Cysten: oorzaken en vormen
Cysten kunnen zich op een grote verscheidenheid aan lichaamslocaties en op elke leeftijd ontwikkelen. Er zijn veel verschillende oorzaken.
Sommige cysten ontwikkelen zich wanneer de drainage wordt belemmerd uit een holte die vloeistof produceert of bevat. Als bijvoorbeeld het uitstroomkanaal van een talgklier in de huid geblokkeerd is, kan zich een talgkliercyste (een soort mee-eter) vormen.
In andere gevallen ontwikkelen cysten zich als gevolg van chronische ziekten (bijvoorbeeld longcysten bij cystische fibrose), erfelijke ziekten (zoals cystische nieren of cystische lever), tumoren of als onderdeel van ontwikkelingsstoornissen in het embryo.
Ook infecties met parasieten (zoals de honden- of vossenlintworm: echinokokkose) kunnen orgaancysten veroorzaken. Bovendien kunnen cysten ontstaan onder invloed van hormonen, bijvoorbeeld in de vrouwelijke borst, eierstokken of testikels.
Meer voorkomende cysten zijn onder meer:
- Niercysten
- Levercysten
- Ovariumcysten (ovariumcysten)
- Waterhernia van de testis (hydrocele)
- Schildklier cysten
- Cysten in de klieren van het ooglid
- Talgkliercyste van de huid (atheroma)
- cysten in de borst
- Botcysten
- Tandwortelcysten
Een ‘echte cyste’ is een cyste die is bekleed met cellen. Een pseudocyste daarentegen is omgeven door bindweefsel.
Cysten: symptomen en onderzoeken
Symptomen
De symptomen veroorzaakt door cysten zijn onder meer afhankelijk van het type cyste, de plaats van herkomst en de grootte ervan. Sommige cysten zijn te herkennen aan een zichtbare of voelbare zwelling, bijvoorbeeld een cyste in de borst. Een Baker-cyste in de achterkant van de knie kan ook voelbaar zijn zodra deze een bepaalde omvang heeft bereikt. Bovendien kan het een vaag gevoel van druk, pijn en zelfs gevoelloosheid in het onderbeen veroorzaken.
Andere cysten worden lange tijd niet opgemerkt omdat ze zich op inwendige organen (zoals nieren, lever) bevinden.
Of een cyste ongemak veroorzaakt of niet, zegt niets over de vraag of deze goedaardig of kwaadaardig is (de meeste cysten zijn goedaardig!).
Examens
Soms is verder onderzoek nodig om de grootte en oorzaak van de cyste nauwkeuriger te bepalen. Deze omvatten zaken als:
- Computertomografie (CT)
- Magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
- röntgenstralen
- Bloedtesten
- Cystepunctie (bij deze procedure verwijdert de arts met een fijne holle naald wat vocht uit de cyste om deze nader te laten onderzoeken in het laboratorium)
Niercysten
Niercysten kunnen afzonderlijk of in veelvouden op één of beide nieren voorkomen. Ze veroorzaken meestal geen symptomen en worden daarom meestal alleen bij toeval ontdekt. Grote cysten kunnen echter merkbaar zijn door pijn in de rug of buik.
Niercysten zijn zeldzaam bij mensen jonger dan 30 jaar. Met het ouder worden komen ze vaker voor. Ruim 20 procent van de 60-plussers heeft één of meerdere cysten op de nieren.
Een cyste op de nier die geen problemen veroorzaakt, hoeft niet noodzakelijkerwijs te worden behandeld. Grote cysten die gepaard gaan met pijn of complicaties kunnen door de arts met een naald worden geprikt om de vloeistof die ze bevatten op te zuigen (punctie). Mogelijk laat hij het vocht uit de cyste onder een microscoop onderzoeken. Mogelijk kan hij de cyste tijdens een operatie scleroseren of verwijderen.
Cystische nieren
De ziekte tast echter niet alleen de nieren aan. Cysten kunnen zich ook in andere organen vormen (bijvoorbeeld pancreas, lever, longen, milt, eierstokken, baarmoeder, testikels of schildklier). Sommige getroffen personen ontwikkelen ook uitstulpingen in de wand van de aorta (aorta-aneurysma) of de darmwand (diverticulose).
Polycystische nierziekte kan tot verschillende complicaties leiden en is momenteel ongeneeslijk. Behandeling is alleen nodig als er klachten optreden zoals urineretentie of urineweginfecties.
Momenteel is er geen medicijn dat cystische nieren causaal kan behandelen. Therapie is gericht op het verlichten van de symptomen.
Levercysten
Bij levercysten is behandeling meestal niet nodig, tenzij een cyste ongemak veroorzaakt. In dat geval kan de arts het met een fijne naald door de huid prikken, de inhoud opzuigen en een alcoholoplossing injecteren om de cyste te scleroseren. In zeldzame gevallen moet de getroffen persoon de cyste tijdens een operatie laten verwijderen (cysteresectie).
Levercysten bij echinokokkose
Niet alle levercysten zijn onschadelijk. Infectie met de honden- of vossenlintworm kan ook cysten in de lever veroorzaken. Echinococcose is een ernstige ziekte die zonder behandeling dodelijk is!
Cystische lever
Cystische lever is een erfelijke ziekte. Het wordt veroorzaakt door veranderingen in het genetisch materiaal (mutaties), meer bepaald in de genen PKD-1 en PKD-2. De lever van de getroffen persoon is vanaf de geboorte bezet met cysten. Het kan echter nog lange tijd zijn werk doen.
De symptomen kunnen op korte termijn worden verlicht als de arts de cysten aanprikt en de vloeistof eruit zuigt. Na een tijdje stroomt het vocht echter meestal terug – de cysten vullen zich weer. Het is ook mogelijk om een deel van de lever operatief te verwijderen (gedeeltelijke leverresectie). In sommige gevallen helpt alleen een levertransplantatie.
Er zijn geen medicijnen die een cysteuze lever causaal genezen.
Ovariumcysten (ovariumcysten)
Ovariumcysten kunnen aangeboren zijn: ze ontstaan als gevolg van een slechte ontwikkeling tijdens de embryonale periode. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de zogenaamde dermoïdcysten. Ze kunnen andere soorten weefsel bevatten, bijvoorbeeld haar of tanden.
Meestal worden cysten in de eierstokken echter verworven en ontwikkelen ze zich als gevolg van normale hormonale schommelingen tijdens de vrouwelijke cyclus. Sommige cysten in de eierstokken ontstaan ook als gevolg van het innemen van hormoonsupplementen.
De behandeling hangt af van de symptomen en de grootte van de cyste(n). In veel gevallen is het mogelijk om af te wachten. Sommige vrouwen worden geholpen door medicijnen die de ovulatie onderdrukken (bijvoorbeeld de pil). Als de cysten niet achteruitgaan, kan de arts ze operatief verwijderen tijdens een laparoscopie (laparoscopische cyste-extirpatie).
Polycysteus ovariumsyndroom
Acht of meer cysten in één eierstok kunnen duiden op polycysteus ovariumsyndroom (PCO-syndroom). Bij deze ziekte produceren de eierstokken meer mannelijke geslachtshormonen. Vrouwen worden zwaarder, krijgen acne, de stem wordt dieper en het lichaamshaar wordt dikker.
Endometriose
Waterhernia van de testis (hydrocele)
Een hydrocele beschrijft een ophoping van vocht in de testiculaire omhulsels. Het kan aangeboren zijn of tijdens het leven verworven.
Bij een hydrocele is het scrotum meestal vergroot en uitpuilend. Op echografie kan de arts de hydrocele gemakkelijk identificeren en onderscheiden van andere veranderingen in de zaadbal (bijvoorbeeld een tumor).
Bij een aangeboren hydrocele die geen klachten veroorzaakt, is het mogelijk om te wachten tot het eerste levensjaar van de jongen. Soms gaat de hydrocele in deze periode spontaan achteruit. Oudere kinderen met een aangeboren hydrocele worden door de arts geopereerd, omdat zij anders later een liesbreuk (lieshernia) kunnen krijgen.
Bij een verworven hydrocele behandelt de arts eerst de onderliggende ziekte (bijvoorbeeld ontsteking van de zaadbal en epididymis) en verwijdert vervolgens de hydrocele operatief.
Cyste in de achterkant van de knie (Bakers cyste)
Een prallelastische zwelling is voelbaar aan de achterkant van de knie van de getroffen persoon. Bovendien kan het pijn doen als de knie gebogen is. Bij reumatische aandoeningen kan de cyste zo groot worden dat deze doorloopt tot in het onderbeen. Dergelijke grote cysten kunnen de bloedvaten samendrukken, waardoor problemen met de bloedsomloop ontstaan. Dit uit zich in gevoelloosheid in het onderbeen of de voet en misschien zelfs verlamming.
Kleine cysten veroorzaken daarentegen weinig ongemak en kunnen onbehandeld blijven. Vaak gaat een Baker-cyste zelfs spontaan achteruit als de arts de onderliggende ziekte met succes behandelt. Grote cysten die klachten veroorzaken kunnen operatief verwijderd worden.
