Kort overzicht
- Therapie: Cognitieve gedragstherapie met confrontatieoefeningen, soms ondersteund door medicatie.
- Symptomen: Terugkerende daden van controle, zoals het controleren van voorwerpen (bijvoorbeeld kachel, deuren) gecombineerd met angst en innerlijke spanning; Patiënten weten dat hun gedrag irrationeel is
- Oorzaken: Samenspel van biologische (genetische) factoren en omgevingsinvloeden (zoals traumatische jeugd, ongunstige opvoeding)
- Diagnose: Afname van de medische anamnese met behulp van speciale vragenlijsten
- Prognose: Goede prognose bij vroegtijdige behandeling door een getrainde therapeut
Wat is een controledwang?
De controledwang is een veel voorkomende vorm van obsessief-compulsieve stoornis. Patiënten besteden vaak vele uren per dag aan het controleren van de kachel, kranen en deuren. Op de lange termijn weerhouden de tijdrovende rituelen hen ervan deel te nemen aan het leven en hun dagelijkse taken uit te voeren. Een uitgesproken controledrang veroorzaakt dus veel lijden.
Deze vorm van obsessief-compulsieve stoornis heeft betrekking op de controle over objecten. Obsessief-compulsief gedrag dat verband houdt met controle over andere mensen is meer indicatief voor een persoonlijkheidsstoornis. Bij een dissociale persoonlijkheidsstoornis hebben patiënten bijvoorbeeld weinig empathie voor anderen en manipuleren ze soms de mensen om hen heen.
Het huis niet meer verlaten, niet koken op het fornuis of geen kaarsen aansteken zijn vermijdingsstrategieën die de controledrang in stand houden of zelfs verergeren. In de therapie worden daarom juist zulke strategieën blootgelegd en eraan gewerkt. Psychotherapie in combinatie met medicijnen, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s), helpt bij dit proces.
Van de psychotherapeutische methoden is cognitieve gedragstherapie met confrontatieoefeningen bijzonder effectief gebleken. Hier leren patiënten hun angsten onder ogen te zien. In het geval van de controledwang betekent dit bijvoorbeeld dat u de woning meerdere malen verlaat zonder de deur te controleren.
In de loop van de therapie leren patiënten, met de hulp van de therapeut, zichzelf te beperken tot een normaal niveau van controle, dat wil zeggen op zichzelf te vertrouwen. Dit komt omdat mensen met controle-dwang altijd aan zichzelf twijfelen. Hoewel ze zojuist de deur op slot hebben gedaan, weten ze het volgende moment niet zeker of deze wel goed op slot is. Tijdens de therapie oefenen de getroffenen erin om niet toe te geven aan de drang om te controleren. Na verloop van tijd worden ze steeds veiliger en neemt de angst af.
Hoe manifesteert een drang tot controle zich?
De betrokkenen vrezen dat er door hun schuld een verschrikkelijke ramp zal plaatsvinden. Om deze ramp te voorkomen controleren ze bijvoorbeeld keer op keer de kookplaat. Ze zeggen vaak hardop tegen zichzelf: ‘De kachel is uit.’ Maar helemaal zeker zijn ze nooit. Zodra ze zich van de kachel verwijderen, komen er angstige gedachten naar boven en moeten ze de kachel opnieuw controleren.
Ze hebben een soortgelijke ervaring met kranen, lampen en deuren. Het huis verlaten wordt zo een kwelling. Als ze na veel heen en weer geslinger de deur uit komen en de sleutel eruit halen, drukken ze nog een paar keer op de deurklink om er zeker van te zijn dat de deur echt op slot is. Sommigen moeten meerdere keren terugkomen en alles nog eens controleren, weer anderen willen hun appartement helemaal niet verlaten omdat de angsten te groot zijn.
Een veel voorkomende angst bij mensen die lijden aan controle-dwang is dat ze iemand overreden zonder het te beseffen. Ze rijden daarom keer op keer hetzelfde pad af om zichzelf ervan te verzekeren dat niemand door hen gewond is geraakt.
Mensen met controlecompulsies weten dat hun gedrag irrationeel is, maar kunnen dit niet veranderen. De controlerende handelingen worden vaak herhaald tot het punt van volledige uitputting.
Wat zijn oorzaken en risicofactoren?
Dit alleen is echter niet voldoende om daadwerkelijk een drang tot controle te ontwikkelen. Er moeten ook andere factoren een rol spelen, zoals traumatische ervaringen uit de kindertijd of een ongunstige opvoedingsstijl. Een algemene angst speelt een belangrijke rol: angstige mensen hebben de neiging bedreigende gedachten zeer serieus te nemen. Ze willen koste wat het kost voorkomen dat de gedachten werkelijkheid worden.
Details over de oorzaken, diagnose en behandeling van obsessief-compulsieve stoornissen, zoals de controle-compulsieve stoornis, zijn te vinden in het artikel Obsessief-compulsieve stoornis. Daar kunt u ook meer lezen over zelfhulp bij een obsessief-compulsieve stoornis. In zelfhulpgroepen delen groepsleden bijvoorbeeld ervaringen en tips voor het doorvoeren van geplande gedragsveranderingen.
Welke tests en diagnoses zijn er beschikbaar?
Een controledwang is een bijzondere vorm van een obsessief-compulsieve stoornis. Om vast te stellen of dit het geval is, gebruikt een therapeut speciale vragenlijsten. De diagnose is een eerste belangrijke stap op weg naar het onder controle krijgen van de ziekte en het weer aankunnen van het dagelijks leven.
