Kort overzicht
- Symptomen: ernstige pijn bij het ademen (“droge” pleuritis); bij “natte” pleuritis, vermindering van de pijn en mogelijk ademhalingsmoeilijkheden, tot ademhalingsproblemen in geval van pleurale effusie; mogelijk koorts
- Prognose: Afhankelijk van de oorzaak, meestal goede prognose afhankelijk van de onderliggende ziekte; littekenvorming van het borstvlies tot verkalking (pleuritis calcarea) mogelijk als gevolg daarvan
- Diagnose: anamnese, lichamelijk onderzoek met luisteren en palpatie, röntgenfoto van de thorax, eventueel echografie en computertomografie, bloedonderzoek, pleurale punctie, thoracotomie (endoscopie van de borstkas).
- Behandeling: behandeling van de onderliggende ziekte (zoals antibiotica bij bacteriële infectie); verlichting van de symptomen, met pijnstillers en koortswerende medicijnen
Wat is pleuritis?
Hoewel het meestal pleuritis wordt genoemd, is de tweede laag van het borstvlies, het longpleura, meestal ook ontstoken.
In de regel is pleuritis merkbaar met pijn bij het ademen. Verschillende infectieuze en niet-infectieuze ziekten zijn mogelijke oorzaken.
Wat zijn de symptomen?
De binnenste weefsellaag van het borstvlies wordt het borstvlies genoemd en bedekt de longen. Het is aan de buitenkant verbonden door het borstvlies, dat de binnenkant van de borstholte bekleedt. Het borstvlies en het borstvlies zijn met elkaar verbonden in een plooi aan de rand van de long.
Bij pleuritis is er meestal sprake van een verandering in de vloeistof tussen het longpleura en het borstvlies, dat wil zeggen in de pleurale ruimte.
- “vochtige” pleuritis (pleuritis exsudativa): extra ophoping van vocht tussen het borstvlies en de long (pleurale effusie)
Vaak treft pleuritis slechts één kant van het lichaam. De linker- en rechterlongen, inclusief de pleuraholten, worden gescheiden door het mediastinum.
De symptomen van pleuritis zijn in principe hetzelfde bij mannen en vrouwen.
"Droge" pleuritis: symptomen
Hoe dieper de patiënt inademt, hoe meer pijn het doet. Dat is de reden dat veel patiënten slechts oppervlakkig ademen. Sommigen nemen instinctief een beschermende houding aan die de ontstoken kant verlicht. De pijn kan links, rechts, aan beide kanten, vooraan, maar ook achteraan voorkomen, waardoor pleuritis soms tot rugpijn leidt.
Een ander typisch symptoom van pleuritis is een krakend of wrijvend ademhalingsgeluid, bekend als leerwrijven. Het treedt op omdat het longpleura en het borstvlies in de ontstoken gebieden bij elke beweging van de borstkas tegen elkaar wrijven.
Als de pleuritis zich uitbreidt naar het middenrif (de spierplaat die onder de longen ligt), ontstaat er vaak ook de hik.
"Natte" pleuritis: symptomen
Aan de andere kant veroorzaakt deze vorm van pleuritis vaak andere klachten: Een teken van pleurale effusie is vaak een moeilijke ademhaling of zelfs kortademigheid (kortademigheid). Dit gebeurt wanneer de effusie zo groot is dat deze de long aanzienlijk samendrukt. Met een kleine effusie kan de patiënt echter normaal ademen.
Kortademigheid is altijd een noodgeval. Bel in dat geval de medische hulpdiensten.
Overgang van droog naar vochtig
Soms gaat koorts gepaard met de overgang van droge naar ‘natte’ pleuritis.
Een reeds bestaande ziekte beïnvloedt de symptomen
Andere symptomen van pleuritis zijn afhankelijk van de onderliggende ziekte. Een paar voorbeelden:
Als er longontsteking ontstaat, komen vaak hoge koorts met koude rillingen en hoesten met sputum voor. Als pleuritis ontstaat als gevolg van tuberculose, hebben veel patiënten ook last van hoesten, vermoeidheid en nachtelijk zweten.
Kankers zoals een kwaadaardige tumor van het borstvlies (pleuraal mesothelioom) zijn ook mogelijke oorzaken van pleuritis. Tekenen van pleuraal mesothelioom in gevorderde stadia komen overeen met die van “normale” pleuritis.
Hoe lang duurt pleuritis?
Als de ontsteking langere tijd aanhoudt, is het mogelijk dat het borstvlies en het longpleura met littekens aan elkaar groeien. Uitgebreide verklevingen na pleuritis worden ook wel pleuraal eelt of pleuraal eelt genoemd. In extreme gevallen is het mogelijk dat dit eelt verkalkt (pleuritis calcarea). Dit beperkt de ademhaling permanent.
Oorzaken en risicofactoren
- Longontsteking (longontsteking)
- Tuberculose
- Coxsackie B-virusinfectie (ziekte van Bornholm)
- Tumoren in het gebied van het borstvlies
- Bindweefselziekten (collagenosen) zoals lupus erythematosus of reumatoïde artritis
- Longembolie, longinfarct
- Ureumvergiftiging (uremie)
- Bovenbuikziekten zoals pancreatitis
De meest voorkomende onderliggende ziekte van pleuritis is longontsteking: dit komt doordat de ontstekingsprocessen zich relatief gemakkelijk van de longen naar het borstvlies verspreiden.
Pleuritis met bloederige pleurale effusie is een mogelijk teken van wat bekend staat als pleurale carcinomatose. Artsen gebruiken deze term wanneer een kwaadaardige tumor uitzaaiingen in het borstvlies heeft gevormd. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij longkanker en borstkanker.
Onderzoeken en diagnose
Eerst voert de arts een gedetailleerd interview met de patiënt om zijn medische geschiedenis (anamnese) te verkrijgen. Hij vraagt de patiënt om de symptomen gedetailleerd te beschrijven. Daarnaast vraagt de arts of er nog andere ziekten (vroeger of nu) bekend zijn, bijvoorbeeld een longontsteking, tuberculose of een tumor. Dan zal de arts vragen welke therapieën en medische ingrepen er zijn uitgevoerd.
Fysiek onderzoek
Nauwkeurigere indicaties worden gegeven door op de borst te tikken en te luisteren (auscultatie). Meestal is bij pleuritis een krakend ademhalingsgeluid hoorbaar met de stethoscoop, het zogenaamde leerwrijving. Bij pleuritis met pleurale effusie (pleuritis exsudativa) wordt het geluid echter slechts verzwakt of helemaal niet meer gehoord.
Beeldvormingsprocedures
Een röntgenonderzoek van de borstkas (thoraxfoto) is vooral belangrijk voor het diagnosticeren van pleuritis. In de meeste gevallen maakt de arts beelden van de borstkas vanaf de voorkant en vanaf de zijkant. Een “droge” pleuritis is op de röntgenfoto onopvallend. Een pleurale effusie is daarentegen meestal gemakkelijk te identificeren.
De verschillende beeldvormingsprocedures helpen niet alleen bij de diagnose van ‘pleuritis’. Vaak dienen ze ook om de oorzaak van de ontsteking op te helderen. Beeldvorming kan bijvoorbeeld worden gebruikt om tuberculoselaesies of tumoren in beeld te brengen.
Verdere onderzoeken
Als de arts vermoedt dat een auto-immuunziekte (zoals lupus erythematosus) de pleuritis veroorzaakt, kan dit ook worden opgehelderd door middel van een bloedonderzoek. Hierbij wordt getest of er in het bloed van de patiënt antilichamen kunnen worden aangetoond die per ongeluk lichaamseigen weefsel (zoals het borstvlies) aanvallen (auto-antilichamen).
In sommige gevallen is een reflectie van de borstkas (thoracoscopie) nuttig. Bij deze procedure maakt de arts een kleine opening in de borstwand en brengt er een laparoscoop overheen. Hij is onder meer uitgerust met een kleine camera en een lichtbron. De arts gebruikt het om de pleuraholte van binnenuit te onderzoeken.
Behandeling
Elke therapie voor pleuritis omvat de behandeling van de onderliggende ziekte.
In andere gevallen zijn virussen (zoals Coxsackie B-virussen) de oorzaak van pleuritis. De behandeling beperkt zich hier tot het verlichten van de symptomen van de patiënt (pijnstillers, koortsverlagers). Geneesmiddelen die specifiek helpen tegen de virussen (zoals antibiotica tegen bacteriën) zijn hier niet verkrijgbaar.
Thoraxdrainage is bijvoorbeeld nodig als de pleurale effusie vrij groot is en ademnood veroorzaakt. De procedure wordt ook uitgevoerd in het geval van etterende effusie. Kleinere, waterige effusies worden daarentegen meestal door het lichaam zelf verwijderd.
Omdat pleuritis verschillende oorzaken kan hebben, is er geen algemeen antwoord op de vraag of ziekenhuisopname vereist is.
Acute ademnood is altijd een noodgeval. Bel in dit geval de medische hulpdiensten.
Helpen huismiddeltjes bij pleuritis?
Pleuritis is meestal een symptoom van een ernstiger aandoening. Omdat er verschillende oorzaken zijn, kan er geen algemeen huismiddeltje worden aanbevolen dat altijd werkt. Huismiddeltjes zoals een warmwaterkruik kunnen bijvoorbeeld bij één oorzaak helpen. In andere gevallen is het echter hitte die de klachten verergert.
