Kort overzicht
- Symptomen: Aanvankelijk nauwelijks symptomen, naarmate de ziekte voortschrijdt en er leverontsteking ontstaat, druk/vol gevoel in de rechter bovenbuik, pijn in het levergebied, misselijkheid/braken, soms koorts
- Behandeling: vooral verandering in eet- en bewegingsgewoonten.
- Oorzaken en risicofactoren: Niet-alcoholische leververvetting wordt voornamelijk geassocieerd met ernstige obesitas, insulineresistentie of diabetes mellitus, zelden zijn medicijnen de oorzaak
- Verloop van de ziekte en prognose: Leververvetting ontwikkelt zich, indien onbehandeld, vaak tot leverontsteking (hepatitis) en uiteindelijk zelfs tot levercirrose. In dat geval bestaat er een risico op ernstige complicaties, waaronder leverfalen. Als leververvetting tijdig wordt behandeld, is volledige genezing mogelijk
Wat is een leververvetting?
- Milde leververvetting: Minder dan een derde van de levercellen is overmatig vet.
- Matige leververvetting: Minder dan tweederde maar meer dan een derde van de levercellen is overmatig vet.
- Ernstige leververvetting: Meer dan tweederde van de levercellen is overmatig vet.
De exacte omvang van de vetdegeneratie van de levercellen kan worden bepaald door een fijn weefsel (histopathologisch) onderzoek van een weefselmonster uit de lever (leverbiopsie).
Bijna alle patiënten met leververvetting hebben overgewicht. Ongeveer één op de twee lijdt ook aan diabetes mellitus of heeft verhoogde bloedlipidenniveaus. Bovendien gaat leververvetting vaak gepaard met het metabool syndroom.
Last but not least is leververvetting een belangrijke risicofactor voor levercelkanker (hepatocellulair carcinoom).
Frequentie en classificatie van leververvetting
Zoals de naam al doet vermoeden, is alcohol de oorzaak van alcoholische leververvetting (AFL) – om precies te zijn: chronisch alcoholmisbruik. Als alcoholische leververvetting leidt tot leverontsteking, wordt dit alcoholische steatohepatitis (ASH) genoemd.
Niet-alcoholische leververvetting wordt beschouwd als een “welvaartsziekte”. In de geïndustrialiseerde landen komen ze bijvoorbeeld steeds vaker voor bij kinderen en adolescenten, omdat zij in toenemende mate ernstige obesitas ontwikkelen, wat een centrale oorzaak is van NAFLD. Niet-alcoholische leververvetting (NAFL) komt bijvoorbeeld significant vaker voor bij jongens met overgewicht dan bij meisjes met overgewicht.
Hoe manifesteert een leververvetting zich?
In de meeste gevallen zijn de bloeddruk en de bloedlipideniveaus verhoogd lang voordat de symptomen van leververvetting optreden. Als de buikomtrek ook groter is en er sprake is van insulineresistentie, zoals bij diabetes mellitus, moet er meer aandacht worden besteed aan symptomen van leververvetting.
Symptomen van leververvetting met alcoholische oorzaak
Zelfs als een verhoogde alcoholconsumptie de oorzaak is van leververvetting, verschijnen er in eerste instantie geen specifieke symptomen van leververvetting. Eén indicator is meestal alcoholgebruik: bij vrouwen is de kritische grens voor regelmatig alcoholgebruik 20 g alcohol per dag (gelijk aan ongeveer 0.5 l bier), en bij mannen is dit 40 g per dag.
Symptomen van leververvetting met secundaire ziekten
De niet-alcoholische leververvetting leidt bij ongeveer één op de vier tot leverontsteking (hepatitis), de aan alcohol gerelateerde vorm zelfs bij bijna één op de drie getroffen personen. De symptomen van niet-alcoholische leververvetting (NASH) en alcoholgerelateerde leververvetting (ASH) verschillen niet.
Symptomen van leverontsteking
Bij leververvetting (steatohepatitis) is er sprake van een uitgesproken ontstekingsreactie in de lever. Een typisch symptoom van deze ontstekingsreactie is hevige pijn in het levergebied, dat wil zeggen onder de rechter ribbenboog. Aan de andere kant treden functionele stoornissen van de lever op als gevolg van de ontsteking. Zo wordt het bloedafbraakproduct bilirubine niet meer voldoende door de lever gemetaboliseerd.
Symptomen van leververvetting bij levercirrose
Als de ziekte ongecontroleerd voortschrijdt, kan leververvetting zich ontwikkelen tot cirrose, waarbij het bindweefsel van de lever verandert. Mogelijke symptomen zijn onder meer:
- Gevoel van druk en volheid in de bovenbuik
- Misselijkheid en overgeven
- Gewichtsverlies door gebrek aan eetlust
- Geelachtige verkleuring van de huid en ogen (geelzucht) als gevolg van verhoogde bilirubinewaarden in het bloed
- Jeuk door bilirubine of niet-afgebroken galzuren in de huid
- Rode handpalmen (palmair erytheem)
- Merkbaar rode, glanzende lippen (“patentlippen”)
- Waterretentie in de benen (beenoedeem) en buik (ascites)
- Zichtbare bloedvaten rond de navel (caput medusae)
- Borstvergroting bij mannen (gynaecomastie)
- Verminderde beharing in de buikstreek bij mannen (“buikkaalheid”)
- Bloedstollingsstoornis; meestal herkenbaar aan toegenomen bloedneuzen en blauwe plekken
Symptomen van leververvetting bij leverfalen
In tegenstelling tot aanvankelijke leververvetting leidt leverfalen tot onmiskenbare symptomen. De huid en het oogwit zijn geelachtig van kleur. De bloedstolling wordt verstoord doordat de lever geen stollingsfactoren meer aanmaakt. Zo veroorzaken zelfs kleine oneffenheden blauwe plekken. In het geval van grotere bloedingen kan de getroffen persoon bloed braken of zwarte ontlasting uitscheiden.
Leververvetting wordt vaak pas duidelijk als er al secundaire ziekten zijn ontstaan. Om deze gevolgen te voorkomen, moeten zelfs niet-specifieke leververvettingsymptomen serieus worden genomen, snel worden gediagnosticeerd en behandeld.
Hoe wordt een leververvetting behandeld?
Er bestaat daarom geen specifieke medicamenteuze behandeling voor leververvetting of een effectief huismiddeltje dat dit zal laten verdwijnen. Het doel van de therapie is eerder het elimineren of behandelen van de oorzaken.
Zo kan een leververvetting worden verminderd met een gerichte levensstijlverandering. Bestaand overgewicht moet duurzaam worden verminderd met een vetarm, suikerarm en caloriearm dieet en regelmatige lichaamsbeweging.
Patiënten met leververvetting zonder overgewicht moeten ook een dieet met een laag vet- en suikergehalte volgen. Alle patiënten met leververvetting moeten ook alcohol volledig vermijden.
Lees alles over voeding bij leververvetting.
Als patiënten met zeer ernstig overgewicht (obesitas, BMI ≧ 35) ondanks een dieet en bewegingsprogramma niet afvallen, bestaat de mogelijkheid van een gewichtsverminderende operatie waarbij de maag wordt verkleind (bariatrische chirurgie).
De behandeling van leververvetting omvat regelmatige controles (zoals het meten van leverwaarden en echografie) om vroegtijdige progressie van de ziekte naar leverontsteking of mogelijke cirrose op te sporen.
Als het leverweefsel volledig is vernietigd, is er geen kans meer op genezing van de leververvetting. Een levertransplantatie is dan de laatste behandelmogelijkheid. Als er een geschikte donor gevonden kan worden, wordt de lever van een ander gebruikt om de falende leverfunctie over te nemen.
Oorzaken en risicofactoren
Hoe leververvetting zich ontwikkelt, is nog niet in detail opgehelderd.
Er zijn verschillende verklaringen voor de manier waarop deze onbalans zich ontwikkelt. Eén theorie is dat bepaalde transporteiwitten in de lever te veel vetten naar het orgaan transporteren. Bij een vitamine B-tekort daarentegen wordt het vet in bijvoorbeeld de lever niet goed verwerkt en hoopt het zich op.
Alcohol als oorzaak
Dit zijn echter slechts benaderende richtwaarden. Een andere beslissende factor is hoe lang de gestage alcoholconsumptie al bestaat en of er ook stofwisselingsziekten zoals diabetes mellitus of obesitas, zeldzame aangeboren stofwisselingsstoornissen of een hormonale onbalans (polycysteus ovarium syndroom, PCOS) aanwezig zijn.
Toch ontwikkelen niet alle mensen die alcohol drinken een leververvetting. Dit komt door de individuele gevoeligheid, het geslacht en de mate waarin het individu over enzymen beschikt die alcohol afbreken.
Dieet, obesitas en diabetes als risicofactoren
Niet-alcoholische leververvetting wordt vaak geassocieerd met een verhoogde calorie-inname en een verhoogde body mass index (BMI) als maatstaf voor obesitas. Ernstige vetophopingen op de buik (viscerale obesitas) zijn bijzonder gevaarlijk.
De onvoldoende opname van bloedsuiker in de lichaamscellen zorgt ervoor dat de cellen lijden aan een gebrek aan energie. Ter compensatie breekt het lichaam steeds meer opgeslagen vet af, dat nu energie levert in plaats van suiker. Er komen meer vrije vetzuren in het bloed en de levercellen nemen er meer van op. Dit bevordert de vette degeneratie van de lever.
Type 2-diabetes is een zeer belangrijke veroorzaker van niet-alcoholische leververvetting. Er is ook een verband in de tegenovergestelde richting: patiënten met niet-alcoholische leververvetting ontwikkelen vaker diabetes type 2 dan mensen zonder leververvetting.
Andere risicofactoren
Zeldzame oorzaken van leververvetting
Overmatig vet voedsel of diabetes zijn echter niet altijd de oorzaak van niet-alcoholische leververvetting. Andere mogelijke oorzaken van leververvetting zijn onder meer langdurige perioden van uithongering, aanzienlijk gewichtsverlies, langdurige suikerinfusies (bijvoorbeeld in het geval van pancreasdefecten) en kunstmatige voeding.
Daarnaast zijn er operaties aan de dunne darm, lever en alvleesklier, waarna er een verhoogde vetopslag in de lever plaatsvindt.
Bovendien zijn inflammatoire darmziekten (zoals de ziekte van Crohn) zeldzame maar mogelijke oorzaken van leververvetting.
Onderzoeken en diagnose
Iedereen die vermoedt dat hij leververvetting heeft, moet zijn huisarts of een internist raadplegen.
Medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek
Om een leververvetting te diagnosticeren, vraagt de arts eerst naar de symptomen en bestaande ziekten (medische geschiedenis). Mogelijke vragen uit dit interview zijn:
- Drinkt u alcohol en zo ja, hoeveel?
- Wat is uw dieet?
- Welke medicijnen gebruikt u?
- Bent u bekend met diabetes mellitus?
- Hoeveel weeg je?
Het interview wordt gevolgd door een lichamelijk onderzoek. De arts zal onder andere de lever palperen via de buikwand. Als deze vergroot is (hepatomegalie), duidt dit op een leververvetting. Er zijn echter veel andere oorzaken van leververgroting en deze zijn niet specifiek voor leververvetting.
Tijdens een lichamelijk onderzoek is het soms mogelijk dat de arts de vergrote lever palpeert. Uiterlijk wordt de veranderde leverstructuur dan zichtbaar tijdens een echografie van de buik.
Verdere onderzoeken
Bloedonderzoek is ook nuttig bij het ophelderen van mogelijke leververvetting. Als bij de bloedtest bepaalde waarden blijvend verhoogd zijn, is dit een indicatie voor leververvetting.
Verhoogde leverwaarden zijn echter geen specifiek leververvettingsymptoom, maar slechts een algemene indicatie van leverschade, ongeacht de oorzaak. Een toename van lactaatdehydrogenase (LDH) duidt ook op acute hepatitis, dat wil zeggen leverontsteking.
Om de exacte omvang van de leververvetting vast te stellen en, indien nodig, aanwijzingen te krijgen over de oorzaak, kan een leverbiopsie worden uitgevoerd. Onder plaatselijke verdoving verwijdert de arts met een dunne holle naald een klein weefselmonster uit de lever. Dit wordt vervolgens (histopathologisch) onder de microscoop onderzocht op fijn weefsel.
Leververvetting: Op zoek naar de oorzaak
Zodra de diagnose leververvetting is gesteld, is het belangrijk om de oorzaak ervan op te helderen. Soms zijn daarvoor aanvullende onderzoeken nodig. Het bepalen van de bloedglucosewaarden (nuchtere bloedglucose, langdurige bloedglucose HbA1c) helpt bijvoorbeeld bij het vinden van aanwijzingen voor insulineresistentie of eerder niet-gedetecteerde diabetes.
Verloop van de ziekte en prognose
In het geval van leververvetting (steatosis hepatis) hangt de prognose enerzijds af van hoe vroeg de ziekte wordt ontdekt en behandeld. Aan de andere kant speelt het een rol of het een leververvetting is, veroorzaakt door alcoholgebruik of niet. Als alcohol de oorzaak is, is de prognose iets slechter. Toch is het in eerste instantie een goedaardige ziekte.
Als leververvetting zich echter ontwikkelt tot cirrose, bestaat er een risico op ernstige complicaties, waaronder leverfalen. De lever herstelt niet van cirrose. Dit komt doordat de levercellen worden vernietigd en vervangen door functieloos littekenweefsel. Om dit te voorkomen, moet leververvetting zo snel mogelijk worden behandeld.
