Uitpuilende ogen: beschrijving
Het uitpuilen van de ogen – in de volksmond bekend als ‘googly eyes’ – wordt door artsen exophthalmos of protrusio bulbi (uitpuilen van de oogbol) genoemd.
Normaal gesproken is er voldoende ruimte in de oogkas van de schedel, de baan, om de oogbol te huisvesten, samen met spieren, zenuwen en vetvulling. De benige holte laat echter geen verdere toename in omvang toe. Daarom, als het bestaande weefsel opzwelt als gevolg van een ontsteking of ziekte, kan de oogbol alleen naar buiten bewegen.
Dit heeft niet alleen esthetische gevolgen – meestal zijn er ook andere ernstige klachten die voortkomen uit de “buggy-ogen”:
- Door het niet goed sluiten van de oogleden droogt het oog (vooral het hoornvlies) uit (xeroftalmie).
- Oogontstekingen en tranen van het hoornvlies komen vaak voor.
- Visusstoornissen in de vorm van dubbel zien (diplopie) kunnen het gevolg zijn van vervorming van de oogbol, het uitrekken van de oogspieren of schade aan de oogzenuw.
De ‘brilogen’ kunnen unilateraal of bilateraal voorkomen, afhankelijk van de oorzaak. Bij systemische ziekten (dat wil zeggen ziekten die een heel orgaansysteem of het hele lichaam aantasten) steken meestal beide oogbollen uit. Als daarentegen slechts één kant exophthalmus vertoont, kan dit een teken zijn van een tumor, ontsteking of letsel.
Gezwollen ogen: oorzaken en mogelijke ziekten
Endocriene orbitopathie
Endocriene (metabolische) orbitopathie wordt ook endocriene exophthalmus genoemd. Het is een immunologisch geïnduceerde ontsteking van de inhoud van de baan. Symptomen zijn onder meer eenzijdige of bilaterale exoftalmie (unilateraal of bilateraal), stoornissen in de beweeglijkheid van de oogbollen (bij het zien van dubbele beelden) en karakteristieke ooglidveranderingen.
In de overgrote meerderheid van de gevallen komt endocriene orbitopathie voor in de context van de ziekte van Graves. Dit is een auto-immuunziekte van de schildklier, die gepaard gaat met hyperthyreoïdie en vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. Typisch voor de ziekte is het gecombineerd optreden van drie symptomen (“Merseburg Triad”): gezwollen ogen, vergrote schildklier (struma of struma) en hartkloppingen (tachycardie).
Het is nog niet helemaal duidelijk waarom de ogen uitpuilen bij de ziekte van Graves. Het is waarschijnlijk dat de auto-immuunprocessen (aanvallen van het immuunsysteem tegen de lichaamseigen structuren) leiden tot ontstekingen en vergroting van het vetkussentje achter de oogbol en de oogspieren.
Ook komt endocriene orbitopathie zelden voor als een onafhankelijke ziekte.
Oogontstekingen
Verschillende ontstekingen in de ogen kunnen ook de oorzaak zijn van ‘wiebelogen’.
- Orbitaphlegmone: Deze bacteriële ontsteking van de baan is meestal het gevolg van sinusitis. Het moet zo snel mogelijk worden behandeld, omdat binnen een paar uur de oogzenuw volledig kan worden vernietigd. Symptomen van orbitale naphlegmon zijn beperkte mobiliteit van het oog, ernstige pijn, gezichtsstoornissen, zwelling van het oog, exophthalmus, koorts en ziektegevoel.
- Pseudotumor orbitae: Een niet-bacteriële ontsteking met onbekende oorzaak tast het weefsel in de baan aan en veroorzaakt symptomen zoals eenzijdige exophthalmus, pijn en visuele stoornissen.
- Granulomatose met polyangiitis: Deze zeer zeldzame reumatische ziekte werd vroeger de ziekte van Wegener genoemd. Het is een chronische inflammatoire vaatziekte die zowel de ogen als andere organen kan aantasten. Dit kan zich onder meer uiten met “googly eyes” en visuele stoornissen.
Orbitale tumoren
- Meningeoom (meningeoom): Dit is een meestal goedaardige hersentumor die, afhankelijk van de locatie, ook op het oog kan drukken en glaucoom kan veroorzaken.
- Cavernoom (caverneus hemangioom): Dit is een goedaardige vasculaire malformatie die zich in principe in elk orgaan – inclusief de oogkas – opnieuw kan ontwikkelen. De dunwandige bloedvaten van een cavernoom vormen een risico op bloedingen.
- Neurofibroom: Dit is een goedaardige tumor die ontstaat uit ondersteunende cellen van het perifere zenuwweefsel (Schwann-cellen). Het kan zich in de oogkas en op andere plekken vormen, maar komt het meest voor in de huid.
- Metastasen: Dochtertumoren van kankertumoren kunnen ook in het oog voorkomen en vervolgens leiden tot ‘googly eyes’.
- Hand-Schüller-Christelijke ziekte: Dit is een verouderde naam voor een manifestatie van Langerhanscelhistiocytose – een zeldzame ziekte met onbekende oorzaak waarbij er sprake is van een proliferatie van bepaalde immuuncellen (granulocyten). De ziekte treft vooral kinderen en is meestal goedaardig, maar kan ook kwaadaardig zijn. Het klassieke symptoom is "brilogen", zelden zijn er visuele stoornissen of scheelzien. Naast exophthalmus worden vaak chronische oorinfecties waargenomen.
Andere oorzaken
- ander trauma: slagen in het oog door vallen of vuistslagen kunnen leiden tot breuk van de benige oogkas en “brilogen”. Een veel voorkomend teken van een dergelijke breuk is een ‘monoculair hematoom’ (‘brilhematoom’), waarbij één of beide ogen omgeven zijn door een cirkelvormige blauwe plek. Dit is aanzienlijk groter dan een normaal “blauw oog”. Visuele stoornissen komen meestal ook voor. Getroffen personen moeten zo snel mogelijk medische hulp inroepen!
- (Iatrogene) retrobulbaire bloeding: Tijdens oogoperaties worden patiënten meestal geïnjecteerd met een plaatselijke verdoving aan de rand van de oogkas. Dit kan leiden tot bloedingen achter de oogbol (retrobulbaire bloeding) met de vorming van een exophthalmus.
Glubrous ogen: wanneer moet je naar een dokter?
Het uitsteken van één of beide ogen uit de baan is altijd een reden om naar een arts te gaan – of een exophthalmus zich nu langzaam in de loop van de tijd ontwikkelt (zoals bij de ziekte van Graves) of acuut optreedt na een klap in het oog of ander letsel aan het gezicht. In het tweede geval moet zelfs zo snel mogelijk een arts worden geraadpleegd. Mogelijk zijn bloedingen achter de oogbol of fracturen van de benige oogkas de reden voor de “glubschauuge”. Als de oogzenuw gewond of vernauwd is, dreigt blindheid.
Glube-ogen: wat doet de dokter?
Dit wordt gevolgd door een gedetailleerd onderzoek van de ogen. Er wordt onder meer gebruik gemaakt van een exoftalmometer. Hierdoor kan de arts meten hoeveel een oog uitsteekt. Waarden van 20 millimeter of meer of een lateraal verschil van meer dan twee millimeter worden als pathologische veranderingen beschouwd.
Ook voor het monitoren van het verloop van endocriene exoftalmie is meting met de exoftalmometer zeer geschikt.
Daarnaast worden er nog andere oogheelkundige onderzoeken uitgevoerd, zoals een oogtest, bepaling van het gezichtsveld en onderzoek van de fundus van het oog. Tijdens deze onderzoeken zoekt de arts ook naar typische kenmerken van endocriene orbitopathie. Eén daarvan is het Dalrymple-teken: als je recht vooruit kijkt, is tussen de rand van het bovenste ooglid en de bovenrand van het hoornvlies een smalle strook van het oogwit (sclera) zichtbaar.
Bloedonderzoek kan het vermoeden ophelderen van een schildklierdisfunctie als oorzaak van de “glazige ogen”. Vooral de verschillende schildklierwaarden geven hier informatie over. Veranderde ontstekingsparameters in het bloed kunnen wijzen op ontstekingsprocessen. Of bacteriën achter dergelijke ontstekingen zitten en welke precies, kan met een uitstrijkje worden vastgesteld.
Exophthalmos – Therapie
De therapie van exophthalmus is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Schildkliergerelateerde stofwisselingsstoornissen worden bijvoorbeeld vaak behandeld met medicijnen, ook al verbetert dit in veel gevallen de exophthalmus niet. In dit geval is het belangrijk om maatregelen te nemen die helpen tegen oogklachten en verdere schade aan de ogen voorkomen. Deze kunnen oogdruppels en medicijnen omvatten die het uitdrogen van de ogen voorkomen en de beweeglijkheid verbeteren.
Bij een bacteriële infectie schrijft de arts doorgaans antibiotica voor.
In sommige gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn, zoals bij de ziekte van Graves die niet op medicijnen reageert, of als een tumor de oorzaak is van ‘goggle eyes’.
De behandeling van exophthalmus of de onderliggende ziekte vereist vaak de interactie van verschillende specialisten, zoals oogarts, neuroloog, KNO-arts, internist en/of mond- en kaakchirurg. Bovendien kan psychotherapeutische zorg nuttig zijn als getroffen personen psychisch erg lijden onder de “glubschauauugen”.
Glubschauugen: Wat u zelf kunt doen
Uitpuilende ogen horen altijd thuis in de medische zorg. Uw eigen mogelijkheden om actief te vechten tegen bestaande “glubschauugen” of om exophthalmus te voorkomen zijn beperkt:
- Het is erg belangrijk om het hoornvlies van het oog vochtig te houden (bijvoorbeeld met oogdruppels). Dit kan ontstekingen, zweren en verwondingen of scheuren in het hoornvlies voorkomen.
- Regelmatig testen van de schildklierniveaus kan snel abnormale veranderingen aan het licht brengen, waardoor een vroege behandeling mogelijk is.
- Als u aanleg heeft voor de ziekte van Graves, moet u risicofactoren vermijden die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van de ziekte. Deze omvatten stress en roken.
- Als u slecht ziet, is een regelmatig bezoek aan uw oogarts raadzaam. Veranderingen in het gezichtsvermogen en de oogbol kunnen in een vroeg stadium worden gedetecteerd. Ook bij plotseling optredende gezichtsstoornissen, dubbelzien of verminderd gezichtsvermogen dient u zeker onmiddellijk een oogarts te raadplegen!
