Mastoïditis: symptomen en behandeling

Kort overzicht

• Symptomen: druk- en pijngevoelige zwelling en roodheid achter het oor, koorts, gehoorverlies, vermoeidheid, vochtafscheiding uit het oor; in gemaskerde vorm meer niet-specifieke symptomen zoals buikpijn en hoofdpijn
• Behandeling: toediening van antibiotica, vaak via de bloedbaan, meestal een operatie waarbij het ontstoken gebied wordt verwijderd
• Oorzaken en risicofactoren: Bacteriële infectie, meestal na middenoorontsteking, te laat of niet lang genoeg behandeld; een belemmerde afvoer van de secretie of een verzwakt immuunsysteem bevorderen de ontwikkeling ervan
• Diagnose: Anamnese, uitwendig onderzoek, otoscopie, gehoortest, verder onderzoek; om complicaties op te sporen, onder andere, röntgenfoto's en computertomografie.
• Prognose: Als de ziekte tijdig wordt behandeld, geneest deze meestal snel en permanent; indien onbehandeld, zijn levensbedreigende complicaties zoals abcessen in de hersenen mogelijk.

Wat is mastoïditis?

Mastoïditis (ook wel mastoïditis genoemd) is een etterende ontsteking van het bot achter het oor. Dit bot (medisch het os mastoideum of mastoid genoemd) heeft een langwerpige, puntige vorm die in de verte op een wrat lijkt, vandaar de naam mastoideus proces (pars mastoidea).

De binnenkant van het mastoïdproces is niet volledig gevuld met botmassa; het interieur is gedeeltelijk gevuld met holtes bekleed met slijmvliescellen. Bij mastoïditis is hier sprake van een ontsteking.

Mastoïditis is tegenwoordig de meest voorkomende complicatie van otitis media. Middenoorinfecties treffen vooral kinderen en adolescenten, terwijl volwassenen minder vaak getroffen worden. Daarom komt mastoïditis vaker voor in de kindertijd. Het is een zeldzame ziekte vanwege de goede behandelingsmogelijkheden voor otitis media. 1.2 tot 1.4 kinderen op de 100,000 kinderen hebben last van deze complicatie.

Chronische mastoïditis

Te onderscheiden van acute mastoïditis is chronische mastoïditis, ook bekend als gemaskeerde mastoïditis of gesluierde mastoïditis. Chronische mastoïditis komt iets minder vaak voor dan acute mastoïditis, maar is gevaarlijker. In dit geval raakt het mastoïdproces ook ontstoken. Deze ontsteking manifesteert zich echter niet met de klassieke symptomen van mastoïditis (zoals koorts of pijn).

Hoe herken je mastoïditis?

De symptomen van mastoïditis verschijnen ongeveer twee tot vier weken na het begin van acute otitis media. In de meeste gevallen zijn de symptomen al aan het afnemen en steken ze plotseling weer de kop op. De reden kan dan mastoïditis zijn.

Over het algemeen zijn de symptomen van mastoïditis vergelijkbaar met die van otitis media. Voor een leek is het daarom erg moeilijk om onderscheid te maken tussen de twee ziekten. Hoe dan ook, het is raadzaam om ze zo snel mogelijk te laten behandelen. Als algemene regel geldt dat het daarom raadzaam is om uit voorzorg een arts te raadplegen als een of meer van de volgende symptomen optreden:

• Pijn in en rond het oor. Een constante, kloppende pijn is typisch.
• “Puls kloppend” in het oor
• Langdurige koorts
• Het gehoor gaat achteruit
• Rusteloosheid, slaapstoornissen, hevig huilen (bij zuigelingen)
• Vermoeidheid

Als de zwelling ernstig is, wordt het oor zijwaarts naar beneden gedrukt. Als gevolg hiervan steekt de oorschelp aanzienlijk uit. Bovendien worden grote hoeveelheden melkachtige vloeistof vaak uit het oor geloosd. De patiënt kan voedsel weigeren en apathisch overkomen.

Bij jonge kinderen is het lastig om precies te bepalen wat de klachten zijn. Een teken van zowel otitis media als mastoïditis is wanneer kinderen vaak bij hun oren grijpen of hun hoofd heen en weer schudden. Veel jonge kinderen ervaren misselijkheid en braken. Mastoïditis is bij baby's vaak minder ernstig dan bij oudere kinderen.

Hoe manifesteert gemaskeerde mastoïditis zich?

Gemaskeerde of chronische mastoïditis wordt niet duidelijk aangegeven door symptomen zoals zwelling of roodheid. Er treden eerder niet-specifieke symptomen op zoals algemene vermoeidheid, buikpijn, hoofdpijn, vermoeidheid of verlies van eetlust.

Hoe mastoïditis behandelen?

De arts behandelt mastoïditis net als andere bacteriële infecties met antibiotica. Afhankelijk van welke ziekteverwekkers verantwoordelijk zijn voor de mastoïditis, zijn verschillende antibiotica bijzonder nuttig. Als de exacte ziekteverwekkers (nog) niet zijn vastgesteld, gebruikt de arts meestal een breedspectrumantibioticum, zoals een werkzame stof uit de penicillinegroep. Ze zijn effectief tegen een verscheidenheid aan verschillende bacteriën, maar zijn vooral effectief tegen stafylokokken en streptokokken, de meest voorkomende ziekteverwekkers van mastoïditis.

Bij baby's en jonge kinderen dient de arts antibiotica het gemakkelijkst toe via de ader (door middel van een infuus, “intraveneus”). Dit zorgt ervoor dat het medicijn daadwerkelijk in de bloedbaan terechtkomt en niet opnieuw wordt uitgespuugd.

Mastoïditis – wanneer is een operatie noodzakelijk?

Als de mastoïditis zeer uitgesproken is of er zelfs na een paar dagen behandeling geen verbetering optreedt, is chirurgische verwijdering van de zwelling noodzakelijk. Voor dit doel verwijdert de arts de ontstoken delen van het mastoïdproces (mastoïdectomie). Artsen gaan ervan uit dat een operatie bijna altijd noodzakelijk is. Slechts enkele gevallen worden behandeld met antibiotica.

Er zijn twee operatiemethoden beschikbaar: eenvoudige en radicale mastoïdectomie. Bij een eenvoudige mastoïdectomie worden alleen de cellen van het mastoïdproces die door de ontsteking zijn aangetast, verwijderd. Bij radicale mastoïdectomie daarentegen verwijdert de arts aanvullende structuren. Deze omvatten de achterwand van de uitwendige gehoorgang en het bovenste deel van de trommelholte van het middenoor.

Om het vocht (meestal pus) uit het oor te laten ontsnappen, plaatst de arts tijdens de operatie een dun slangetje (drainage), waardoor de pus wordt afgevoerd.

De operatie wordt altijd poliklinisch uitgevoerd. Er wordt een kleine incisie achter het oor gemaakt waardoor de operatie wordt uitgevoerd. De incisie geneest snel.

Na de operatie moeten de getroffen personen ongeveer een week in het ziekenhuis blijven. Daarna zijn ze meestal symptoomvrij. Begeleidend bij de operatie wordt therapie met antibiotica gegeven om eventuele resterende bacteriën in het lichaam te doden.

Wat kan er gedaan worden bij chronische mastoïditis?

Zodra de diagnose is gesteld, behandelt de arts chronische mastoïditis met antibiotica en, in de meeste gevallen, met een operatie.

Oorzaken en risicofactoren

Oorzaken van mastoïditis bij baby's en kinderen zijn meestal bacteriën zoals pneumokokken, streptokokken en Haemophilus influenzae type b, en vaak stafylokokken bij baby's. Omdat er geen externe route is die rechtstreeks naar het mastoïdproces leidt, is mastoïditis meestal een gevolg van andere ziekten.

In de meeste gevallen wordt mastoïditis voorafgegaan door een regelmatige reeks infecties. Kinderen raken snel en vaak besmet met verschillende soorten virussen, die vervolgens ontstekingen in de keel en keelholte veroorzaken. De virale infectie verlaagt de afweer van het lichaam. Zo ontstaat er gemakkelijk een extra infectie met bacteriën (superinfectie).

Een belemmerde afvoer van secretie tijdens infecties bevordert mastoïditis. Dit komt bijvoorbeeld voor bij een ernstig gezwollen neus of verstopte oren. Een verzwakt immuunsysteem werkt ook infecties in de hand. Een verzwakking van de immuunafweer treedt bijvoorbeeld op in de context van therapie met bepaalde antibiotica of corticosteroïden (bijvoorbeeld cortison), maar ook bij bepaalde chronische ziekten (bijvoorbeeld een HIV-infectie of diabetes mellitus).

Onderzoeken en diagnose

Bij vermoeden van mastoïditis is een keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) de juiste persoon om contact op te nemen. Tijdens een eerste consult neemt hij of zij uw medische geschiedenis (anamnese) op. U krijgt de gelegenheid om uw symptomen gedetailleerd te beschrijven. Bij kinderen verstrekken de ouders doorgaans informatie. De arts zal vragen stellen zoals:

• Heeft u (of uw kind) onlangs een infectie gehad?
• Hoe lang heb je de symptomen al?
• Heeft u afscheiding uit het oor opgemerkt?

Met behulp van een oorspiegel (otoscoop) onderzoekt hij het trommelvlies en de uitwendige gehoorgang. Dit onderzoek heet otoscopie. Als er sprake is van een zwelling van het trommelvlies, wordt dit onder meer opgemerkt door een lichtreflex, die zich op een andere plek op het trommelvlies bevindt dan bij een gezond oor. Bovendien is het oor van binnenuit rood.

Bij een gegrond vermoeden van mastoïditis wordt in een ziekenhuis een verdere diagnose gesteld. Dit is nuttig zodat de therapie zo snel mogelijk kan beginnen en omdat een chirurgische ingreep noodzakelijk kan zijn. Op dit punt wordt uiterlijk een bloedtelling uitgevoerd. Als er sprake is van een ontsteking in het lichaam, zijn bepaalde waarden van de bloedtest verhoogd. Deze omvatten het aantal witte bloedcellen (leukocyten), de waarde van C-reactief eiwit en de bezinkingssnelheid van de bloedcellen.

Artsen bevestigen de diagnose verder met behulp van een röntgenfoto of een computertomografie. De resulterende beelden laten eventuele complicaties zien, bijvoorbeeld als er zich pus heeft opgehoopt in de omliggende gebieden.

Het maken van een röntgenfoto en een computertomografie van kleine kinderen is vaak lastig, omdat ze vaak niet stil genoeg liggen. Daarom voeren artsen in sommige gevallen, als er duidelijke bevindingen zijn die het vermoeden van mastoïditis ondersteunen, deze aanvullende onderzoeken niet uit.

Meestal maakt een gehoortest ook deel uit van een onderzoek.

Verloop van de ziekte en prognose

De prognose van mastoïditis hangt af van het moment waarop de infectie wordt gedetecteerd. Om secundaire ziekten te voorkomen, behandelt de arts mastoïditis zo snel mogelijk. Hoe later de therapie begint, hoe meer tijd de bacteriën hebben om zich in het lichaam te verspreiden en hoe groter de kans dat er complicaties optreden.

Als de behandeling op tijd wordt gestart, kunnen complicaties van mastoïditis meestal worden vermeden. Bij een consistente behandeling geneest mastoïditis binnen enkele dagen tot weken. Intussen blijven de klachten afnemen. Blijvende schade, zoals gehoorverlies, komt zelden voor.

Complicaties van mastoïditis

Als mastoïditis echter onbehandeld blijft, zijn ernstige complicaties mogelijk. Als de opeenhoping van pus niet naar buiten afvoert, zal het ontsnappingsroutes zoeken rond het mastoïdproces. Dit kan resulteren in een ingekapselde verzameling pus onder de mastoïd in het periosteum.

Het is ook mogelijk dat pus tussen de botten en de buitenste hersenvliezen doordringt (epidurale abces). Het is ook mogelijk dat pus de laterale spieren van de nek binnendringt (Bezold-abces).

Het is mogelijk dat de bacteriën zich vanuit het mastoïdproces verder in het lichaam verspreiden. Het is vooral gevaarlijk als ze zich verspreiden naar de hersenvliezen (meningitis) of naar het binnenoor (labyrintitis). Als de bacterie in de bloedbaan terechtkomt, ontstaat er bloedvergiftiging (sepsis), die onder ongunstige omstandigheden zelfs dodelijk is.

In de buurt van het mastoïd loopt ook de aangezichtszenuw, die onder meer verantwoordelijk is voor de gezichtsspieren. Als deze beschadigd raakt, zijn blijvende doofheid en aangezichtsverlamming mogelijke gevolgen.

Als zich complicaties voordoen, kan mastoïditis in extreme gevallen levensbedreigend verlopen. Als de symptomen van een middenoorontsteking niet verbeteren of als ze opnieuw verschijnen na voltooiing van de behandeling met antibiotica, raadpleeg dan uw arts.

het voorkomen

Het is belangrijk dat u een optredende middenoorontsteking onmiddellijk behandelt. Daarbij is het raadzaam om de instructies van de arts altijd op te volgen. Als u het antibioticum niet regelmatig of te kort inneemt, is het mogelijk dat sommige bacteriën in het oor overleven en zich opnieuw vermenigvuldigen nadat u stopt met het gebruik van het antibioticum.

Als bij een middenoorontsteking de klachten na twee weken niet zijn verdwenen, ondanks de behandeling toenemen of na enige tijd weer terugkeren, raadpleeg dan opnieuw een arts om de kans op mastoïditis te verkleinen.