Hoe fentanyl werkt
Fentanyl is een sterk analgeticum uit de groep van opioïden. De pijnstillende werking is ongeveer 125 maal die van morfine.
De zenuwen in het lichaam geleiden prikkels, waaronder pijnprikkels, vanuit vrijwel elk deel van het lichaam naar het centrale zenuwstelsel (=hersenen en ruggenmerg). De intensiteit van de stimulus hangt af van de trigger en het niveau van endorfine. Dit zijn natuurlijke hormonen die de pijnbeleving verminderen. Wanneer het endorfineniveau in het lichaam hoog is, wordt pijn minder sterk waargenomen. Hetzelfde effect, namelijk verminderde pijnperceptie, kan worden bereikt met opiaten en opioïden.
Opiaten zijn van nature voorkomende stoffen in de papaverplant die het pijngevoel remmen. Opioïden zijn chemisch gesynthetiseerde stoffen naar het model van opiaten en hebben hetzelfde analgetische werkingsmechanisme als opiaten.
Het begin van de werking hangt af van de doseringsvorm
Omdat fentanyl een sterk analgetisch effect heeft, zijn er slechts zeer kleine hoeveelheden nodig om pijn effectief te onderdrukken. Dit maakt een verscheidenheid aan doseringsvormen mogelijk, die allemaal het actieve ingrediënt met verschillende snelheden aan het lichaam afleveren.
Fentanyl-injecties (spuiten) werken het snelst. Daarna volgen toedieningsvormen waarbij de werkzame stof via het mond- of neusslijmvlies wordt opgenomen, zoals zuigtabletten en neusspray (werking begint binnen enkele minuten).
Als fentanyl in de vorm van een pleister op de huid wordt aangebracht, is de werking het langzaamst (pas na enkele uren).
Absorptie, afbraak en uitscheiding
De hoeveelheid fentanyl die het lichaam binnendringt, hangt – net als het begin van de werking – af van de toedieningsvorm (zuigtablet, neusspray, pleister, enz.). Zo wordt slechts 5 procent van de aangebrachte werkzame stof via het mondslijmvlies opgenomen, tegenover ongeveer 70 procent bij orale inname.
Bij doseringsvormen met langzame afgifte (preparaten met verlengde afgifte) en pleisters die fentanyl bevatten, is deze periode overeenkomstig langer; bij infusies of injecties is deze verhoudingsgewijs korter.
Wanneer wordt fentanyl gebruikt?
Snelwerkende doseringsvormen (zoals fentanyl-neusspray, zuigtabletten of injecties) worden gebruikt voor de behandeling van ernstige en intense pijn, zoals die wordt ervaren bij tumorziekten of bij patiënten op de intensive care (doorbraakpijn).
Bovendien wordt fentanyl vóór operaties gebruikt voor anesthesie in combinatie met andere actieve ingrediënten. In dergelijke gevallen wordt het slechts voor een korte tijd gebruikt.
Doseringsvormen met langzame afgifte, zoals fentanylpleisters, worden gebruikt voor de behandeling van chronische ernstige pijn die alleen adequaat kan worden behandeld met opioïde pijnstillers. Het gebruik strekt zich hier meestal over een langere periode uit.
Hoe fentanyl wordt gebruikt
Bij de behandeling van chronische pijn met een fentanylpleister wordt het geselecteerde huidgedeelte (ongeschoren, niet gewond) gereinigd met schoon water en goed gedroogd voordat het wordt aangebracht. Eventuele haren kunnen voorzichtig met een schaar worden afgeknipt.
Verwijder daarna de beschermfolie van de pleister en plak de pleister op het gewenste huidgedeelte (lichtjes aandrukken gedurende 30 seconden). Vervolgens wordt de pijnstiller gedurende gewoonlijk drie dagen voortdurend afgegeven. Daarna moet, indien nodig, een nieuwe pleister op een ander deel van de huid worden aangebracht.
Bij het verwijderen van de oude pleister moet erop worden gelet dat er geen pleisterresten aan de huid blijven kleven. Een fentanylpleister kan op zijn vroegst na één week opnieuw op de aangetaste huid worden aangebracht.
Na verwijdering wordt de pleister op de juiste manier weggegooid (zoals uitgelegd door de arts of apotheker). Omdat zelfs gebruikte pleisters nog steeds een werkzame stof bevatten, is deze stap belangrijk om ervoor te zorgen dat er geen niet-betrokken personen mee in contact komen (bijvoorbeeld kleine kinderen).
Wat zijn de bijwerkingen van fentanyl?
De bijwerkingen hangen sterk samen met het werkingsmechanisme van het middel en zijn dus ook dosisafhankelijk. Bij lage doses zijn er vaak geen of slechts geringe bijwerkingen. Naarmate de dosis toeneemt, worden ze duidelijker.
Bij ruim één op de tien patiënten veroorzaakt fentanyl slaperigheid, duizeligheid, duizeligheid, pupilvernauwing, een vertraagde hartslag, bloeddrukdaling, misselijkheid en braken. Het is vooral waarschijnlijk dat deze bijwerkingen aan het begin van de behandeling optreden.
Bovendien komen bijwerkingen zoals zweten, huiduitslag, jeuk, centrale saaiheid, verwarring, gezichtsstoornissen, hartritmestoornissen, ademhalingsreflexdepressie, spijsverteringsstoornissen (zoals constipatie) en urineretentie bij één op de tien tot één op de honderd mensen voor. behandeld.
Bovendien zijn bij de fentanylpleister bijwerkingen zoals huidreacties op de kleefplaats van de pleister mogelijk.
Waar moet ik op letten bij het gebruik van fentanyl?
Interacties
Houd er rekening mee dat alcohol in combinatie met fentanyl het reactievermogen in het wegverkeer aanzienlijk kan verminderen.
Het is ook niet aan te raden om tegelijkertijd medicijnen te gebruiken die het niveau van de zenuwboodschapper serotonine beïnvloeden. Deze omvatten antidepressiva (MAO-remmers, SSRI's), migrainemedicijnen zoals sumatriptan en serotoninevoorlopers zoals tryptofaan. Gelijktijdig gebruik van dergelijke middelen en fentanyl kan leiden tot een zogenaamd serotoninesyndroom (snelle polsslag, zweten, hallucinaties, convulsies, enz.).
Fentanyl wordt in de lever gemetaboliseerd via het zogenaamde cytochroom P450 3A4-enzym (CYP3A4). Bij gebruik van andere geneesmiddelen die door hetzelfde enzym worden afgebroken, kan het nodig zijn dat de behandelend arts de dosering fentanyl verhoogt of verlaagt.
Een dosisverhoging kan bijvoorbeeld nodig zijn bij bepaalde anticonvulsiva (carbamazepine, fenytoïne, valproaat). Ritonavir (hiv-medicatie) en clonidine (bijvoorbeeld bij hoge bloeddruk en hartkloppingen) kunnen het daarentegen noodzakelijk maken de dosis fentanyl te verlagen.
Leeftijdsbeperking
Fentanyl voor intraveneus gebruik is goedgekeurd voor patiënten vanaf één jaar. Pleisters die fentanyl bevatten, kunnen worden gebruikt bij patiënten van twee jaar en ouder.
Zuigtabletten en zuigtabletten met een applicator voor gebruik in de mondholte (fentanylstick) zijn pas goedgekeurd als patiënten 16 jaar of ouder zijn, terwijl buccale tabletten (voor inbrengen in de wang, waarbij het actieve ingrediënt door het slijmvlies wordt opgenomen) en neusspray zijn goedgekeurd vanaf 18 jaar.
Bij oudere patiënten en patiënten met een lever- of nierziekte kan de afbraak en uitscheiding van fentanyl vertraagd zijn. Daarom moet de dosering in deze gevallen vaak worden verlaagd.
Zwangerschap en borstvoeding
Fentanyl mag niet tijdens de zwangerschap worden gebruikt vanwege een gebrek aan gegevens, omdat het de placenta passeert. Tot op heden zijn er echter geen aanwijzingen voor enig nadelig effect op de vruchtbaarheid.
Daarom kan fentanyl, indien geïndiceerd, tijdens de zwangerschap worden gebruikt. Als fentanyl kort voor de bevalling wordt toegediend, zijn bijwerkingen zoals ademhalingsdepressie en aanpassingsstoornissen bij het kind mogelijk.
Hoe u medicijnen kunt verkrijgen met fentanyl
Fentanyl is in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland op recept verkrijgbaar in elke dosering en doseringsvorm. Het wordt ook beschouwd als een verdovend middel en valt onder de Narcoticawet (Duitsland en Zwitserland) of de Narcoticawet (Oostenrijk).
De arts moet het daarom op een speciaal recept voorschrijven. Iedereen die fentanyl wil meenemen op reis (vooral in het buitenland) moet eerst een certificaat van een arts verkrijgen waarin wordt bevestigd dat het verdovende middel legaal in bezit is.
Hoe lang is fentanyl bekend?
Fentanyl werd in 1959 ontwikkeld door Paul Janssen en in de jaren zestig op de markt gebracht. Halverwege de jaren negentig kwam er een nieuw ontwikkelde pijnpleister (fentanyl werkt verder zeer kortwerkend) op de markt voor de behandeling van chronische pijn.
Later werden ook fentanylsticks (“lollies”), mondtabletten en een mond- en neusspray met fentanyl ontwikkeld.
