Vegetatieve dystonie: symptomen, behandeling

Kort overzicht

  • Symptomen: Veel verschillende symptomen; meestal klachten zonder een specifiek diagnosticeerbare organische oorzaak.
  • Behandeling: Veel klachten verdwijnen vanzelf. Bij aanhoudende klachten: Psychotherapie, lichamelijke activiteit zoals sporten, yoga of ontspanningstraining; in sommige gevallen medicatie.
  • Oorzaken en risicofactoren: Interactie van fysieke, emotionele en sociale omstandigheden, psychosomatische oorzaken, stress, verdriet, angsten.
  • Diagnose: Lichamelijk onderzoek, anamnese van medische geschiedenis en levensomstandigheden; onder bepaalde omstandigheden specifieke onderzoeken afhankelijk van de klachten
  • Prognose:Afhankelijk van de omstandigheden, meestal vanzelf verbetering, in andere gevallen therapie; spontane verbetering mogelijk in elk stadium.

Wat is vegetatieve dystonie?

Een vegetatieve dystonie betekent letterlijk een “verkeerd gereguleerde spanning (dystonie) van het vegetatieve zenuwstelsel”. Dit systeem coördineert veel belangrijke lichaamsfuncties die niet of nauwelijks vrijwillig kunnen worden beïnvloed – zoals de hartslag, de ademhaling of de spijsvertering. Daarom kunnen verschillende symptomen worden samengevat onder de overkoepelende term vegetatieve dystonie – van hart- en vaatziekten en hoofdpijn tot trillende handen en diarree.

Als patiënten blijvend last hebben van klachten waarvoor geen lichamelijke oorzaak kan worden gevonden, spreken artsen doorgaans van somatoforme stoornissen of functionele syndromen.

Vegetatieve dystonie moet echter niet verward worden met dystonie: dit is een verzamelnaam voor verschillende bewegingsstoornissen, zoals een scheve hoofdhouding of krampen in verschillende delen van het lichaam (bijvoorbeeld in de vinger, de zogenaamde muzikantspasme) .

Wat is het autonome zenuwstelsel?

De term vegetatieve dystonie verwijst naar het autonome, zogenaamde vegetatieve zenuwstelsel. Dit systeem bestuurt alle automatische lichaamsfuncties: het reguleert bijvoorbeeld de bloeddruk, activeert zweetklieren en vernauwt de pupillen bij fel licht. Wanneer iemand echter een bewuste beslissing neemt om iets te bewegen of waar te nemen, is het somatische zenuwstelsel actief. Meestal werken beide systemen nauw samen.

Het autonome zenuwstelsel is verdeeld in twee functionele tegenhangers:

  • Sympathisch zenuwstelsel (sympathisch zenuwstelsel)
  • Parasympathisch zenuwstelsel (parasympathisch)

De klachten zijn afhankelijk van het feit of de spanningsverhouding is verschoven ten gunste van het sympathische of het parasympathische zenuwstelsel: mensen met verhoogde sympathische activiteit (sympathicotonie) zijn vaak nerveus, hebben een sneller kloppend hart, verhoogde bloeddruk en diarree. Als daarentegen het parasympathische zenuwstelsel dominant is (vagotonie), is de kans groter dat dit gepaard gaat met lage bloeddruk, koude handen en voeten, lusteloosheid en constipatie.

Vegetatieve dystonie als diagnose is echter controversieel; critici omschrijven het als een “diagnose van schaamte” die wordt gesteld wanneer de arts geen ander advies meer kan geven. In de regel classificeren artsen dergelijke lichamelijke klachten zonder aanwijsbare, diagnosticeerbare organische oorzaak als somatoforme stoornissen.

Somatoforme stoornissen worden als wijdverspreid onder de bevolking beschouwd, maar vaak verdwijnen de klachten vanzelf.

Hoe kan vegetatieve dystonie worden herkend?

Er kan een verscheidenheid aan zeer verschillende symptomen in verband worden gebracht met de term vegetatieve dystonie. De symptomen zijn vaak moeilijk te classificeren.

Mogelijke symptomen van vegetatieve dystonie zijn:

  • Hoofdpijn
  • Duizeligheid
  • Diarree
  • Constipatie
  • Slaapproblemen
  • Krampen
  • overmatig zweten
  • Verhoogde of verlaagde hartslag
  • lichte trillingen van de handen
  • Tintelingen in de ledematen

Een voorbeeld is het hyperkinetisch hartsyndroom, dat gepaard gaat met frequente hartkloppingen en grote schommelingen in de bloeddruk. Het prikkelbaredarmsyndroom verwijst naar chronische spijsverteringsstoornissen, vaak geassocieerd met buikpijn en winderigheid. Een overactieve blaas (prikkelbare blaas) leidt vaak tot een constante drang om te plassen en frequent urineren.

Symptoomcomplexen van dit type worden functionele syndromen genoemd. Ook chronische pijn met onduidelijke oorzaak behoort tot dit complex van onderwerpen, bijvoorbeeld fibromyalgie. Deze worden echter meestal niet geclassificeerd onder de term vegetatieve dystonie.

Onder bepaalde omstandigheden worden ook sporadisch voorkomende paniekaanvallen, die vaak geen specifieke oorzaak hebben, geclassificeerd als vegetatieve dystonie. In dit geval moet duidelijk worden of er sprake is van een paniekstoornis met terugkerende aanvallen, die gemakkelijk te behandelen is.

Hoe kan vegetatieve dystonie worden behandeld?

Hoe vegetatieve dystonie het beste kan worden behandeld, hangt af van de specifieke trigger en de ernst ervan. Als de fysieke diagnose zonder resultaat blijft, adviseren artsen vaak om te wachten en het beloop van de symptomen te observeren; somatoforme stoornissen verdwijnen vaak na een tijdje vanzelf.

Sommige psychotherapeuten zijn gespecialiseerd in somatoforme stoornissen of vegetatieve dystonie. Met deze ondersteuning leren veel patiënten hun klachten beter te classificeren en er in het dagelijks leven mee om te gaan – dit gebeurt bijvoorbeeld in de context van cognitieve gedragstherapie.

Het is vooral nuttig om de redenen en gevoelens achter de symptomen te doorgronden. Als stressvolle gevoelens zoals stress, zorgen of verdriet kunnen worden geëlimineerd of op een andere manier kunnen worden aangepakt, verbeteren de lichamelijke klachten meestal op de lange termijn.

Veel patiënten zitten ook vast in een soort “vicieuze cirkel van vermijding”. Ze blijven situaties vermijden waarin hun symptomen verergeren. Uiteindelijk intensiveren ze het lijden dat vegetatieve dystonie met zich meebrengt. Een psychotherapeut is een goed aanspreekpunt om dit gedrag te doorbreken.

Lichaamsbeweging, dat wil zeggen sporten of wandelen, heeft een positieve invloed op sommige somatoforme stoornissen. Sommige patiënten worden geholpen door ontspanningsoefeningen zoals progressieve spierontspanning, autogene training, tai chi of yoga.

Sommige patiënten worden geholpen door homeopathie als alternatieve geneeswijze. De effectiviteit van homeopathie zelf is echter nog niet wetenschappelijk bewezen.

Helpen medicijnen bij de therapie?

Hiertoe behoren bijvoorbeeld pijnmedicatie en diverse moderne antidepressiva. De arts bespreekt de procedure uitvoerig met de patiënt en stemt de medicatie af op het individuele geval. In de regel behandelt de arts vegetatieve dystonie niet permanent, maar slechts tijdelijk met medicijnen.

Oorzaken en risicofactoren

Vegetatieve dystonie heeft vaak geen duidelijk aanwijsbare oorzaak (artsen spreken dan wel eens van “idiopathisch”). Niet zelden spelen meerdere fysieke, psychologische en sociale omstandigheden een rol. Het is dus moeilijk om een ​​concrete trigger voor vegetatieve dystonie te vinden.

Als na alle noodzakelijke medische onderzoeken een puur lichamelijke, organische oorzaak voor de betreffende symptomen kan worden uitgesloten, beschouwt de arts een psychosomatische oorzaak. Lichaam en psyche staan ​​voortdurend in wisselwerking met elkaar. En dus is het niet ongebruikelijk dat ernstige mentale stress verschillende lichaamsfuncties beïnvloedt.

Ook hormonale veranderingen, bijvoorbeeld als gevolg van de menopauze of zwangerschap, zijn mogelijke triggers voor onduidelijke lichamelijke klachten, die door de arts worden gediagnosticeerd als vegetatieve dystonie of somatoforme stoornis.

Dit betekent niet dat de bijbehorende klachten denkbeeldig of “niet reëel” zijn! De vegetatieve dystonie brengt vaak deels beangstigende symptomen met zich mee (zoals hartkloppingen) en vormt op de lange termijn een grote last. Somatoforme stoornissen moeten daarom net zo serieus worden genomen als stoornissen die duidelijk een lichamelijke oorzaak hebben. Beide vereisen een zorgvuldige diagnose en, als de symptomen niet vanzelf verdwijnen, behandeling.

Onderzoeken en diagnose

Vegetatieve dystonie is geen diagnose in de zin van een specifieke ziekte, maar omvat een ongebruikelijke aandoening waarbij verschillende functies van het autonome zenuwstelsel duidelijk verstoord zijn.

Eerst informeert de arts naar de medische geschiedenis van de patiënt (anamnese). Hij vraagt ​​welke eerdere ziektes er zijn, of de patiënt medicijnen gebruikt, hoe lang de symptomen al aanwezig zijn, in welke situaties ze voorkomen en of er nog andere symptomen zijn die ongemak kunnen veroorzaken. Ook de levenssituatie en het alcohol- en drugsgebruik van de patiënt leveren doorgaans belangrijke informatie op.

  • Een lichamelijk onderzoek geeft al informatie over sommige symptomen. Bij een patiënt met frequente maag-darmklachten palpeert de arts bijvoorbeeld de buikwand. Als er klachten zijn in het hartgebied, luistert hij met een stethoscoop naar de hartgeluiden.
  • Een pols- en bloeddrukmeting is bijzonder informatief bij klachten aan de bloedsomloop. Schommelingen in de loop van de dag kunnen de patiënt zelf, indien nodig, met een handmatige bloeddrukmeter controleren.
  • Met een bloedonderzoek kan bijvoorbeeld worden nagegaan of er ontstekingsprocessen in het lichaam plaatsvinden, of er sprake is van diverse tekorten aan voedingsstoffen, of dat er sprake is van een over- of tekort aan bepaalde hormonen. Op deze manier kunnen mogelijke lichamelijke oorzaken zoals een schildklierstoornis of een ijzertekort worden uitgesloten.
  • Als een lichamelijke ziekte nog niet kan worden uitgesloten en de symptomen langdurig aanhouden, volgen afhankelijk van de symptomen speciale onderzoeken. Voorbeelden hiervan zijn een elektrocardiografie (ECG), een ontlastings- of urineonderzoek en beeldvormingsprocedures zoals echografie en röntgenonderzoek. Meestal probeert de arts echter onnodige en mogelijk stressvolle onderzoeken te vermijden.

Er is geen specifieke test voor vegetatieve dystonie vanwege de verscheidenheid aan mogelijke symptomen.

Verloop en prognose

Hoe vegetatieve dystonie vordert, hangt af van verschillende omstandigheden. In de regel is de prognose goed. Vegetatieve dystonie beperkt de levensverwachting niet. In 50 tot 75 procent van de gevallen verlopen somatoforme stoornissen mild en verbeteren de symptomen met de tijd.

De prognose is slechter voor patiënten met een zeer angstige en negatieve kijk op hun symptomen, sterk vermijdingsgedrag en parallelle psychische aandoeningen (zoals depressie of angststoornissen). Dit geldt ook voor ernstige psychosociale problemen die niet kunnen worden opgelost.

Op dezelfde manier lijkt het een negatief effect op het verloop te hebben als de getroffen persoon langer dan een maand zonder werk zit of zich terugtrekt uit vrienden en familie.

Vegetatieve dystonie met een “ernstig beloop” betekent dat de symptomen in de loop van de tijd ernstiger worden en blijvend zijn (chronificatie). Dit betekent echter niet dat de symptomen voor altijd zullen aanhouden, alleen maar omdat ze in eerste instantie niet met succes kunnen worden behandeld. Er bestaat altijd de mogelijkheid dat de vegetatieve dystonie vanzelf zal afnemen.