Kort overzicht
- Wat is sputum? Afscheiding uit de luchtwegen bij hoesten
- Hoe ziet sputum eruit? bijv. wit of kleurloos en helder (bijv. bij COPD, astma, cystische fibrose), geelgroen en troebel (bijv. bij etterende angina, roodvonk, longontsteking), bruinachtig tot zwart (bijv. bij rokers) of bloederig (bijv. bij longkanker) .
- Oorzaak: Natuurlijk reinigingsproces van de longen om schadelijke stoffen en ziekteverwekkers uit de longen te verwijderen.
- Wanneer moet u een arts raadplegen? Bij langdurige sputumproductie, bloedverontreiniging, bijkomende klachten zoals koorts of kortademigheid.
- Onderzoek: Sputumonderzoek in het laboratorium
- Behandeling: Afhankelijk van de onderliggende oorzaak: bijv. mucolytische medicatie, antibiotica, inhalaties.
Definitie van sputum
Sputum is de medische term voor sputum. Het is een afscheiding of vloeistof geproduceerd door het slijmvlies van de bronchiën. Het dient om de longen te reinigen. Overmatige sputumproductie kan echter ook een teken zijn van een luchtwegaandoening.
Afhankelijk van de oorzaak kan de hoeveelheid, kleur en consistentie van het sputum veranderen. Het uiterlijk en de consistentie van het sputum geven de arts vaak een eerste indicatie of er sprake is van een luchtwegaandoening (bijvoorbeeld longontsteking, COPD, longkanker, bronchitis).
Hoe ziet sputum eruit?
Ook de consistentie van het sputum kan variëren en kan bijvoorbeeld dun, stroperig, plakkerig, klonterig, kruimelig, schuimig of schilferig zijn.
Betekenis: Kleur en textuur
Gezond sputum is meestal glasachtig helder en komt slechts af en toe en in kleine hoeveelheden voor. Overmatig of verkleurd sputum duidt daarentegen vaak op een ziekte van de luchtwegen. Enerzijds kunnen ingeademde verontreinigende stoffen (bijvoorbeeld roken) het slijmvlies van de bronchiën beschadigen, anderzijds kunnen ingeademde virussen, bacteriën of schimmels een infectie veroorzaken en de luchtwegen ontsteken (luchtweginfectie). De kleur en consistentie van het sputum geven een eerste indicatie van de oorzaak.
Belangrijk: Hoewel het sputum de arts een eerste indicatie van de oorzaak kan geven, zijn verdere onderzoeken nodig voor een betrouwbare diagnose.
Glasachtig witachtig sputum
Verhoogd, glazig wit sputum duidt vaak op een virale infectie zoals acute bronchitis, griep of een eenvoudige verkoudheid.
Chronische longziekten zoals COPD, bronchiale astma of chronische bronchitis en cystische fibrose (cystic pulmonary fibrosis) kunnen echter ook leiden tot overmatige productie van glazig wit sputum. Het sputum is dan meestal dik en slijmerig. Het sputum treedt over een langere periode of herhaaldelijk op.
Geelachtig groenachtig sputum
Geelachtig tot groenachtig sputum bevat meestal pus en duidt vaak op een bacteriële luchtweginfectie zoals etterende angina, roodvonk, longontsteking, kinkhoest of tuberculose. Bij bacteriële infecties ruikt het sputum vaak ook stinkend en kruimelig. Virussen zijn ook zelden de oorzaak van geelachtig groenachtig sputum.
Als het slijm geel of groen is, betekent dit niet noodzakelijkerwijs dat bacteriën verantwoordelijk zijn voor de infectie. De arts mag daarom alleen antibiotica toedienen na een betrouwbare diagnose van een bacteriële infectie (in het laboratorium).
Veel van deze ziekten gaan ook gepaard met koorts, hoesten en keelpijn. Een hoest zonder sputum (bijvoorbeeld droge hoest) kan echter ook voorkomen. Het is ook mogelijk dat sputum wordt geproduceerd zonder hoesten.
Grote hoeveelheden groenachtig geelachtig sputum kunnen wijzen op een pathologische vergroting van de longen (bronchiëctasie). Dit sputum bestaat meestal uit een schuimige bovenlaag, een slijmerige middenlaag en een stroperig sediment met pus (“drielaags sputum”). Een allergie (allergisch astma) kan ook de oorzaak zijn van geelachtig sputum.
Grijsachtig, bruinachtig of zwart sputum
Rokershoest daarentegen komt meestal 's ochtends samen met bruin of, zeldzamer, zwart sputum voor.
Bloedig sputum
Sputum dat bloed bevat (bloedspuwing) kan er roze, lichtrood of roestbruin uitzien en rode of bruine vlekken bevatten. Het kan duiden op een verwonding of ziekte van de luchtwegen. Bij een longontsteking komen bijvoorbeeld soms roestbruine afscheidingen voor.
Helderrode en gestreepte bloedingen in het sputum worden ook vaak gezien bij een ontstoken luchtpijp of bronchiën, evenals bij longkanker. Aspergillose (een ziekte veroorzaakt door schimmels), COPD, chronische bronchitis, bronchiale astma, longabcessen, bronchiëctasie of tuberculose kunnen echter ook leiden tot bloed in het sputum. Vooral bij tuberculose uit zich dit meestal in de vorm van kleine bloedvlekjes in het sputum.
Als het sputum uitsluitend uit bloed (hemaptoe) bestaat, kan dit ook duiden op longkanker of een gesprongen bronchiale slagader. Roze en schuimig sputum duidt daarentegen meestal op longoedeem. Dit is water in de longen, wat een medisch noodgeval is.
Hoe wordt sputum geproduceerd?
Het bronchiale systeem is ingebed in de longen en functioneert als een buizensysteem dat zuurstof naar het lichaam transporteert. Vanuit de longbuis vertakken de bronchiën zich naar beide longen, zoals de takken van een boom. In het slijmvlies van de bronchiën vormen bepaalde cellen – zogenaamde bekercellen – een afscheiding die een groot deel van de luchtwegen bedekt met een dun laagje slijm.
Deze heeft tot taak de longen te beschermen tegen vreemde voorwerpen, stof, ziekteverwekkers (bijvoorbeeld virussen, schimmels, bacteriën) of rookdeeltjes. Om dit te doen, transporteren de trilhaartjes op het oppervlak van het slijmvlies de afscheidingen waaraan de schadelijke stoffen zich hechten in ritmische bewegingen naar de mond, alsof ze op een loopband staan. Daar wordt het vervolgens opgehoest in de vorm van sputum (productieve hoest). De vorming van sputum is dus een natuurlijke reactie van het lichaam om de luchtwegen te reinigen.
Als het slijmvlies echter beschadigd raakt (bijvoorbeeld door roken), kunnen virussen, bacteriën en andere schadelijke organismen zich hierop gemakkelijk vermenigvuldigen en bijvoorbeeld ontstekingen veroorzaken. Hierdoor produceren de slijmproducerende cellen steeds meer (meestal verdikt) slijm om de longen te reinigen van schadelijke stoffen. Afhankelijk van de oorzaak kan de kleur en consistentie van het sputum ook variëren (zie hierboven).
Wanneer een dokter bezoeken?
- het sputum en de hoest blijven langer dan een paar dagen aanhouden.
- het sputum is bloederig of etterig (geelachtig) van kleur.
- Er kunnen zich bijkomende symptomen zoals koorts, pijn op de borst of kortademigheid voordoen.
Bloederig sputum moet door een arts worden gecontroleerd, vooral bij rokers.
Hoe onderzoekt de arts sputum?
De kleur en consistentie van het sputum kunnen de arts een eerste indicatie geven van de oorzaak en mogelijke ziektes. Om een betrouwbare diagnose te kunnen stellen, zal de arts echter doorgaans verder onderzoek doen. Zo zal de arts het sputum in het laboratorium onder de microscoop onderzoeken (sputumonderzoek).
Hierdoor kunnen ziekteverwekkers zoals bacteriën, schimmels of virussen, die vaak verantwoordelijk zijn voor luchtweginfecties, in het sputum worden gedetecteerd. De arts kan ook pathologisch veranderde cellen in het sputum detecteren, wat soms op longkanker kan duiden.
Indien nodig zal de arts ook een bloedtest uitvoeren om de ontstekingsniveaus en mogelijke ziekteverwekkers te bepalen. Afhankelijk van de vermoedelijke oorzaak zal de arts vervolgens verdere onderzoeken regelen, zoals een longfoto, CT-scan, MRI of bronchoscopie.
Hoe wordt het sputumonderzoek uitgevoerd?
Als er een vermoeden bestaat van een infectie met bacteriën of schimmels, wordt het sputummonster enkele dagen in een voedingsoplossing in een couveuse bewaard. Als er een bacterie- of schimmelcultuur uit groeit, kan de arts vervolgens de exacte ziekteverwekker bepalen en de juiste behandeling starten.
De volgende tips helpen u bij het verkrijgen van sputum:
- Het is het gemakkelijkst om sputum 's morgens na het opstaan op te hoesten.
- Spoel vooraf uw mond grondig met kraanwater. Dit zorgt ervoor dat het sputum zo min mogelijk vermengt met de ziektekiemen die van nature in de mond aanwezig zijn (mondflora). Belangrijk: Poets niet vooraf uw tanden en spoel uw mond niet met mondwater.
- Hoest het slijm krachtig omhoog in uw mond en spuug het vervolgens in het kopje. Om voldoende hoeveelheid te verkrijgen, is het vaak nodig om het proces te herhalen.
- Sluit de cup daarna direct af en lever deze zo snel mogelijk in bij de arts. Indien dit niet mogelijk is, bewaar het bakje met het sputum dan in de koelkast totdat u het inlevert.
Hoe ziet de behandeling eruit?
Bij luchtweginfecties die gepaard gaan met hoesten en sputumproductie is het belangrijk dat u voldoende drinkt en lichamelijk rustig aan doet. Bij een productieve hoest kan de arts ook slijmoplossend medicijn voorschrijven in de vorm van tabletten, sappen of inhalaties. Deze middelen maken het stroperige slijm vloeibaarder en maken het gemakkelijker om het sputum op te hoesten. Ontstekingsremmende medicijnen kunnen ook helpen bij ontstekingen van de bronchiën. U kunt dit het beste aan uw arts of apotheker vragen.
