Zelfbeschadiging: symptomen, therapie

Kort overzicht

  • Beschrijving: Zelfbeschadigend gedrag (SVV) waarbij patiënten zichzelf opzettelijk verwonden (bijvoorbeeld door aan de huid van hun armen te krabben).
  • Oorzaken: Meestal is een langdurige psychologische stress (bijvoorbeeld conflicten binnen het gezin) of ziekte (bijvoorbeeld borderline-stoornis, depressie) de reden voor het gedrag.
  • Symptomen: bijvoorbeeld wonden, steken, brandwonden op het lichaam (meestal op de armen en benen), blauwe plekken, littekens, slaapstoornissen, stemmingswisselingen
  • Behandeling: De arts behandelt eerst de wonden, onderzoekt vervolgens de psychologische oorzaken en selecteert passende psychotherapie. In sommige gevallen schrijft de arts psychotrope medicijnen voor.
  • Diagnose: Bespreking met de arts, lichamelijk onderzoek (bijv. beoordeling van de wonden en littekens).

Wat is zelfbeschadigend gedrag?

Zelfverwonding – ook zelfbeschadigend of auto-agressief gedrag of auto-agressie (zelfagressie) of artefactactie – beschrijft verschillende gedragingen en acties waarbij getroffen personen zichzelf opzettelijk herhaaldelijk verwonden of zichzelf wonden toebrengen.

Zogenaamde krassen – het inkerven of snijden van de huid van onderarmen of benen met scherpe voorwerpen zoals messen, gebroken glas of scheermesjes – vertegenwoordigt de meest voorkomende methode van zelfverwonding. Dit zijn geen levensbedreigende wonden, maar kleine tot matige verwondingen aan de huid of het weefseloppervlak van het lichaam.

In de ICD-10, de internationale classificatie van ziekten en gezondheidsproblemen, wordt zelfbeschadigend gedrag niet geclassificeerd als een afzonderlijke ziekte. Het wordt beschouwd als ‘opzettelijke zelfbeschadiging op een niet nader gespecificeerde manier’.

Zelfbeschadigend gedrag kan vaak worden toegeschreven aan langdurige emotionele stress en komt vaak voor in combinatie met andere psychische aandoeningen, zoals een borderline-persoonlijkheidsstoornis of depressie. Volgens onderzoek zal één op de vier adolescenten zichzelf minstens één keer verwonden tegen de tijd dat ze 18 worden.

‘Schrijven’ wordt vaak gebruikt als synoniem voor zelfbeschadigend gedrag, omdat het de meest voorkomende methode van zelfbeschadiging is.

Wat zijn de oorzaken van zelfverwonding?

Zelfbeschadigend gedrag treedt meestal op als gevolg van langdurige emotionele stress, zoals een problematische ouder-kindrelatie of frequente conflicten met leeftijdsgenoten. Minder vaak komt het gedrag voor tijdens acute emotionele stress, zoals echtscheiding, scheiding of schoolproblemen.

  • Borderline persoonlijkheidsstoornis
  • Depressie
  • Eetstoornissen zoals boulimia nervosa (boulimia) of anorexia nervosa (anorexia)
  • Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
  • Obsessieve-compulsieve stoornis
  • middelenmisbruik
  • Angststoornissen
  • Sociale gedragsstoornis

Auto-agressief gedrag begint meestal in de adolescentie tussen de twaalf en vijftien jaar, hoewel het in sommige gevallen al veel eerder begint. Minder vaak komt auto-agressie voor bij volwassenen. Bij de meesten is het een klep, om sterke interne spanning los te laten. Door zelfbeschadiging ervaren ze een gevoel van opluchting.

Of de zelfverwondingen dienen als zelfstraf omdat de patiënten boos op zichzelf zijn. Sommigen raken na verloop van tijd ‘verslaafd’ aan deze toestand en doen zichzelf keer op keer pijn.

Zelfverwonding (“zelfverminking”) veroorzaakt een onderbreking of verlichting van de intens onaangename emotionele toestand. Zelfbeschadigend gedrag dient dus als een soort coping-strategie voor de getroffenen. Het is niet ongebruikelijk dat zelfbeschadigend gedrag wordt “aangeleerd” en geïmiteerd door andere adolescenten (bijvoorbeeld vrienden of klasgenoten): adolescenten nemen zelfbeschadigende handelingen over van anderen.

Hierbij moet de rol van internet worden vermeld. Hier wisselen de getroffenen onderling informatie uit over zelfbeschadigend gedrag. Dit kan leiden tot sociale acceptatie en “normalisatie” van het gedrag.

Wie wordt in het bijzonder getroffen?

Adolescenten (minder vaak ook jonge kinderen) met psychische problemen worden het vaakst getroffen door auto-agressie. In Duitsland verwondt ongeveer 25 procent van de adolescenten zichzelf één keer in hun leven; wereldwijd heeft ongeveer 19 procent van de adolescenten te maken met zelfbeschadigend gedrag.

Vooral meisjes en jonge vrouwen tussen de twaalf en vijftien jaar hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van zelfbeschadigend gedrag. Dit is deels te wijten aan het feit dat meisjes vaker de neiging hebben negatieve gevoelens naar binnen te richten, tegen zichzelf. Ze worden ook vaker getroffen door depressie en angst, wat het risico op zelfbeschadigende handelingen vergroot.

Hoe manifesteert zelfbeschadigend gedrag zich?

Zelfbeschadigend gedrag en de daarmee samenhangende symptomen manifesteren zich op vele manieren. Het meest voorkomende type is echter ‘krabben’ of ‘snijden’. Hierbij wordt herhaaldelijk in het eigen lichaam gesneden met scherpe voorwerpen zoals scheermesjes, messen, naalden of gebroken glas.

Maar er zijn nog veel meer vormen van zelfverwonding, zoals het uitdrukken van brandende sigaretten in de arm, het aanraken van hete kookplaten of het afsnijden van bepaalde delen van het lichaam. Het is niet ongebruikelijk dat patiënten meerdere zelfbeschadigende methoden gebruiken die in de loop van de tijd veranderen.

Deze omvatten:

  • zichzelf pijnlijk of bloederig krabben
  • @ zichzelf krabben of snijden met scherpe voorwerpen
  • zichzelf slaan of slaan tegen harde voorwerpen
  • jezelf knijpen
  • bijt jezelf
  • zichzelf verbranden
  • zichzelf verbranden (bijv. met zuren)
  • haren uittrekken
  • overmatig nagelbijten
  • wurging van bepaalde delen van het lichaam
  • Pogingen om de botten te breken
  • Opzettelijk schadelijke stoffen binnenkrijgen (bijvoorbeeld bedorven voedsel of schoonmaakproducten)

De meest gewonde delen van het lichaam zijn:

  • onderarmen
  • polsen
  • Bovenarmen
  • Dijen

Minder vaak zijn de borst, de buik, het gezicht of het genitale gebied gewond. Bovendien zijn de verwondingen meestal van dezelfde diepte, gegroepeerd, in parallelle rijen of symmetrisch zichtbaar op het huidoppervlak (ook in de vorm van letters of woorden). Het is niet ongebruikelijk dat deze wonden resulteren in littekens, die zelfbeschadigingslittekens of SVV-littekens worden genoemd.

Vaak hebben mensen met SVV slaapstoornissen. Ze trekken zich terug en verwaarlozen het contact met vrienden en ook de hobby’s die ze vroeger deden. Vaak proberen de getroffenen uit schaamte hun wonden en verwondingen op hun lichaam te verbergen.

  • Frequente vergrendeling in de kamer of badkamer
  • Het verwaarlozen van de eigen belangen (bijvoorbeeld het ontmoeten van vrienden)
  • Het opbergen van scheermesjes, messen of andere scherpe voorwerpen
  • Snijwonden op het lichaam (meestal op de onderarm)
  • Brandwonden of hechtingen (bijvoorbeeld door naalden)
  • Blauwe plekken op het lichaam
  • Schaafwonden (vooral op de knieën of ellebogen)

Hoe stelt de dokter de diagnose?

Zelfbeschadigend gedrag is een symptoom dat kan optreden in verband met verschillende psychische stoornissen, maar ook onafhankelijk daarvan. Bij vermoeden van zelfbeschadigend gedrag is de huisarts het eerste aanspreekpunt. Indien nodig zal hij of zij de patiënt doorverwijzen naar een specialist.

Een specialist in de psychiatrie of kinder- en jeugdpsychiatrie beoordeelt of het gedrag voortkomt uit een psychische aandoening.

De arts onderzoekt vervolgens de gewonde delen van het lichaam en zoekt naar eventuele afwijkingen (zijn de wonden bijvoorbeeld even diep, gegroepeerd, in parallelle rijen of symmetrisch zichtbaar op het huidoppervlak?).

Als u vermoedt dat een vriend of geliefde zichzelf beschadigt, neem dan contact op met uw huisarts, een professional in de geestelijke gezondheidszorg of een psychotherapeut.

Wat kun je doen tegen auto-agressie?

Behandeling van de wonden

Eerst behandelt de arts de wonden van de persoon. Een snij- of brandwond vereist altijd onmiddellijke medische behandeling. Hier is het risico dat de wond geïnfecteerd raakt erg groot. De arts reinigt en behandelt ook oppervlakkige verwondingen (bijvoorbeeld door de wond te desinfecteren, een wondverband aan te brengen).

Als u er zelf last van heeft, wees dan niet bang om met wonden naar de dokter te gaan, zodat hij ze kan verzorgen en ze niet besmet raken.

Psychosociale behandeling

Cognitieve gedragstherapie is bijvoorbeeld bijzonder effectief gebleken. Hier leren mensen met autoagressie nieuwe coping-strategieën om beter te reageren op stressvolle situaties en hun emoties onder controle te houden. De getroffenen leren mogelijke triggers voor zelfbeschadigend gedrag te analyseren, zodat ze deze tijdig kunnen herkennen en erop kunnen reageren.

Ontspanningstechnieken zoals yoga, ademhalingsoefeningen of progressieve spierontspanning helpen de getroffenen tijdens de therapie om de druk te verlichten.

Als het zelfbeschadigende gedrag gebaseerd is op een ernstige psychische aandoening (bijvoorbeeld depressie, borderline-persoonlijkheidsstoornis), kan de arts naast psychotherapie ook psychotrope medicijnen voorschrijven. Vooral bij adolescenten moeten ouders en andere verzorgers bij de behandeling worden betrokken. Als zij daarbij ook gedragstherapeutische maatregelen toepassen, draagt ​​dit doorgaans aanzienlijk bij aan een succesvolle behandeling.

Litteken verwijderen

Afhankelijk van hoe diep of groot de wond is, blijven er littekens achter die min of meer zichtbaar zijn. Deze herinneren de getroffen persoon keer op keer aan zijn vroegere gedrag, waarvoor hij zich vaak schaamt. Om deze reden laten veel van de getroffenen hun littekens verwijderen door een arts.

Hiervoor kunnen verschillende methoden worden gebruikt, zoals dermabrasie (afschuren van de bovenste huidlaag), micro-needling (lichte naaldprikken in de bovenste huidlaag), seriële excisie (geleidelijke chirurgische verkleining van het litteken) of laserbehandeling.

Ook speciale littekenzalven of crèmes uit de apotheek helpen de zichtbaarheid van littekens enigszins te verminderen. Littekens verdwijnen echter meestal niet volledig met al deze methoden.

Het effect van deze huismiddeltjes op littekens is wetenschappelijk niet voldoende bewezen.

Wat kan er gedaan worden om littekens te voorkomen?

Vaardigheidstraining” is een effectieve maatregel gebleken, naast uitgebreide voorlichting aan de getroffen persoon en zijn ouders: hier oefent de getroffen persoon strategieën waarmee hij of zij het zelfbeschadigende gedrag vervangt, bijvoorbeeld het gebruik van sterke zintuiglijke prikkels zoals het plaatsen van ijsblokjes in de nek of op de polsen, het bijten in chilipepers, het kneden van een egelbal, het drinken van puur citroensap, het slaan op bed of kussen, het nemen van een koude douche en dergelijke.

Afleiding door intense concentratie op fysieke of mentale activiteiten (bijvoorbeeld voetballen, joggen, een dagboek schrijven of kruiswoordpuzzels maken) komt hier ook goed van pas.

Wat kunnen familieleden doen?

Zelfbeschadigend gedrag moet beslist als een noodsignaal worden beschouwd en moet serieus worden genomen. Het is echter vaak moeilijk voor ouders en familieleden om tekenen van zelfbeschadigend gedrag te herkennen. Adolescenten schamen zich vaak voor hun gedrag en zoeken niet actief hulp.

Voor vrienden en broers en zussen van getroffenen geldt daarom het volgende: Aarzel niet te lang bij de eerste signalen, maar praat er zeker over met ouders of een andere vertrouwde volwassene.

Tips voor ouders en verzorgers

  • Bespreek het probleem rustig en open.
  • Bekritiseer of veroordeel het gedrag niet.
  • Help het getroffen kind of de adolescent begrijpen wat het gedrag bij anderen veroorzaakt (bijvoorbeeld zorgen, angst, enz.).
  • Neem de gevoelens van het kind of de adolescent serieus.
  • Oefen geen druk uit op het kind als hij of zij er niet over wil praten.
  • Help het kind het probleem zelf te herkennen.
  • Besteed niet te veel tijd aan het zelf oplossen van het probleem; zoek zo snel mogelijk professionele hulp.