Hoe levodopa werkt
Levodopa verbetert de vertraagde mobiliteit en stijfheid bij patiënten met de ziekte van Parkinson door de concentratie van dopamine in de hersenen te verhogen als voorloper van dopamine.
De boodschapperstof dopamine wordt in de hersenen gebruikt om signalen tussen zenuwcellen over te brengen, vooral de zenuwcellen die betrokken zijn bij het controleren van bewegingen. Een belangrijk gebied hiervoor is de ‘substantia nigra’ (Latijn voor ‘zwarte substantie’) in de middenhersenen. Als daar dopamineproducerende zenuwcellen afsterven, ontstaat de ziekte van Parkinson.
Dopamine wordt in het lichaam geproduceerd uit het natuurlijke aminozuur (eiwitbouwsteen) tyrosine. Dit wordt omgezet in het tussenproduct levodopa en vervolgens verder in dopamine.
Dopamine zelf wordt niet toegediend aan Parkinsonpatiënten omdat het de bloed-hersenbarrière niet kan passeren. Het zou ook leiden tot veel perifere bijwerkingen (die het lichaam beïnvloeden).
Deze twee problemen worden vermeden met levodopa-therapie. Het is een voorloper, dus het werkt in eerste instantie niet, kan de bloed-hersenbarrière passeren en wordt vervolgens in de hersenen snel omgezet in dopamine.
Omdat geen van beide stoffen de bloed-hersenbarrière kan passeren, komt levodopa alleen het centrale zenuwstelsel binnen waar het wordt omgezet in dopamine.
Absorptie, afbraak en uitscheiding
Na inname wordt levodopa in het bloed in het bovenste deel van de dunne darm opgenomen. De hoogste bloedspiegels worden na ongeveer een uur bereikt als het op een lege maag wordt ingenomen (nuchter).
Levodopa bereikt de hersenen via de bloedbaan, waar het wordt omgezet in dopamine en kan inwerken op de aanlegplaatsen (receptoren). Het wordt vervolgens op dezelfde manier afgebroken als natuurlijk dopamine.
Bij geneesmiddelen waaraan entacapone is toegevoegd naast levodopa en benserazide, gaat laatstgenoemde de afbraak van dopamine tegen. Dit verlengt de werkingsduur van het medicijn.
Levodopa wordt snel afgebroken en uitgescheiden. Ongeveer anderhalf uur na inname heeft de helft van de werkzame stof het lichaam al verlaten. Het actieve ingrediënt moet daarom gedurende de dag worden ingenomen.
Wanneer wordt levodopa gebruikt?
Eén van de toepassingsgebieden van levodopa is de ziekte van Parkinson (trillingsverlamming). Het gaat gepaard met trillingen, spierstijfheid en gebrek aan beweging (bradykinesie) of immobiliteit (akinesie).
De symptomen van Parkinson die optreden als gevolg van behandeling met geneesmiddelen zoals neuroleptica (antipsychotica) mogen daarentegen niet met levodopa worden behandeld. In plaats daarvan, als de symptomen ernstig zijn, wordt het veroorzakende medicijn indien mogelijk gewijzigd.
Het tweede toepassingsgebied van levodopa is het rustelozebenensyndroom (RLS), hoewel eerst een ijzertekort of andere triggers moeten worden uitgesloten.
Omdat de symptomen in beide gevallen alleen symptomatisch worden verlicht, is de behandeling altijd langdurig.
Een ander toepassingsgebied is bijvoorbeeld de zeer zeldzame erfelijke ziekte Segawa-syndroom, een bewegingsstoornis die het hele lichaam aantast als gevolg van een genetische afwijking. De behandeling wordt echter buiten de goedkeuring uitgevoerd (“off-label gebruik”).
Hoe levodopa wordt gebruikt
De werkzame stof wordt meestal toegediend als tablet. De totale dagelijkse dosis mag niet hoger zijn dan 800 milligram levodopa (in combinatie met benserazide of carbidopa) en wordt toegediend in vier doses gedurende de dag om zo constant mogelijke bloedspiegels te bereiken.
De dosering wordt “geleidelijk” verhoogd, dat wil zeggen langzaam totdat de optimale hoeveelheid actief ingrediënt is gevonden. Dit vermindert ook de bijwerkingen die in het begin vaker voorkomen.
Ook voor de behandeling van het rustelozebenensyndroom wordt de dosering individueel bepaald.
Welke bijwerkingen heeft levodopa?
De uitgesproken bijwerkingen van levodopa op het cardiovasculaire systeem en het maag-darmkanaal worden verminderd door het te combineren met benserazide of carbidopa.
Niettemin ervaart meer dan tien procent van de patiënten verlies van eetlust, slaapstoornissen, depressie, misselijkheid, braken, diarree en een verandering in de leverenzymspiegels. Na langdurige behandeling kan een zogenaamd “ON-OFF-fenomeen” optreden, waarbij de mobiliteit van de patiënt, veroorzaakt door levodopa, snel verandert in immobiliteit.
Dergelijke “ON-OFF-verschijnselen” worden gewoonlijk waargenomen na ongeveer vijf jaar levodopatherapie en zijn hoogstwaarschijnlijk te wijten aan de progressie van de ziekte.
Waar moet rekening mee worden gehouden bij het gebruik van levodopa?
Contra-indicaties
Levodopa mag niet worden ingenomen als:
- skeletontwikkeling nog niet voltooid
- ernstige endocriene disfunctie (zoals hyperthyreoïdie of het syndroom van Cushing)
- ernstige stofwisselings-, lever- of beenmergstoornissen
- ernstige nierziekte
- ernstige hartziekte
- Psychose of schizofrenie
- nauwe-kamerhoekglaucoom
Interacties
Het gebruik van levodopa met andere werkzame stoffen kan leiden tot interacties die de effectiviteit van de behandeling beïnvloeden.
Bepaalde geneesmiddelen tegen depressie die de afbraak van endogene boodschapperstoffen in de hersenen vertragen (monoamineoxidase/MAO-remmers) kunnen ook leiden tot levensbedreigende hoge bloeddrukcrises. Om deze reden mag de behandeling met levodopa pas ten minste twee weken na het staken van de MAO-remmer worden gestart.
Ook andere bloedsomloopstimulerende middelen (zoals middelen voor astmatherapie en ADHD-behandeling) kunnen het cardiovasculaire systeem overbelasten. De therapie moet daarom nauwlettend worden gevolgd door een arts. Hetzelfde geldt voor de combinatie van hoge bloeddrukmedicatie en levodopa.
Omdat levodopa net als aminozuren (eiwitbouwstenen) in de darm wordt opgenomen, kan de gelijktijdige inname van een eiwitrijke maaltijd (bijvoorbeeld vlees, eieren) de opname van de werkzame stof belemmeren.
Leeftijdsbeperking
Combinatiepreparaten van levodopa en benserazide zijn goedgekeurd vanaf de leeftijd van 25 jaar. Levodopa in combinatie met carbidopa vanaf de leeftijd van 18 jaar.
Zwangerschap en borstvoeding
In dierstudies vertoonde levodopa een schadelijk effect op het nageslacht. Er zijn tot nu toe geen aanwijzingen voor significant verhoogde specifieke risico's uit waarnemingen bij mensen. Als behandeling duidelijk geïndiceerd is, dient levodopa tijdens de zwangerschap gecombineerd te worden met carbidopa.
In de praktijk is borstvoeding aanvaardbaar bij combinatietherapie met matige doses levodopa en carbidopa, onder goede observatie van het kind en onder voorbehoud. Er moet aandacht worden besteed aan eventuele bijwerkingen en voldoende gewichtstoename bij het kind.
Hoe u medicijnen kunt verkrijgen met levodopa
Alle geneesmiddelen die de werkzame stof levodopa bevatten, zijn op recept verkrijgbaar in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland.
Hoe lang is levodopa bekend?
Levodopa werd voor het eerst gebruikt in de jaren vijftig door Arvid Carlsson, die later de Zweedse Nobelprijs won, om dieren met de ziekte van Parkinson te behandelen. In het daaropvolgende decennium werd levodopa ook op mensen getest.
Het toepassingsgebied werd uitgebreid, bijvoorbeeld naar de behandeling van mangaanvergiftiging en de Europese slaapziekte. Levodopa werd in 1973 officieel goedgekeurd voor de behandeling van de ziekte van Parkinson.
Het actieve ingrediënt kan ook worden gebruikt bij het rustelozebenensyndroom. Omdat de patentbescherming inmiddels is verlopen, zijn er nu talloze generieke geneesmiddelen die levodopa bevatten.
Technische innovaties hebben het nu mogelijk gemaakt om een levodopa-bevattende gel met een speciaal pompje rechtstreeks in de dunne darm toe te dienen. Dit maakt het gemakkelijker om “AAN-UIT-verschijnselen” te behandelen.
