Kort overzicht
- Symptomen: aanvankelijk verkoudheidsachtige symptomen, gevolgd door de typische rubella-uitslag: kleine, felrode vlekjes die eerst achter de oren verschijnen en zich vervolgens over het gezicht naar het hele lichaam verspreiden
- Beloop en prognose: Meestal mild, verdwijnt na één week, complicaties zelden
- Oorzaken en risicofactoren: Rodehondvirussen, infectie via druppelinfectie
- Diagnose: medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek, antistoffen- en PCR-test
- Behandeling: Vaak niet nodig; eventueel maatregelen om symptomen zoals pijn of koorts te verlichten
- Preventie: Rodehondvaccinatie
Wat is rubella?
Rubella is een infectie met het rodehondvirus. Het virus wordt via druppeltjes van persoon op persoon overgedragen. De ziekte wordt gekenmerkt door verkoudheidssymptomen, verhoogde temperatuur en huiduitslag. Een rodehondvaccinatie, evenals een infectie die al is ervaren, zorgt meestal voor immuniteit.
In Duitstalige landen wordt rubella soms “rubeola” genoemd. De term omvat oorspronkelijk alle huidziekten met rode uitslag. Daarom is het misleidend. In het Engels wordt de term bijvoorbeeld gebruikt voor mazelen. Bovendien wordt roodvonk in vaktaal “rubeola scarlatinosa” genoemd. Vanwege de mogelijke verkeerde interpretatie wordt “rubeola” nu zelden in het Duits gebruikt.
Rubella: Incubatietijd
De tijd tussen infectie met een ziekteverwekker en het optreden van de eerste symptomen wordt de incubatietijd genoemd. Voor rubella is dit tussen de 14 en 21 dagen. Geïnfecteerde mensen zijn ongeveer een week vóór tot ongeveer een week na het verschijnen van de typische huiduitslag al besmettelijk.
Zelfs degenen die besmet zijn met het rubellavirus maar geen symptomen vertonen (dwz niet ziek worden), kunnen de ziekteverwekkers op andere mensen overdragen!
Wat zijn de symptomen?
Bij ongeveer de helft van alle patiënten gaan de tekenen van verkoudheid gepaard met andere klachten. Deze omvatten gezwollen, vaak pijnlijke lymfeklieren in het nek- en keelgebied, en bij adolescenten en volwassenen vaak ook in andere delen van het lichaam. Deze zwelling ontstaat doordat de ziekteverwekkers zich eerst in de lymfeklieren vermenigvuldigen voordat ze via het bloed door het lichaam worden verspreid. De lymfeklieren achter de oren en in de nek doen soms pijn of jeuken.
Bij sommige patiënten gaat de rubella-infectie gepaard met een verhoogde lichaamstemperatuur (tot 38 graden Celsius).
Rubella-symptomen variëren enigszins van persoon tot persoon. Bovendien zijn veel van hen niet specifiek voor de ziekte. Dit betekent dat soortgelijke symptomen ook bij andere ziekten worden gezien. Wanneer mensen besmet raken zonder symptomen te vertonen, spreken artsen van een asymptomatisch beloop.
Wat is het beloop van rubella bij kinderen?
Bij kinderen is een rubella-infectie meestal onschadelijk. Slechts ongeveer elk tweede kind heeft zichtbare tekenen van de ziekte. Als er klachten optreden zoals felrode vlekken, zwelling van de lymfeklieren of verkoudheidssymptomen, verdwijnen deze meestal na een week volledig.
Ook bij adolescenten en volwassenen is het verloop van de ziekte doorgaans mild in het geval van een rubella-infectie. Maar het risico op ernstigere kuren neemt toe met de leeftijd. Dit betekent dat de kans op complicaties bij rodehond groter is dan bij kinderen.
Mogelijke complicaties zijn onder meer:
- Bronchitis
- Otitis media (ontsteking van het middenoor)
- Hersenontsteking (encefalitis)
- ontsteking van de hartspier (myocarditis)
- Pericarditis (ontsteking van de hartzak)
Rubella tijdens de zwangerschap
Het niet hebben van rubella-immuniteit tijdens de zwangerschap brengt risico’s met zich mee voor het ongeboren kind: de ziekteverwekker wordt via de placenta van de moeder op het ongeboren kind overgedragen. Zo’n rubella-infectie in de baarmoeder heet rubella-embryopathie. In ernstige gevallen beschadigt het de organen van het kind zodanig dat het met aanzienlijke handicaps geboren wordt. Een miskraam is ook mogelijk.
De beslissende factor is het stadium van de zwangerschap: de schade veroorzaakt door rubella bij kinderen in de baarmoeder komt vaker voor en is ernstiger naarmate de infectie eerder in de zwangerschap optreedt. Alle afwijkingen die een rubella-infectie bij het ongeboren kind veroorzaakt, worden samengevat onder de term ‘congenitaal rubella syndroom’ (CRS).
Wat veroorzaakt rodehond?
Rubellabesmetting vindt plaats via druppelinfectie: wanneer geïnfecteerde mensen hoesten, niezen of kussen, brengen ze kleine speekseldruppeltjes met daarin het rodehondvirus over op andere mensen. De virussen komen het lichaam binnen via het slijmvlies van de bovenste luchtwegen (mond, neus, keel). Besmetting is ook mogelijk via voorwerpen die besmet zijn met de ziekteverwekkers: bijvoorbeeld als je hetzelfde bestek gebruikt als iemand die ziek is.
Daarbij geldt het volgende: Alle mensen die niet zijn ingeënt tegen rubella of niet hersteld zijn van de ziekte lopen het risico besmet te raken. Rodehondsymptomen komen ondanks vaccinatie of het doormaken van de infectie vrijwel nooit voor. Alleen als vaccinatie of ziekte heel lang geleden heeft plaatsgevonden, is het mogelijk om opnieuw besmet te raken met rubella. Een dergelijke herinfectie komt echter zeer zelden voor. De getroffenen vertonen dan meestal geen of slechts zeer milde symptomen, zoals verkoudheid.
Hoe wordt rubella gedetecteerd?
- Hoe lang bestaat de uitslag al?
- Jeukt de uitslag?
- Is de lichaamstemperatuur verhoogd?
- Voel je je lusteloos?
De medische geschiedenis wordt gevolgd door een lichamelijk onderzoek. De arts onderzoekt onder meer de uitslag en palpeert de lymfeklieren, zoals die in de nek en keel.
Op basis van de medische geschiedenis en symptomen kan rubella niet zonder twijfel worden vastgesteld. Huiduitslag en gezwollen lymfeklieren komen ook bij veel andere ziekten voor. Daarom worden bij verdenking op rubella altijd aanvullende laboratoriumtests uitgevoerd:
In het bloed kunnen bij een rubella-infectie specifieke afweerstoffen (antilichamen) door het lichaam tegen het rubellavirus worden gedetecteerd. Dit werkt het beste vanaf vijf dagen na het optreden van klachten zoals koorts of huiduitslag.
Tot vijf dagen na het ontstaan van de uitslag is het mogelijk om een keeluitstrijkje of urinemonster naar het laboratorium te sturen om daarin rodehondvirussen op te sporen op basis van hun genetische samenstelling (PCR-test). Dit is een eenvoudige, betrouwbare methode, vooral bij kinderen, om op betrouwbare wijze een vermoeden van rubella te bevestigen en om zwangere contacten goed te adviseren en te beschermen.
Onderzoek van het ongeboren kind
Bij zwangere vrouwen met een vermoedelijke of bewezen rubella-infectie is het mogelijk het ongeboren kind te onderzoeken. Dit gebeurt in het kader van prenatale diagnostiek. Een ervaren arts neemt een monster van de placenta (vlokkentest) of vruchtwater (vruchtwaterpunctie). In het laboratorium wordt getest of het genetisch materiaal van de rubellavirussen in het monster kan worden aangetoond.
Een bewezen rubella-infectie moet worden gemeld aan de bevoegde autoriteiten.
Hoe wordt rubella behandeld?
Er bestaat geen behandeling die het rodehondvirus direct kan bestrijden, met andere woorden: geen causale behandeling. Alleen symptomatische behandeling is mogelijk: dit betekent bijvoorbeeld het nemen van koortsverlagende medicijnen zoals ibuprofen of paracetamol als dat nodig is, of het maken van kuitkompressen om de verhoogde temperatuur te verlagen.
Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten ondanks de behandeling langdurig aanhouden, niet beter worden of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.
De koortswerende middelen ibuprofen en paracetamol hebben tegelijkertijd een pijnstillend effect. Ibuprofen helpt ook tegen ontstekingen. Beide actieve ingrediënten zijn daarom ook geschikt voor rodehondpatiënten met hoofdpijn en pijnlijke, ontstoken gewrichten.
Als u rubella heeft, is het ook een goed idee om voldoende te drinken en te rusten. Dit ondersteunt het lichaam bij het beter worden.
Zwangere vrouwen die niet voldoende immuun zijn voor rubella en in contact zijn gekomen met iemand die de ziekte heeft, wordt geadviseerd snel een arts te raadplegen. Binnen de eerste drie dagen na contact is het mogelijk om de zwangere vrouw te injecteren met kant-en-klare antilichamen tegen de ziekteverwekker.
Hoe kan rubella-infectie worden voorkomen?
De beste bescherming tegen rubella is vaccinatie. De rodehondvaccinatie dient niet alleen om de gevaccineerde persoon tegen infectie te beschermen. Bovenal voorkomt het de verspreiding van de rodehondvirussen onder de bevolking. Op deze manier beschermen gevaccineerde vrouwen ook zwangere vrouwen die niet immuun zijn voor de ziekteverwekkers, evenals hun ongeboren kind.
Lees meer over rubellavaccinatie en de mogelijke bijwerkingen ervan in het artikel Rubellavaccinatie.
