Suïcidaliteit: oorzaken, symptomen, hulp

Kort overzicht

Suïcidaliteit – Definitie: Suïcidaliteit verwijst naar de ervaring en het gedrag die erop gericht zijn opzettelijk de eigen dood tot stand te brengen. Diverse vormen en fases mogelijk.
Oorzaken en risicofactoren: voornamelijk psychische aandoeningen, maar ook zelfmoorden of zelfmoordpogingen in het gezin, eigen zelfmoordpogingen in het verleden, stressvolle levenssituaties of gebeurtenissen, leeftijd, ernstige lichamelijke ziekten
Symptomen en waarschuwingssignalen: bijv. sociale terugtrekking, het uiten van zelfmoordgedachten, het verwaarlozen van voedsel en persoonlijke hygiëne, afscheid nemen, persoonlijke bezittingen weggeven, een testament opstellen
Omgaan met suïcidale mensen: Pak het probleem actief aan, veroordeel niet, blijf nuchter en objectief, organiseer professionele psychiatrische hulp, laat de getroffen persoon niet alleen, bij acuut gevaar: bel 911!

Wat is zelfmoordneiging?

Er is sprake van zelfmoordneigingen als de ervaringen en het gedrag van een persoon erop gericht zijn om opzettelijk zijn eigen dood te bewerkstelligen – actief of passief. Dergelijke suïcidale neigingen kunnen eenmalig optreden of chronisch worden. Chronische suïcidale neigingen houden in dat de getroffenen herhaaldelijk zelfmoordgedachten en -intenties ontwikkelen en meestal al een of meer zelfmoordpogingen hebben ondernomen.

De behoefte aan vrede en terugtrekking zonder het verlangen om te sterven
Levensmoeheid gepaard met het verlangen om te sterven, maar zonder de dood zelf te veroorzaken
Suïcidale gedachten zonder acute druk om te handelen en concrete plannen
Suïcidale bedoelingen – concrete plannen om zelfmoord te plegen
Suïcidale impulsen – komen plotseling voor met grote druk om onmiddellijk zelfmoord te plegen
Suïcidale daden – daadwerkelijke implementatie van suïcidale intenties of impulsen
Zelfmoordpoging – een zelfmoorddaad die de betrokkene heeft overleefd
Zelfmoord – een zelfmoorddaad met fatale afloop

Het doel van deze classificatie is om het type interventiemaatregelen dat in individuele gevallen nodig is, zo nauwkeurig mogelijk te kunnen beoordelen.

Zelfmoordgedachten ontstaan wanneer iemands psychische nood de overhand krijgt. Er kunnen dan gedachten opkomen zoals “Wat heeft dit allemaal voor zin?”, “Het zou beter zijn om dood te zijn” of “Ik wil niet zo verder leven”. Deze gedachten kunnen sterk variëren in frequentie en intensiteit. Hoe vaker ze voorkomen en hoe urgenter ze zijn, hoe meer de betrokkene de alternatieven voor zelfmoord uit het oog verliest.

Stadia van suïcidaliteit volgens Pöldinger

Het toneelmodel van de Oostenrijkse psychiater Walter Pöldinger is een beproefd model voor het beschrijven van de progressie van suïcidaliteit. Het verdeelt de suïcidale ontwikkeling in drie fasen:

Herhaalde zelfmoordgedachten en de sociale terugtrekking van de getroffenen zijn typerend voor de eerste fase. Bovendien worden suïcidale gebeurtenissen, bijvoorbeeld in de media of in de eigen omgeving, sterker of selectiever waargenomen. De getroffenen kunnen in deze fase echter nog steeds afstand nemen van hun zelfmoordgedachten, ze zijn nog steeds in staat tot zelfbeheersing. Ze zenden vaak verborgen signalen uit om de aandacht op hun benarde situatie te vestigen.

2. ambivalentie

3. beslissing

In de laatste fase is de zelfbeheersing nog opgeschort. De getroffenen lijken nu vaak ontspannen en op hun gemak, nu de last van de beslissing is weggenomen. Gezien deze verandering bestaat er een groot gevaar dat leken zullen aannemen dat hun mentale toestand is verbeterd. In werkelijkheid treffen de getroffenen echter in dit stadium concrete voorbereidingen voor zelfmoord. Ze kunnen hun testament formuleren, afscheid nemen van familie en vrienden of een langere reis aankondigen – dergelijke waarschuwingssignalen moeten zeer serieus worden genomen!

Presuïcidaal syndroom volgens Erwin Ringel

Vernauwing: De getroffenen zien steeds minder opties of alternatieven voor zelfmoord. Deze vernauwing van de perceptie kan te wijten zijn aan de eigen levenssituatie of aan bepaalde gebeurtenissen (bijvoorbeeld sociaal isolement, werkloosheid, ziekte, verlies van een partner). Het kan echter ook te wijten zijn aan een psychische aandoening (bijvoorbeeld depressie).
Agressie: De getroffenen hebben een groot potentieel voor agressie, maar zijn niet in staat hun woede aan de buitenwereld te tonen en deze in plaats daarvan op zichzelf te richten. Dit wordt een omkering van agressie genoemd.

Suïcidaliteit: frequentie

Jaarlijks sterven in Duitsland ongeveer 10,000 mensen door zelfmoord. Bovendien zijn er jaarlijks ongeveer 10 tot 20 keer zoveel zelfmoordpogingen. In de doodsoorzakenstatistieken ligt dit cijfer voor zelfmoord ruim boven verkeersongevallen, met ongeveer 3,300 doden per jaar, en drugs met ongeveer 1,400 jaarlijkse sterfgevallen.

Twee op de drie zelfmoorden worden door mannen gepleegd. Vrouwen daarentegen proberen vaker zelfmoord te plegen – vooral jonge vrouwen onder de 30 jaar.

Suïcidale neigingen: oorzaken en risicofactoren

Schizofrenie, bepaalde persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline en verslavingen verhogen ook het risico op zelfmoord.

Andere risicofactoren voor zelfmoordneigingen zijn bijvoorbeeld

Zelfmoorden of zelfmoordpogingen in het gezin
eigen zelfmoordpogingen in het verleden
Behorend tot sociaal gemarginaliseerde groepen
werkloosheid
Financiële problemen
Ervaringen met geweld
Scheiding van levenspartner
Dood van naaste familieleden
Toenemende leeftijd
Eenzaamheid/sociaal isolement
Lichamelijke ziekten, vooral die welke verband houden met pijn

Suïcidale neigingen: symptomen en waarschuwingssignalen

sociale terugtrekking
Directe of indirecte uiting van zelfmoordgedachten
uiterlijke veranderingen, bijvoorbeeld donkere kleding, onverzorgd uiterlijk
verwaarlozing van voeding en persoonlijke hygiëne
riskant gedrag
Afscheid nemen, persoonlijke bezittingen weggeven, een testament opmaken
Levenscrises

Van acute suïcidaliteit is sprake wanneer de betrokkene hevige levensmoe-gedachten en concrete suïcidale intenties heeft, waardoor een acute suïcidale daad op handen is. Acute suïcidale neigingen zijn te herkennen aan de volgende symptomen. De betrokkene…

blijft volharden in zijn suïcidale bedoelingen, zelfs na een langdurig gesprek
heeft dringende zelfmoordgedachten
is hopeloos
lijdt aan een acute psychotische episode
al één of meerdere zelfmoordpogingen heeft ondernomen

Heeft u bij een familielid, vriend of kennis een of meerdere van bovenstaande klachten en verschijnselen opgemerkt? Dan moet u snel handelen. Breng het probleem ter sprake en bied uw steun aan. Begeleid de betrokkene bijvoorbeeld naar een psychiatrische polikliniek. Bij acute suïcidale neigingen kunt u het alarmnummer (112) bellen.

Zelfmoordgedachten – wat te doen?

Je moet altijd iets doen aan zelfmoordgedachten die je zelf hebt of die iemand anders uit! Het belangrijkste is hoe vaak en hoe urgent deze gedachten zijn. Als eerste stap kan een open gesprek met een naaste vertrouweling helpen, waarin de vaak kwellende gedachten kunnen worden geuit.

Als de suïcidale gedachten echter zeer urgent en frequent zijn en de betrokkene er geen afstand meer van kan nemen, is snelle psychiatrische (spoed)hulp nodig.

Acute zelfmoordneigingen: medische behandeling

Acute suïcidale neigingen worden meestal in eerste instantie behandeld met kalmerende medicijnen. Zodra het acute gevaar geweken is, volgen psychotherapeutische gesprekken. Of de behandeling in het ziekenhuis of poliklinisch wordt voortgezet, hangt af van hoe hoog het zelfmoordrisico van de patiënt wordt ingeschat.

Belangrijke elementen van de behandeling zijn bijvoorbeeld

Risicofactoren zoals problematische sociale contacten of drugsgebruik worden zoveel mogelijk geëlimineerd.
Patiënten worden nauwlettend in de gaten gehouden, zodat zij geen toegang hebben tot potentiële zelfmoordinstrumenten zoals wapens of medicijnen.
Sommige therapeuten sluiten een niet-zelfmoordcontract met de patiënt. Dit betekent dat de patiënt akkoord gaat met de behandeling en verklaart zichzelf tijdens de therapie geen schade te zullen berokkenen. Uiteraard is dit contract niet juridisch bindend, maar het versterkt de relatie van vertrouwen en therapietrouw – dat wil zeggen de bereidheid van de patiënt om actief deel te nemen aan de behandeling.
Suïcidale patiënten ontberen vaak een vaste dagelijkse structuur die hen stabiliteit in het dagelijks leven geeft. De behandeling omvat daarom vaak concrete structurerende hulpmiddelen, bijvoorbeeld in de vorm van gezamenlijk ontwikkelde dagschema’s.
Gedragstraining kan patiënten helpen hun emoties te reguleren en beter met conflicten om te gaan.
Cognitieve therapiemethoden zijn gericht op het veranderen van de disfunctionele denkstijl, die wordt gekenmerkt door hopeloosheid, zelfspot, piekeren en een negatieve beoordeling van de toekomst.
De betrokkenheid van familieleden of goede vrienden kan het succes van de therapie ondersteunen.

Omgaan met zelfmoordneigingen: tips voor familieleden

U maakt zich zorgen om een familielid en vraagt uzelf af: wat moet u doen als iemand suïcidaal is? Het belangrijkste advies voor het omgaan met suïcidale neigingen is: wees erbij! Laat de getroffen persoon niet alleen en zorg voor hem of haar. Andere belangrijke adviezen:

Neem ze serieus: Neem zelfmoordgedachten serieus en veroordeel ze niet. Vermijd het doen van uitspraken als “Het komt wel goed met je” of “Kom bij elkaar”. Zelfs als de beschreven problemen u niet ernstig lijken, zullen de getroffenen de dingen heel anders zien vanwege hun vernauwde denk- en perceptiepatronen.

Belangrijk: Neem de verantwoordelijkheid voor de suïcidale persoon door hulp te organiseren, aan zijn zijde te blijven en hem het gevoel te geven dat je er voor hem bent. U weet ongetwijfeld hoe belangrijk het is om iemand uit uw omgeving aan uw zijde te hebben in een acute, existentiële crisis.

Suïcidale neigingen: contactpunten

Naast psychiaters en psychotherapeuten in privépraktijken en psychiatrische klinieken zijn er nog andere contactpunten voor mensen die het risico lopen op zelfmoord en hun familieleden. Bijvoorbeeld

Telefonische adviesdienst op 0800-1110111
Sociaal psychiatrische dienst met lokale advies- en ondersteuningsdiensten. Adressen kunt u opvragen bij de plaatselijke gezondheidsautoriteit

Zelfhulpgroepen over depressie en psychische aandoeningen kunnen ook helpen bij zelfmoordneigingen. De adressen en contactgegevens zijn te vinden op internet.