Cyste op de eierstok: beschrijving
Een cyste van de eierstokken is een soort blaar die gevuld kan zijn met weefsel of vloeistof. Het is meestal slechts enkele millimeters tot centimeters groot en veroorzaakt geen ongemak. Daarom ontdekken artsen ze vaak alleen bij toeval tijdens een preventief echografisch onderzoek.
Meestal ontwikkelen dergelijke cysten zich tijdens de puberteit of de menopauze. Deze levensfasen worden gekenmerkt door sterke hormonale schommelingen, die de groei van een cyste bevorderen.
Niet-congenitale cysten in de eierstokken
De meeste cysten in de eierstokken ontwikkelen zich pas op seksueel volwassen leeftijd. Ze worden ook wel “functionele” cysten genoemd.
Omdat ze voornamelijk onder invloed van hormonen ontstaan, komen ze meestal voor als onderdeel van de vrouwelijke menstruatiecyclus. Vooral vrouwen worden vaak getroffen tijdens de puberteit en de menopauze, omdat het hormonale evenwicht in deze periode veranderingen ondergaat.
In sommige gevallen vormen de cysten zich ook als bijwerking van hormoontherapie of in het geval van hormonale onevenwichtigheden veroorzaakt door een ziekte.
Aangeboren cysten
De gonadale cellen van de eierstokken produceren geslachtshormonen zoals oestrogenen en progesteron. Wanneer een klierkanaal verstopt of verkeerd geplaatst is en het kliervocht zich ophoopt, ontstaat er een cyste. Dit proces vindt plaats tijdens de embryonale ontwikkeling. Zo’n cyste wordt dan als ‘aangeboren’ beschouwd.
Congenitale cysten omvatten dermoïdcysten en parovariale cysten (accessoire ovariumcysten). Ze zijn veel zeldzamer dan de functionele cysten.
Ovariumcyste: symptomen
Na een bepaalde omvang, evenals bij complicaties, veroorzaken cysten in de eierstokken symptomen. Dit kunnen bijvoorbeeld een verstoorde menstruatie en pijn zijn.
U kunt meer lezen over de tekenen van de ziekte in het artikel Ovariumcyste – symptomen.
Ovariumcyste: oorzaken en risicofactoren
Terwijl aangeboren cysten in de eierstokken zich ontwikkelen als gevolg van geblokkeerde gonadale uitgangen, ontwikkelen verworven cysten zich onder hormonale invloed. Hieronder leest u hoe de verschillende soorten cysten ontstaan.
Corpus luteum cyste
Als de eicel wordt bevrucht, blijft het corpus luteum aanvankelijk bestaan tijdens de zwangerschap. Als de bevruchting van de eicel uitblijft, wordt het corpus luteum afgebroken – de hormoonproductie stopt en de hormoonconcentraties in het bloed dalen. Dit veroorzaakt menstruatiebloedingen.
Soms komt het echter voor dat het corpus luteum niet goed wordt afgebroken of zelfs doorgroeit. Dan vormen zich een of meer cysten.
Dergelijke corpus luteumcysten kunnen ook worden veroorzaakt door bloedingen in het corpus luteum.
Corpus luteumcysten kunnen tot acht centimeter groot worden. In de meeste gevallen verdwijnen ze na enige tijd vanzelf.
Folliculaire cyste van de eierstokken
Tijdens de eerste helft van de menstruatiecyclus rijpt een eicel in een follikel van de eierstok. De follikel bevat vloeistof om het ei te beschermen. Wanneer de eisprong plaatsvindt, scheurt de follikel en komt de eicel in de eileider terecht, waar deze kan worden bevrucht.
Vooral vrouwen in de vruchtbare leeftijd ontwikkelen folliculaire cysten.
Chocolade cysten
Bij de ziekte endometriose nestelt het baarmoederslijmvlies (endometrium) zich buiten de baarmoeder. Het endometrioseweefsel reageert net als het normale baarmoederslijmvlies op de cyclische hormonale schommelingen:
Het bouwt zich op, bloedt af en bouwt weer op. Als het bloed echter niet goed bij de eierstokken kan wegvloeien, vormen zich soms met bloed gevulde cysten. Deze cysten worden ‘chocoladecysten’ genoemd omdat ze door de verdikte, donkerbloedige inhoud bruinrood worden.
Polycysteuze eierstokken
Bij polycysteuze eierstokken (PCO, meestal asymptomatisch) en polycysteus ovariumsyndroom (PCOS, met symptomen) worden veel kleine cysten in de eierstokken aangetroffen. Met ‘cysten’ worden in dit geval echter niet de met vocht gevulde holtes bedoeld, maar de eizakjes. Getroffen vrouwen hebben er een buitensporig aantal in hun eierstokken.
Het grote aantal follikels is vaak het gevolg van een hormonale onbalans. Experts bespreken onder meer een teveel aan mannelijke geslachtshormonen en een zogenaamde insulineresistentie als oorzaak.
Uiteindelijk wordt bij getroffen vrouwen de normale rijping van de follikels voorkomen en wordt de vorming van talrijke cysten in de eierstokken bevorderd.
Naast onvruchtbaarheid en miskramen kan polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) ook leiden tot hart- en vaatziekten, diabetes mellitus en psychische aandoeningen. Bovendien wordt het steeds vaker geassocieerd met de ziekte van Hashimoto – een auto-immuunziekte van de schildklier.
U kunt meer over deze ziekte leren in ons artikel PCO-syndroom.
Dermoid cysten
De zogenaamde dermoïdcysten behoren tot de aangeboren cysten. Ze ontstaan uit embryonaal gonadaal weefsel en kunnen haar, talg, tanden, kraakbeen en/of botweefsel bevatten.
Dermoidcysten groeien erg langzaam en kunnen een grootte bereiken van maximaal 25 centimeter. Zeer zelden – in ongeveer één tot twee procent van de gevallen – degenereren ze en ontwikkelen ze zich tot een kwaadaardige tumor.
Parovariale cysten
De secundaire eierstokcysten (parovariale cysten) ontwikkelen zich naast de eigenlijke eierstokken. Ze vertegenwoordigen restweefsel uit de embryonale ontwikkelingsperiode.
Parovariale cysten zijn variabel in grootte en kunnen op een pedikel groeien.
Ovariumcysten ontstaan meestal terwijl de eierstokken nog actief zijn en de vrouw ongesteld is. Na de laatste menstruatie (menopauze genoemd) neemt de kans op dergelijke cysten af, omdat het lichaam de hormonen oestrogeen en progesteron nauwelijks meer aanmaakt.
Cysten in de eierstokken zijn echter niet volledig uitgesloten na de menopauze. In de meeste gevallen zijn dit dermoïdcysten of zogenaamde cystadenomen. Dit zijn goedaardige tumoren die uitgroeien tot cysten en de hele onderbuik kunnen vullen.
Vrouwen na de menopauze hebben ook een hoger risico op kankerachtige cysten in de eierstokken – hoewel deze over het algemeen zeldzaam zijn. Uit voorzorg moeten cysten op de eierstokken die bij vrouwen in de menopauze of postmenopauze op echografie worden gedetecteerd echter altijd verder worden onderzocht.
Ovariumcyste: onderzoek en diagnose
Als u een cyste in de eierstokken vermoedt, zal de arts u eerst vragen naar uw symptomen en eventuele eerdere medische aandoeningen. Mogelijke vragen zijn onder meer:
- Hoe oud ben je? Op welke leeftijd had u uw eerste menstruatie?
- Wanneer was uw laatste menstruatie?
- Heb je een regelmatige cyclus?
- Heeft u hormoonsupplementen gebruikt of gebruikt u deze nog?
- Hoeveel zwangerschappen en bevallingen heb je gehad?
- Bent u bekend met endometriose?
- Heeft u een familiegeschiedenis van eierstokaandoeningen?
- Heeft u een kinderwens?
De arts zal u dan lichamelijk onderzoeken. Hierdoor kun je vaak een eventuele (pijnlijke) vergroting van de eierstokken voelen.
Echografisch onderzoek
Met echografie (echografie) kunnen de eierstokken en omliggende structuren op een monitor worden gevisualiseerd. De arts voert het onderzoek uit via de buikwand en/of de vagina (vaginale echografie).
Het echografisch onderzoek kan in veel gevallen ook worden gebruikt om het type cyste te bepalen.
Abdominale echografie
Bij veel vormen van cysten is het voldoende om de voortgang te controleren door middel van echografisch onderzoek. Als echografie echter een vermoeden van een dermoïdcyste of een endometriosecyste aan het licht brengt, wordt dit meestal gevolgd door laparoscopie onder algemene anesthesie:
Vooral bij vrouwen ouder dan 40 jaar moet een cyste op de eierstok altijd tot in detail worden opgehelderd – het kan een kwaadaardige weefselverandering zijn.
Ovariumcyste: behandeling
De behandeling van een cyste in de eierstokken is onder meer afhankelijk van het type en de grootte. Eventuele klachten hebben ook invloed op het behandelplan.
Op voorwaarde dat een cyste in de eierstokken geen ongemak veroorzaakt en niet te groot is, is het mogelijk om voorlopig af te wachten en de groei te observeren. Regelmatige echo- en palpatieonderzoeken zijn hiervoor nuttig.
In meer dan 90 procent van de gevallen verdwijnt een cyste in de eierstokken vanzelf. Soms zorgt hormoontherapie met medicijnen ervoor dat de cysten achteruitgaan. In zeldzame gevallen moeten ze operatief worden verwijderd.
Medicatie tegen cysten in de eierstokken
De eierstokfunctie kan worden onderdrukt door hormoonmedicijnen zoals de anticonceptiepil. In sommige gevallen kunnen hormonen ook de groei van cysten remmen of er zelfs voor zorgen dat deze achteruitgaan.
Een middel dat lijkt op het mannelijke geslachtshormoon wordt gebruikt bij de behandeling van endometriosecysten.
Chirurgische verwijdering van cysten in de eierstokken
Artsen hebben de keuze uit verschillende methoden voor de chirurgische ingreep. Welke methode in een bepaald geval wordt gebruikt, hangt af van de grootte en oorzaak van een cyste in de eierstokken.
In de meeste gevallen voeren artsen een laparoscopie uit. Tijdens deze procedure kunnen ze de cyste onderzoeken en eventueel direct verwijderen. Alleen bij grote cysten moet de buik via een incisie worden geopend.
Therapie van polycysteuze eierstokken
De behandeling van het polycysteus ovariumsyndroom hangt in de eerste plaats af van de vraag of de getroffen vrouw al dan niet een kind wil krijgen.
De topprioriteiten zijn over het algemeen voldoende lichaamsbeweging en een uitgebalanceerd dieet – vooral voor vrouwen met overgewicht.
Als de kinderwens aanwezig is, zijn aanvullende medicijnen nodig om de ovulatie te bevorderen. Vrouwen die geen kinderen willen krijgen krijgen daarentegen medicijnen die de ovulatie remmen (ovulatieremmers).
Meer over dit onderwerp leest u onder ‘PCO-syndroom: behandeling’.
Cyste op de eierstok: verloop van de ziekte en prognose
Zeer zelden scheurt een cyste (ruptuur) of draait de pedikel van een gesteelde cyste om zichzelf heen (pedikelrotatie). Beide kunnen tot complicaties leiden. Het komt ook zelden voor dat cysten in de eierstokken zich ontwikkelen tot kwaadaardige ziekten zoals eierstokkanker.
Samenvattend betekent dit dat cysten in de eierstokken in de meeste gevallen geen gezondheidsrisico vormen.
Breuk van een cyste van de eierstokken
Een cyste in de eierstokken kan bijvoorbeeld scheuren tijdens palpatieonderzoek. Meestal treedt er echter een breuk op zonder een bepaalde trigger.
Vrouwen voelen vaak een plotselinge, misschien stekende pijn wanneer een cyste in de eierstokken scheurt. Het proces is echter meestal onschadelijk.
Als aangrenzende bloedvaten echter ook scheuren, kan deze in de buik bloeden. Dergelijke bloedingen moeten meestal tijdens een operatie worden gestopt.
Stamrotatie van een cyste van de eierstokken
Grote cysten in de eierstokken, zoals endometriosecysten, zijn soms verbonden met de eierstok door een beweegbare vasculaire pedikel. Plotselinge lichaamsbewegingen kunnen ervoor zorgen dat de pedikel gaat draaien, waardoor de bloedtoevoer naar de cyste of het omliggende weefsel wordt afgesloten.
