileiders, baarmoeder, groot buiknetwerk, eventueel delen van de darm, appendix of lymfeklieren; chemotherapie, zelden radiotherapie
- Oorzaken en risicofactoren: Grotendeels onbekend; het risico wordt vergroot door genetische factoren, aanleg, veel vrouwelijke cycli, bepaalde omgevingsfactoren; risico lager door anticonceptie en zwangerschappen
- Diagnose: buikpalpatie, echografie, computertomografie en/of magnetische resonantie beeldvorming, cystoscopie of rectoscopie, bloedonderzoek, weefselmonster
Wat is eierstokkanker?
Artsen maken bij eierstokkanker onderscheid tussen verschillende tumortypen, afhankelijk van de weefselcellen waaruit de tumor is gevormd.
Epitheeltumoren vormen het merendeel van de tumoren bij eierstokkanker en ontwikkelen zich uit cellen van de bovenste cellaag van de eierstokken (epitheel). Een voorbeeld is de Brenner-tumor, die meestal goedaardig is en vrouwen na de menopauze treft. In zeldzame gevallen is deze tumor kwaadaardig. Andere vormen, zoals sereus cystadenocarcinoom of mucineus carcinoom, zijn duidelijk kwaadaardig.
Kiembaan-stromale tumoren vormen een groep van verschillende tumoren die zich respectievelijk ontwikkelen uit embryonale kiemlijnen of de cellen van de geslachtsklieren. Ook hier zijn er goedaardige en kwaadaardige vormen. De groep pure stromale tumoren is overwegend goedaardig.
Tot de zuivere kiembaantumoren behoren bijvoorbeeld granulosaceltumoren (GCT's), waarvan wordt aangenomen dat ze weinig kwaadaardig zijn. De groep van gemengde kiembaan-stromale tumoren omvat Sertoli-Leydig-celtumoren en kiemlijn-stromale tumor NOS. Ze kunnen niet duidelijk worden geclassificeerd op basis van weefselveranderingen.
Kwaadaardige eierstokkanker vormt snel dochtertumoren, zogenaamde metastasen. Deze verspreiden zich voornamelijk in de buikholte en het peritoneum. Soms worden echter ook de lever, longen, borstvlies of lymfeklieren via bloed- en lymfekanalen aangetast.
Eierstokkanker: stadiëring
De ziekte verloopt in vier stadia, die worden geclassificeerd volgens de zogenaamde FIGO-classificatie (Fédération Internationale de Gynécologie et dʼObstétrique):
- FIGO I: Vroeg stadium. De eierstokkanker treft alleen het eierstokweefsel (een of beide eierstokken zijn aangetast).
- FIGO II: De tumor is al uitgezaaid naar het bekken.
- FIGO III: De kanker is uitgezaaid naar het peritoneum (peritoneale carcinomatose) of naar de lymfeklieren.
- FIGO IV: Zeer vergevorderd stadium. Het tumorweefsel bevindt zich al buiten de buikholte (bijvoorbeeld uitzaaiingen op afstand naar de longen, die daar via de bloedbaan of het lymfestelsel terechtkomen).
Eierstokkanker treft vooral oudere vrouwen na de menopauze. Volgens het Robert Koch Instituut (RKI) is de gemiddelde leeftijd waarop de ziekte begint 69 jaar. Eierstokkanker komt zelden voor vóór de leeftijd van 40 jaar. Eierstokkanker is na borstkanker de meest voorkomende vorm van kanker van de vrouwelijke voortplantingsorganen. Het risico op het ontwikkelen van een kwaadaardige tumor op de eierstokken is 1.3 procent (één op de 76 vrouwen heeft er last van).
Andere eierstoktumoren
In de eierstokken komen ook tumoren voor die niet het gevolg zijn van degeneratie van de eierstokcellen – zoals dochtertumoren van andere vormen van kanker. Deze omvatten de Krukenberg-tumor, die zich ontwikkelt als een secundaire tumor van maagkanker.
Eierstokkanker: symptomen
Alles wat belangrijk is over de typische symptomen van eierstokkanker leest u in het artikel Eierstokkanker – symptomen.
Hoe verloopt eierstokkanker en hoe lang kan iemand overleven?
In veel gevallen ontwikkelt de tumor zich ongemerkt zonder vroege symptomen, waardoor het moeilijk te zeggen is hoe snel eierstokkanker groeit. Dit type tumor wordt meestal pas in een vergevorderd stadium gediagnosticeerd.
Als de kanker zich al naar de buik heeft verspreid, zijn de kansen op herstel klein. In het laatste stadium heeft eierstokkanker vaak het hele lichaam aangetast. Organen buiten de buikholte zoals de lever en de longen bevatten dan ook uitzaaiingen. In dit stadium is de gemiddelde levensverwachting slechts 14 maanden. Bij patiënten met gevorderde eierstokkanker komt de ziekte vaak terug nadat de behandeling is voltooid.
Over het geheel genomen heeft eierstokkanker de slechtste prognose van alle gynaecologische kankers.
Wat is de therapie voor eierstokkanker?
Therapie voor eierstokkanker omvat twee hoofdprocedures: chirurgie en chemotherapie. In de meeste gevallen behandelt de arts de patiënt met een combinatie van beide. Welke therapieprocedure wordt gebruikt, hangt af van het stadium van de tumor.
Chirurgie
De operatie dient ook voor diagnostische doeleinden. De arts heeft de mogelijkheid om de gehele buikholte te doorzoeken op uitzaaiingen. Als er bijvoorbeeld opvallend vergrote lymfeklieren aanwezig zijn, neemt hij meestal weefselmonsters voor verder onderzoek.
Chemotherapie
De operatie wordt meestal gevolgd door chemotherapie. De behandeling is bedoeld om te voorkomen dat tumorhaarden die mogelijk niet of niet volledig verwijderd zijn, zich verder ontwikkelen. De medicijnen (cytostatica) beïnvloeden het hele lichaam of kunnen specifiek in de buikholte worden toegediend. Ze doden kankercellen. Het meest effectief tegen eierstokkanker zijn platinabevattende middelen zoals carboplatine, dat wordt gegeven in combinatie met andere middelen zoals paclitaxel.
Er zijn aanvullende medicijnen die specifiek bepaalde kenmerken van de tumor verstoren om chemotherapie te helpen werken. Stoffen die de vorming van nieuwe bloedvaten onderdrukken, verslechteren bijvoorbeeld de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar de tumor, waardoor de groei ervan wordt vertraagd.
Als de tumor op de eierstok zeer vroeg wordt gediagnosticeerd, is chemotherapie mogelijk niet nodig.
Wat veroorzaakt eierstokkanker?
Zoals bijna elke vorm van kanker ontstaat eierstokkanker uit cellen die ongecontroleerd groeien; in dit geval zijn het weefselcellen van de eierstokken. In een later stadium vormt de tumor dan uitzaaiingen die zich verspreiden naar omringend weefsel, zoals de buikholte. Het is niet in detail bekend waarom de cellen degenereren. Genetische factoren lijken echter een rol te spelen, omdat eierstokkanker in de familie voorkomt en bepaalde genetische veranderingen (mutaties) vaker voorkomen bij vrouwelijke kankerpatiënten.
Bovendien speelt het aantal vrouwelijke menstruatiecycli een rol bij de ontwikkeling van de ziekte. Vrouwen met een late eerste menstruatie en een vroege menopauze hebben daardoor minder kans op het ontwikkelen van een eierstoktumor. Dit geldt ook voor vrouwen die één of meerdere keren zwanger zijn geweest of die gedurende een langere periode onafgebroken hormonale anticonceptie hebben gebruikt.
Genetische en omgevingsfactoren
Vrouwen van wie de eerstegraadsverwanten borst- of eierstokkanker hebben gehad, lopen een verhoogd risico om de ziekte te ontwikkelen. Schadelijke milieu-invloeden en een ongezond voedingspatroon kunnen ook een rol spelen. Er zijn aanwijzingen dat overgewicht (obesitas) het risico op het ontwikkelen van de ziekte vergroot.
Hoe wordt eierstokkanker gediagnosticeerd?
De eerste indicatie van een eierstoktumor wordt gegeven door palpatie van de buikwand en de vrouwelijke voortplantingsorganen. Meestal wordt dit gevolgd door een echografisch onderzoek (echografie) van de buikstreek en de vagina. Dit geeft informatie over de grootte, locatie en toestand van de kankertumoren. Mogelijk kan al worden beoordeeld of de tumor goedaardig of kwaadaardig is.
Met behulp van computertomografie of magnetische resonantie beeldvorming (CT/MRI) kan worden bepaald in welke mate de ziekte zich al heeft verspreid. Deze procedures helpen bij het opsporen van uitzaaiingen in de borst- of buikholte.
Als er een vermoeden bestaat dat de tumor de blaas of het rectum al heeft aangetast, zal een cystoscopie of rectoscopie informatie opleveren.
Een definitieve diagnose is alleen mogelijk na onderzoek van een weefselmonster (biopsie), dat de arts eerst operatief verwijdert.
Voor eierstokkanker bestaat er geen wettelijk verplichte preventieve screening. Regelmatige gynaecologische onderzoeken en een vaginale echografie als onderdeel van de kankerscreening kunnen helpen om de kanker in een vroeg stadium op te sporen. Ook wordt besproken of een bloedonderzoek in combinatie met echografie een standaardprocedure zal worden om vroege indicaties voor eierstokkanker te geven.
