Jicht: oorzaken, symptomen, behandeling

Kort overzicht

Oorzaken: Verhoogde urinezuurspiegels, hetzij aangeboren of verworven, b.v. door ziekte of dieet, andere omgevingsfactoren zoals een ongunstige levensstijl.
Symptomen: Pijnlijke, gezwollen, rode gewrichten, artritissymptomen zoals koorts, vermoeidheid, gevoel van zwakte, misselijkheid, braken; later bewegingsbeperking en vervorming van de gewrichten, klachten door nierstenen (bijvoorbeeld pijn in de nieren, bloed in de urine, pijnlijk urineren), knobbeltjes onder de huid bij gewrichten
Therapie: verandering van dieet en levensstijl, urinezuurverlagende en pijnstillende medicijnen, zowel fysiotherapie als fysiotherapie, operatie bij gewrichtsschade of voor het verwijderen van nodulaire urinezuurafzettingen; homeopathie indien nodig, huismiddeltjes als begeleidende maatregelen indien nodig.
Diagnostiek: medische geschiedenis, lichamelijk onderzoek, bloed-, röntgen- en echografieonderzoek, nierfunctietesten.

Wat is jicht?

Artsen noemen jicht een stofwisselingsziekte die gepaard gaat met een verhoogde urinezuurconcentratie in het bloed (hyperurikemie). Bij een gezond persoon ligt dit tussen de drie en zes milligram per 100 milliliter bloedserum. Vanaf een waarde van ongeveer 6.5 milligram per 100 milliliter bloedserum spreken artsen van hyperurikemie.

Bij jicht, dat net als artrose een reumatische ziekte is, is er meestal sprake van een ontstekingsreactie in de gewrichten. Artsen noemen dit artritis urica. Meestal wordt het basisgewricht van de grote teen aangetast. In sommige gevallen zijn de gewrichten van de middenvoet en de enkelgewrichten ontstoken. Hetzelfde geldt voor de knieën en de gewrichten van armen en handen (zowel ellebogen, polsen als vingergewrichten). Minder vaak treft het grote gewrichten zoals de heup of schouder.

Afhankelijk van de oorzaak van het hoge urinezuurgehalte in het bloed maken artsen onderscheid tussen een aangeboren en een verworven vorm van jicht, dat wil zeggen een ziekte die bijvoorbeeld te wijten is aan omgevingsomstandigheden of levensstijl.

Primaire jicht – aangeboren aandoening

De meeste jichtpatiënten lijden aan een aangeboren stofwisselingsstoornis die erfelijk is en geassocieerd is met een verminderde urinezuursecretie (uitscheiding) door de nieren. Artsen noemen dit ‘primaire hyperurikemie’ of ‘primaire jicht’.

In zeldzame gevallen produceert het lichaam echter ook zoveel urinezuur dat de nieren overweldigd raken. De oorzaak is een genetisch defect, dat is onderverdeeld in twee ziektebeelden:

Lesch-Nyhan-syndroom (komt voornamelijk voor bij jongens)
Kelley-Seegmiller-syndroom

Bij deze aandoeningen is de activiteit van een enzym dat belangrijk is voor de recycling van purines vrijwel geheel of gedeeltelijk verminderd. Als gevolg hiervan worden de purines steeds meer afgebroken tot urinezuur.

Secundaire jicht – verworven aandoening

Andere aandoeningen die een verhoogde productie van urinezuur veroorzaken zijn onder meer:

Andere tumorziekten
Bloedarmoede (bloedarmoede)
Chemotherapeutische geneesmiddelen (cytostatica)
Bestraling als onderdeel van kankertherapie

Bij een nierziekte of bij onbehandelde of onvoldoende gecontroleerde diabetes mellitus stijgen de urinezuurspiegels omdat er niet genoeg urinezuur wordt uitgescheiden.

Hoe jicht ontstaat

In het geval van jicht spelen verhoogde urinezuurwaarden in het bloed een belangrijke rol, samen met andere omgevingsfactoren. Als gevolg van genetische factoren of ziekten produceert het lichaam te veel urinezuur of scheiden de nieren er niet genoeg van uit in de urine. Hierdoor ontstaan er kleine urinezuurkristallen, die zich vooral in de gewrichten afzetten. Zeer hoge urinezuurspiegels bedreigen een acute aanval van jicht met pijn, roodheid en zwelling.

Urinezuur wordt gevormd wanneer purines worden afgebroken. Purines zijn op hun beurt afbraakproducten van bepaalde componenten van genetisch materiaal – nucleïnezuren – en worden gevormd wanneer het lichaam cellen afbreekt. Ze worden ook met voedsel ingenomen; ze komen vooral voor in vlees en slachtafval en in sommige groenten.

Triggers voor een acute jichtaanval

Een acute jichtaanval treedt op wanneer de urinezuurspiegels een bepaald niveau overschrijden. De belangrijkste triggers zijn:

Overmatige consumptie van purinerijk voedsel zoals vlees en slachtafval.
Overmatige consumptie van fructoserijk voedsel, zoals gezoete vruchtensappen
Te veel alcohol; bier is bijzonder rijk aan purine
Strenge diëten: het lichaam breekt de spieren af, waardoor grote hoeveelheden purines vrijkomen
Fysieke overbelasting; de nieren scheiden voornamelijk het geproduceerde melkzuur uit, terwijl de afbraak van urinezuur wordt geblokkeerd
Diuretica of laxeermiddelen; bij overmatig of langdurig gebruik wordt het bloed dikker en neemt de urinezuurconcentratie toe

Wat zijn de symptomen van jicht?

Het meest typische symptoom bij jicht is hevige pijn in de gewrichten. Ze komen aanvankelijk voor bij aanvallen. Als jicht onbehandeld blijft, verergeren de symptomen geleidelijk en wordt jicht chronisch.

Wanneer welke symptomen merkbaar worden, hangt af van het stadium van de ziekte.

Jichtsymptomen in stadium I: hyperurikemie

De eerste klinische tekenen van jicht zijn dan niergrind (kleinste nierstenen) en nierstenen, die in dit stadium nog niet met merkbare symptomen gepaard gaan.

Jichtsymptomen in stadium II: Acute jicht

Als het urinezuurniveau een bepaalde waarde overschrijdt, ontstaat er een acute jichtaanval. Symptomen zijn onder meer ernstige pijn in individuele gewrichten.

Indien onbehandeld, duurt een jichtaanval enkele uren tot enkele dagen. Daarna verdwijnen de symptomen langzaam.

In ernstigere gevallen treden aanvullende ontstekingssymptomen op. De aangetaste gewrichten zijn dan rood, gezwollen en warmer dan normaal. Ze zijn meestal ook extreem gevoelig voor aanraking. De huid boven het gewricht jeukt of schilfert vaak.

Andere mogelijke symptomen in stadium II:

Fever
Hoofdpijn
Hartkloppingen
Misselijkheid en overgeven
Gevoel van zwakte en verminderde prestaties

Bij herhaalde aanvallen van jicht neemt de mobiliteit van de aangetaste gewrichten steeds meer af. Lopen en reiken worden steeds moeilijker voor de getroffenen.

Jichtsymptomen in stadium III: interkritische fase

Jichtsymptomen in stadium IV: Chronische jicht

Als de jicht verergert, treden tussen de aanvallen symptomen op zoals pijn en beperkte mobiliteit: jicht wordt chronisch.

Gewrichtsjicht: De gewrichten zijn permanent rood en gezwollen en doen zelfs in rust pijn. Uiteindelijk treden er gewrichtsveranderingen op, waardoor het gewricht wordt vervormd en de mobiliteit ervan wordt beperkt.

Jicht van zacht weefsel: De urinezuurkristallen worden ook in andere lichaamsweefsels afgezet. Onder de huid, bijvoorbeeld op het kraakbeen van het oor of boven de aangetaste gewrichten, vormen zich soms kleine knobbeltjes in hard weefsel met witte vlekken, bekend als articulophi. Jicht in zacht weefsel treft vooral vaak vingers en voeten. De inwendige organen worden ook aangetast, vooral de nieren.

Nierjicht: Urinezuurkristallen verzamelen zich ook in de nieren. Ze vormen aanvankelijk kleine steentjes die niergrind worden genoemd. Als dit samenklontert, vormen zich grotere nierstenen. Deze kunnen de nierfunctie ernstig aantasten. Als grotere nierstenen het afvoersysteem van de nier (nierbekken en urineleider) blokkeren, komt de urine in de nier terecht.

In 40 procent van de gevallen wordt de nier zelfs aangetast door jicht voordat de eerste aanval optreedt.

Hoe kan jicht worden behandeld?

Als er een jichtaanval optreedt of als de klachten al enige tijd aanwezig zijn, is de huisarts meestal het eerste aanspreekpunt. Meestal stelt hij de diagnose en verzorgt hij de therapie. Als er complicaties optreden of de therapie niet werkt, zal uw huisarts u waarschijnlijk doorverwijzen naar een jichtspecialist. Meestal zijn dit internisten (specialisten in de interne geneeskunde) of reumatologen, die de vaak beschadigde gewrichten, spieren en pezen verzorgen, vooral bij chronische jicht.

De behandeling van jicht heeft vooral betrekking op het terugbrengen van het teveel aan urinezuur in het bloed tot een gezond niveau. Therapie is in principe altijd nodig bij jicht, omdat het niet vanzelf verdwijnt. Na een eerste jichtaanval is het echter niet verplicht om met medicijnen te behandelen. Naast de standaardtherapieën zijn er nog een aantal andere dingen die kunnen helpen tegen jicht of de symptomen kunnen verlichten.

Word zelf actief tegen jicht

Het dieet veranderen voor jicht

De getroffenen hebben een aantal manieren om zelf de urinezuurspiegels te helpen verlagen. Een verandering in het dieet speelt hierbij een beslissende rol:

Purinerijk voedsel alleen in kleine porties: Purines zijn in verschillende hoeveelheden in sommige voedingsmiddelen aanwezig. Purinerijke voedingsmiddelen omvatten vlees (vooral slachtafval), worst, zeevruchten en bepaalde soorten vis. Daarom resulteert overmatig eten soms in een acute jichtaanval als u aanleg heeft voor jicht. Het wordt aanbevolen om deze voedingsmiddelen in kleinere hoeveelheden te consumeren.

Zo weinig mogelijk alcohol: Overmatig alcoholgebruik is vooral problematisch bij jicht. De nieren scheiden de afbraakproducten ervan uit. Daarbij concurreren ze met urinezuur. Op deze manier vertraagt alcohol de afbraak van urinezuur en zorgt ervoor dat de spiegel ervan stijgt. In het ergste geval kunnen zelfs kleine hoeveelheden alcohol een jichtaanval uitlokken bij mensen die risico lopen. Vooral bier is van cruciaal belang. Naast alcohol bevat het ook veel purine.

Vet besparen: Te veel vet remt ook de uitscheiding van urinezuur. Deskundigen raden daarom aan zo weinig mogelijk vetrijk voedsel te eten – bedek niet meer dan 30 procent van je dagelijkse calorie-inname met vet. Deze grens wordt echter snel bereikt, omdat vet de hoogste energiedichtheid heeft van alle voedingsstoffen.

Let vooral op verborgen voedingsvetten, bijvoorbeeld in worsten of kant-en-klaarmaaltijden.

Als je meer wilt weten hoe je het beste kunt eten bij jicht, lees dan de tekst Jicht – Voeding.

Andere tips tegen jicht

Verminder overgewicht: Als uw body mass index hoger is dan 25, raden artsen u aan om af te vallen. Als u minder weegt, daalt uw urinezuurniveau automatisch. Maar wees voorzichtig: val langzaam en gecontroleerd af. Rigoureus vasten brengt het risico met zich mee dat een acute aanval van jicht wordt veroorzaakt!

Beweeg, maar overdrijf het niet: Lichaamsbeweging heeft een positief effect op jichtgewrichten. De functie verbetert en ontstekingssymptomen verdwijnen sneller. Zorg er echter voor dat u zich niet te veel inspant; overmatige lichaamsbeweging produceert meer melkzuur, wat de afbraak van urinezuur via de nieren vertraagt. Regelmatige wandelingen worden daarentegen aanbevolen.

Medicatie voor vermindering van urinezuur

Jicht is niet te genezen met medicijnen. Zodra u stopt met het innemen van de medicijnen, gaat hun effect op de urinezuurspiegels verloren en stijgen ze weer.

Artsen raden daarom aan om bijvoorbeeld in de volgende gevallen urinezuurverlagers te gebruiken:

Bij urinezuurwaarden boven de negen milligram per deciliter bloedserum
In het geval van een familiegeschiedenis van jicht en verhoogde urinezuurspiegels
In aanwezigheid van gewrichtsjicht
In aanwezigheid van nierstenen
Bij chronische jicht

Er zijn twee categorieën medicijnen voor de behandeling van hoge urinezuurspiegels: ze bevorderen de uitscheiding van urinezuur of ze remmen de productie ervan.

Uricosurica – verhoogde uitscheiding van urinezuur

Uricosurics zorgen ervoor dat het lichaam meer urinezuur uitscheidt. Benzbromarone behoort bijvoorbeeld tot deze groep. De behandeling van jicht met uricosurica begint met kleine doses, omdat grotere doses het risico op een jichtaanval met zich meebrengen. Het is belangrijk dat patiënten meer dan twee liter per dag drinken.

Uricostatica – verminderde vorming van urinezuur

Uricostatica bevatten de werkzame stof allopurinol. Het remt een enzym dat nodig is voor de laatste stap van de urinezuurvorming. Als gevolg hiervan is er een verhoogde hoeveelheid urinezuurvoorlopers in het bloed. Deze zijn echter beter oplosbaar in water, wat betekent dat het lichaam ze gemakkelijker uitscheidt dan het urinezuur zelf. Behandeling met uricostatica lost zelfs reeds gevormde afzettingen van urinezuurkristallen op. Zogenaamde jichttophi en nierstenen nemen dus in het ideale geval af.

Wat te doen bij een acute jichtaanval?

Medicijnen voor langdurige jichttherapie zijn niet geschikt voor een acute jichtaanval. Het belangrijkste hier is om symptomen zoals pijn zo snel mogelijk te verlichten. Ontstekingsremmende pijnstillers bieden bijzonder effectieve hulp bij jicht.

Cortisontherapie: Als NSAID's niet voldoende zijn, gebruiken artsen glucocorticoïden die cortisol bevatten, bijvoorbeeld prednisolon. Als grotere gewrichten zoals de knie door jicht worden aangetast, injecteert de arts de cortisone soms rechtstreeks in het gewricht. Voor kleinere gewrichten wordt cortisone in tabletvorm gegeven. U mag de cortisonpreparaten echter niet langer dan een paar dagen gebruiken.

Als de nierfunctie verminderd is, behandelt de arts gewoonlijk onmiddellijk met cortisone. Jichtaanvaltherapie met niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen is dan niet mogelijk.

Colchicine: Vroeger werd jicht vaak behandeld met colchicine. Tegenwoordig schrijven artsen het zelden voor vanwege de bijwerkingen, zoals diarree, misselijkheid en braken. Het mag niet tijdens de zwangerschap worden ingenomen. Het is ook niet geschikt voor mannen die in de nabije toekomst een kind willen verwekken.

Geen zelfbehandeling met pijnstillers!

Zalven met diclofenac als actief ingrediënt zijn bijvoorbeeld over het algemeen veilig en kunnen als aanvulling op de lokale toepassing bij pijnlijke gewrichten worden gebruikt. Maar ook hier is het raadzaam om voor gebruik de behandelend arts te raadplegen.

Therapie, zelfs als er geen symptomen zijn

Om secundaire ziekten te voorkomen, is een consistente behandeling van jicht cruciaal. De Duitse Vereniging voor Reumatologie beveelt urinezuurverlagende therapie aan gedurende minimaal vijf jaar. Als zich al tophi hebben gevormd, is behandeling gedurende nog eens vijf jaar na het verdwijnen ervan geïndiceerd.

Chirurgie voor jicht

Als individuele gewrichten al ernstig beschadigd zijn door jicht, bestaat de mogelijkheid om deze te vervangen door kunstmatige gewrichten. Een dergelijke operatie wordt intramuraal uitgevoerd. Na de operatie is een verblijf van enkele dagen in het ziekenhuis noodzakelijk.

Daarna volgen bewegings- en bezigheidstherapie, zodat de getroffen persoon kan leren omgaan met het nieuwe gewricht. Een nieuw gewricht veroorzaakt in het begin soms hevige pijn. In de regel is deze operatie echter uiteindelijk minder pijnlijk dan blijven leven met het gebroken gewricht.

Fysieke behandeling van jicht

Fysieke jichttherapie heeft tot doel bestaande symptomen te verminderen en pijn te verminderen. Het is ook ontworpen om gewrichtsschade en verkeerde uitlijning te voorkomen bij langdurige jicht.

Warmte- en koudebehandelingen, evenals echografie en elektrotherapie, helpen jichtpijn in de gewrichten te verminderen.
Spierontspanningsprocedures verminderen de pijn.
Fysiotherapie versterkt de spieren en verlicht de druk op de gewrichten.
Fysiotherapie en ergotherapie voorkomen of corrigeren bewegingsbeperkingen en verkeerde standen van de gewrichten.

Homeopathie voor jicht

Veel patiënten zweren bij homeopathische middelen als ze worden gevraagd: "Wat helpt tegen jicht?". De effectiviteit van homeopathische geneesmiddelen is echter nog niet bewezen. Voor degenen die ervan overtuigd zijn, zijn ze een optie om de therapie te begeleiden. Niettemin worden een verandering van levensstijl of, indien nodig, orthodoxe medicijnen aanbevolen als hoofdbestanddelen van een jichttherapie. Homeopathische middelen tegen jicht zijn:

Bryonia: Speciaal aanbevolen bij acute pijn en voor algemene ontspanning van de gemoedstoestand.
Ledum: Aanvullend voor succesvolle, pijnverlichtende verkoudheidstoepassingen
Lycopodium: Voor acute pijn en een rusteloze algemene toestand
Belladonna: Tegen hevige pijn en koorts

Het concept van homeopathie en de specifieke werkzaamheid ervan zijn controversieel en worden niet duidelijk ondersteund door onderzoeken.

Huismiddeltjes tegen jicht

In het geval van een jichtaanval worden de volgende huismiddeltjes als een nuttige aanvulling op jichttherapie beschouwd:

Rust gewrichten: Immobiliseer het aangetaste gewricht. Belast er pas weer mee als u geen klachten meer heeft. Bedrust kan nodig zijn.
Koele gewrichten: Koelkompressen verlichten pijn in de gewrichten. Hiervoor is een handdoek gedrenkt in koud water voldoende. Als alternatief zijn ook quark-compressen geschikt. Wrongel houdt de kou langer vast dan een natte handdoek. Coolpacks zijn te koud en veroorzaken snel huidbeschadiging. Koel niet langer dan tien minuten achter elkaar, maar meerdere keren per dag.
Thee drinken: Thee drinken is goed tegen jicht. Het spoelt het urinezuur uit het lichaam. Experts raden vaak speciale theesoorten aan, zoals die gemaakt van lijnzaad, berkenbladeren of als infusie met een teentje knoflook. De basis van de werking van thee is echter dat het diuretisch is.

Huismiddeltjes hebben hun grenzen. Als de klachten langdurig aanhouden, niet verbeteren of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.

Hoe kan jicht worden opgespoord?

Bij een vermoeden van jicht zijn de huisarts of een arts voor interne geneeskunde, oftewel een internist, de aangewezen personen om contact op te nemen. Tijdens een anamnesegesprek zal hij of zij uw medische geschiedenis vastleggen en u vragen naar uw symptomen. Hij zal u verschillende vragen stellen, zoals:

Heeft u in het verleden soortgelijke klachten gehad?
Heeft u familieleden met soortgelijke klachten?
Hoe ziet jouw dieet eruit?
Drink je alcohol?
Komen de klachten permanent of met tussenpozen voor?

Fysiek onderzoek

Met bewegingstesten stelt de arts vast of er al bewegingsbeperkingen van de gewrichten zijn.

Bepaling van bloedwaarden

Urinezuurspiegel: Een verhoogd urinezuurgehalte kan onder andere worden vastgesteld met een bloedonderzoek. Bij mannen komt hyperurikemie voor bij niveaus boven zeven milligram per 100 milliliter bloedserum en bij vrouwen bij niveaus boven zes milligram per 100 milliliter.

Na een acute jichtaanval daalt de concentratie urinezuur weer naar normaal. Daarom kan jicht niet met zekerheid worden uitgesloten, ook al zijn de waarden normaal.

Ontstekingsmarkers in het bloed: Bepaalde ontstekingsmarkers in het bloed leveren verder bewijs van jicht. Deze omvatten:

Verhoogde niveaus van C-reactief proteïne (CRP).
Verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocyten).
Verhoogde bloedcelbezinkingssnelheid (ESR)

Om de diagnose jicht te bevestigen, onderzoekt de arts ook een monster van het gewrichtsvocht. Als hier urinezuurkristallen worden gedetecteerd, is de kans groot dat er sprake is van jicht.

Röntgen- en echografieonderzoeken

Een röntgenonderzoek met contrastmiddelen is geschikt om de nieren van dichterbij te bekijken en helpt te verduidelijken of het nierweefsel door de ziekte is beschadigd.

Nierfunctietest

Met een nierfunctietest kan worden vastgesteld of en in welke mate de nierfunctie verstoord is.

Wat is het verloop van de ziekte bij jicht?

Een acute jichtaanval treedt meestal 's nachts of in de vroege ochtenduren op en duurt soms enkele dagen tot twee weken. Daarna verdwijnen de klachten weer langzaam. De duur van een jichtaanval kan aanzienlijk worden verkort door een snelle, gerichte behandeling. Na een jichtaanval duurt het soms enige tijd (zelfs maanden tot jaren) voordat de volgende jichtaanval optreedt. De duur van jichtaanvallen en de tijdsperioden daartussen variëren individueel.

Bij chronische jicht, wat tegenwoordig relatief zeldzaam is, blijven de symptomen permanent bestaan. Dit vereist in ieder geval een continue behandeling.

De aanleg voor verhoogde urinezuurspiegels is meestal aangeboren en kan daarom niet worden genezen. Een consistente therapie kan echter op de lange termijn het urinezuurniveau vaak verlagen. Dit elimineert het risico op een acute aanval van jicht niet, maar vermindert het wel aanzienlijk.

Het beloop van de ziekte en de prognose zijn sterk afhankelijk van hoe uitgesproken de aanleg voor hoge urinezuurspiegels is en hoe consequent een patiënt bijvoorbeeld zijn urinezuurverlagende medicijnen inneemt, of hoe goed hij een urinezuurverlagende levensstijl implementeert.

Permanente gewrichtsveranderingen

Als er eenmaal schade aan de gewrichten is opgetreden, neemt deze niet meer af, afhankelijk van de ernst ervan. In ernstige gevallen raken de gewrichten soms vervormd, wat permanente pijn of verlies van mobiliteit veroorzaakt. In dergelijke gevallen is het belangrijk om in een vroeg stadium een specialist, zoals een orthopedist, te raadplegen. Aanvullende orthopedische therapieën kunnen noodzakelijk zijn.

Nadere inlichtingen

Boeken

Edeltraut Hund-Wissner: Heerlijk eten tegen jicht: meer dan 130 recepten: eindelijk een laag urinezuurgehalte. Trias, 21 oktober 2015

Richtlijnen

DEGAM-richtlijn: lange versie van de S2e-richtlijn Jicht: frequente jichtaanvallen en chronische jicht van de Duitse Vereniging voor Algemene en Huisartsgeneeskunde (DEGAM), 03/2019: http://www.awmf.org/leitlinien/detail/ll/ 053-032a.html

Vereniging

Duitse Jichtliga e.V.: http://www.lichtliga.de/