Kort overzicht
- Wat zijn galstenen? Gekristalliseerde componenten van de galvloeistof in de vorm van kleine steentjes (griesmeel) of grotere stenen. Afhankelijk van hun locatie wordt er onderscheid gemaakt tussen galblaasstenen en galwegstenen. Vrouwen hebben vaker galstenen dan mannen.
- Risicofactoren: voornamelijk vrouwelijk, overgewicht (vet), vruchtbaar, 40 jaar en ouder (veertig), blond (blond), familiale aanleg (familie).
- Mogelijke gevolgen: Ontsteking van de alvleesklier (acute pancreatitis); letsel aan de galblaaswand met lekkage van gal in de buik en resulterende peritonitis; verhoogd risico op galblaas- en galwegkanker.
- Behandeling: operatie, medicatie, schokgolftherapie.
Galstenen: beschrijving
Het hoofdbestanddeel van gal is water, dat ongeveer 80 procent uitmaakt. Het bevat ook galzuren, eiwitten en bilirubine (een geelachtig afbraakproduct van het rode bloedpigment hemoglobine). Gal bevat ook cholesterol. Zowel bilirubine als cholesterol kunnen kristalliseren, wat resulteert in kleine steentjes (grind) van enkele millimeters groot of galstenen tot enkele centimeters groot. Artsen spreken dan van cholelithiasis.
Soorten galstenen
- Cholesterolstenen: Deze bestaan voornamelijk uit cholesterol en zijn verantwoordelijk voor ongeveer 80 procent van alle gevallen van galstenen in Duitsland.
- Bilirubinestenen (pigmentstenen): Deze bestaan uit een cholesterolkern waaraan bilirubine zich heeft gehecht. Bilirubinestenen veroorzaken ongeveer 20 procent van de galsteenziekten.
Een ander onderscheidend criterium is de locatie van de galstenen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen:
- Galwegstenen (choledocholithiasis): ze bevinden zich in het verbindingskanaal tussen de galblaas en de dunne darm. Soms vormen ze zich ter plaatse. Vaak zijn het echter galblaasstenen die in de galwegen zijn weggespoeld (secundaire galwegstenen).
Frequentie van galstenen
Veel patiënten weten niet eens dat ze galstenen hebben, omdat ze (nog) geen symptomen veroorzaken.
Galstenen: oorzaken en risicofactoren
Risicofactoren van de 6-f-regel
Bepaalde risicofactoren bevorderen de ontwikkeling van galstenen. De belangrijkste kunnen worden samengevat in de zogenaamde 6-F-regel:
- vrouw
- vet overgewicht)
- vruchtbaar (vruchtbaar, meerdere kinderen)
- veertig (40 jaar en ouder)
- blond (blond, lichtharig)
- familie (gezinskarakter)
Zeer zelden is er sprake van een genetisch defect, wat in ieder geval leidt tot de vorming van galstenen.
Andere risicofactoren
Andere risicofactoren voor de ontwikkeling van galstenen zijn onder meer:
- Zwangerschappen
- Het gebruik van vrouwelijke geslachtshormonen, zoals anticonceptiva (de pil) of hormoonsubstitutietherapie tijdens de menopauze
- bepaalde andere medicijnen, zoals ceftriaxon (een antibioticum) of somatostatine (voor de hormoonstoornis acromegalie of voor bloedingen in het bovenste spijsverteringskanaal)
- Galacidosesyndroom (ziekte met een relevant tekort aan galzuren, bijv. als gevolg van chirurgische verwijdering van een groot deel van de dunne darm – bijv. bij de ziekte van Crohn)
- diabetes mellitus
- Levercirrose (bijvoorbeeld door hoog alcoholgebruik)
- verhoogde bloedvetwaarden (triglyceriden, cholesterol)
- ernstig overgewicht (obesitas)
- speciale, calorierijke sondevoeding
Het feit dat vrouwen vaker galstenen krijgen dan mannen heeft waarschijnlijk te maken met vrouwelijke geslachtshormonen. Dit wordt ook ondersteund door het feit dat het innemen van dergelijke hormonen (bijvoorbeeld in de vorm van anticonceptiepillen) en zwangerschap ook het risico op cholelithiase verhogen.
Galstenen: symptomen
Soms worden ‘stille’ stenen na verloop van tijd ‘praten’, dat wil zeggen dat ze ongemak beginnen te veroorzaken. Volgens onderzoeken ontwikkelen twee tot vier op de 100 mensen met galstenen binnen een jaar merkbare symptomen.
Soms veroorzaken galstenen ook galkoliek – ernstige, krampachtige pijn in de rechter midden- en bovenbuik. Ze zijn golfachtig: de pijn zwelt snel op, bereikt vervolgens een plateau en verdwijnt vervolgens spontaan of na inname van medicijnen.
Biliaire koliek komt vooral 's nachts voor en vaak niet in chronologische volgorde na een maaltijd.
Ongeveer elke tweede patiënt die al galsteensymptomen zoals koliek heeft ervaren, zal binnen twee jaar opnieuw symptomen ervaren.
Grootte en locatie van galstenen bepalen
De ophoping van gal als gevolg van een obstructie van de uitstroom wordt door artsen galstasis (cholestase) genoemd.
Galstenen: complicaties
Galstenen kunnen verschillende effecten hebben:
Galblaasontsteking en mogelijke gevolgen
Indien onbehandeld kan een acute galblaasontsteking leiden tot pusvorming in de galblaas (galblaasempyeem) – mogelijk zelfs met gedeeltelijke dood en dus breuk van de galblaaswand (galblaasperforatie). In extreme gevallen kan het buikvlies ook ontstoken raken (“galachtige” peritonitis).
Soms is een galblaasontsteking niet acuut, maar chronisch. In zeer zeldzame gevallen kan de galblaaswand daardoor dikker en verkalkt worden – artsen noemen dit “porseleinen galblaas”. Het orgel kan dan niet meer goed samentrekken. Een bepaalde vorm van ‘porseleinen galblaas’ verhoogt ook het risico op galblaaskanker.
Galwegontsteking en geelzucht
Net als galblaasontsteking kan galwegontsteking zich verspreiden naar aangrenzende organen.
Pancreatitis
Acute pancreatitis verdwijnt vaak spontaan. Hetzelfde geldt hier echter: de ontsteking kan zich verspreiden naar aangrenzende organen.
Galblaas- en galwegkanker
Galstenen verhogen het risico op galblaaskanker en galwegkanker – maar slechts in geringe mate. Bovendien zijn beide soorten kanker zeldzaam: in totaal bedraagt het aantal nieuwe gevallen per jaar in Duitsland slechts ongeveer 5,000.
Galstenen: onderzoeken en diagnose
Als u vermoedt dat u galstenen heeft, zal de arts tijdens een uitgebreid consult eerst uw medische geschiedenis doornemen. Hij zal u onder meer vragen om al uw symptomen gedetailleerd te beschrijven. Hij zal ook vragen stellen over eventuele eerdere of onderliggende ziekten. Dit wordt gevolgd door een uitgebreid lichamelijk onderzoek en beeldvormingsprocedures.
Beeldvormingsprocedures
Een speciaal röntgenonderzoek, endoscopische retrograde cholangiopancreatografie (ERCP), kan ook galstenen in de galblaas en het galkanaal detecteren. Bovendien kunnen kleinere stenen tijdens het onderzoek direct worden verwijderd.
Bloed Test
Verdere onderzoeken indien nodig
Soms komen galstenen onder ongebruikelijke omstandigheden voor, bijvoorbeeld in gezinnen, in de kindertijd of adolescentie, of herhaaldelijk in de galwegen. In dit geval moeten verdere onderzoeken de exacte oorzaak ophelderen. Als er bijvoorbeeld een vermoeden bestaat van een specifieke genetische oorzaak, kan een genetische analyse helpen.
Galstenen: behandeling
Therapie van galkoliek
De arts behandelt acute galkoliek met krampstillende en pijnstillende medicijnen (spasmolytica en analgetica) zoals ibuprofen. Als de galblaas ontstoken is geraakt, krijgt de patiënt ook antibiotica. In de eerste 24 uur na het begin van de galkoliek mag de patiënt ook geen voedsel eten (nuldieet).
Therapie van galstenen
Galblaasstenen hoeven meestal alleen te worden behandeld als ze ongemak of complicaties veroorzaken, zoals galblaasontsteking. Galwegstenen moeten daarentegen altijd worden behandeld omdat ze vaak tot complicaties leiden.
Galstenen verwijderen
Er zijn verschillende methoden om galstenen te verwijderen. Welke methode gebruikt wordt, hangt onder meer af van de locatie (galblaas of galwegen) en de grootte van de galstenen.
Een alternatief voor een operatie is in bepaalde gevallen de behandeling van galstenen met medicijnen. In dit geval moet de patiënt een medicijn nemen dat de stenen gedurende een langere periode kan oplossen. Daarnaast kunnen galstenen ook worden afgebroken met behulp van schokgolven (schokgolftherapie).
Uitgebreide informatie over de verschillende verwijderingsmethoden vindt u in het artikel Galstenen verwijderen.
Galstenen: dieet
Bovendien moet u een dieet volgen dat rijk is aan volle granen en vezels. Voeg regelmatig volkorenproducten, groenten en fruit toe aan uw dieet. Dit dieet kan u – in combinatie met regelmatige lichaamsbeweging en sport – helpen een gezond lichaamsgewicht te behouden of overtollig vet te verminderen. Overgewicht is een van de belangrijkste risicofactoren voor galstenen.
Galstenen: beloop en prognose
Galstenen die symptomen veroorzaken, zijn over het algemeen vrij eenvoudig te verwijderen. Een operatie heeft de beste prognose. Vaak gaat het om het verwijderen van de galblaas. Recidieven (met vorming van galstenen in de galwegen) zijn daarna relatief zeldzaam. Bij een niet-chirurgische behandeling is het terugvalpercentage hoger.
