Ulcus cruris: Beschrijving
Ulcus cruris (“open been”) verwijst naar diepe en slecht genezende wonden aan het onderbeen. De term komt uit het Latijn en betekent in het Duits Unterschenkelgeschwür (Ulcus = zweer, cruris = onderbeen).
Een beenulcus ontstaat als gevolg van een stoornis in de bloedsomloop in de benen. Afhankelijk van hun herkomst onderscheiden artsen verschillende vormen van ‘open been’. De meest voorkomende zijn:
- Ulcus cruris arteriosum: In dit geval is er sprake van een verminderde arteriële bloedstroom (perifere arteriële occlusieve ziekte, pAVK). Door de verminderde toevoer van zuurstofrijk bloed genezen zelfs eenvoudige wonden niet goed en kunnen ze geïnfecteerd raken. Meestal komt een arteriële beenulcus voor op de tenen of de voetzool.
In zeldzamere gevallen zijn stoornissen van de bloedsomloop met andere oorzaken de oorzaak van een beenulcus, zoals een tumor (beenulcus neoplasticum). Meer hierover leest u hieronder in de paragraaf ‘Oorzaken en risicofactoren’.
Ulcus cruris: frequentie
Ulcus cruris: symptomen
Arteriële open benen bevinden zich, in tegenstelling tot hun naam, op de voeten in plaats van op de dijen. Arteriële zweren komen vaak voor op de tenen en de voetzool. In tegenstelling tot veneuze beenulcera gaan arteriële beenulcera gepaard met hevige pijn in de benen. Deze zijn vooral merkbaar bij het bewegen of wanneer het been omhoog wordt gebracht. Bovendien zijn de voeten van een arteriële beenulcus meestal koud en bleek.
Symptomen van onjuiste zorg
Wonden met beenulcera kunnen heel gemakkelijk geïnfecteerd raken, vooral als ze niet goed worden verzorgd. Een wond die bloot ligt en waar gemakkelijk vuil of stof in kan komen, is vaak besmet met bacteriën (of andere ziekteverwekkers). Meestal ontstaat daardoor een ontsteking. Een scherpe, vieze geur kan op een dergelijke ontstoken beenzweer duiden.
Ulcus cruris: oorzaken en risicofactoren
Een beenulcus wordt veroorzaakt door een stoornis in de bloedsomloop in het getroffen deel van het lichaam. In de meeste gevallen zijn de aangetaste bloedvaten de aderen (= bloedvaten die bloed van het lichaam naar het hart terugvoeren) of de slagaders (= bloedvaten die bloed van het hart naar het lichaam terugvoeren) of zowel aderen als slagaders. Soms zijn er andere of aanvullende factoren betrokken bij het ontstaan van een beenulcus.
Veneuze oorzaken
De meest voorkomende vorm van ‘open been’ – veneuze beenulcera – ontstaat op basis van chronische veneuze insufficiëntie (CVI):
Spataderen verhogen ook het risico op veneuze trombose, dat wil zeggen de vernauwing of occlusie van een ader door een ter plaatse gevormd bloedstolsel. Als laat gevolg van diepe veneuze trombose kan zich een posttrombotisch syndroom ontwikkelen – met oedeemvorming, chronische pijn en een vermindering van de functie van de aangedane extremiteit. In het laatste stadium kan zich ook een beenulcus ontwikkelen (beenulcus posttromboticum).
Arteriële oorzaken
De belangrijkste risicofactor voor aderverkalking is roken. Het bevordert de vorming van afzettingen in alle bloedvaten van het lichaam. Andere risicofactoren voor aan arteriosclerose gerelateerde beenulcera zijn hoge bloeddruk (hypertensie) en hoge bloedlipideniveaus (hyperlipidemie).
Als zowel chronische veneuze insufficiëntie als perifere arteriële occlusieve ziekte (PAVD) betrokken zijn bij de ontwikkeling van een ‘open been’, noemen artsen dit een gemengde beenulcus.
Andere factoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een beenulcus. Diabetes mellitus is bijzonder belangrijk. Er zijn verschillende factoren die een ‘open been’ bevorderen:
- Arteriosclerose: Permanent verhoogde bloedsuikerspiegels beschadigen de bloedvaten en dragen zo bij aan arteriosclerose. Dit kan op zijn beurt de basis vormen van een arteriële beenulcus.
De term ‘diabetisch voetsyndroom’ (kortweg: diabetische voet) verwijst naar alle symptomen en problemen van de voeten/benen die ontstaan als gevolg van de suikergerelateerde vaat- en zenuwbeschadiging (zoals gebrek aan gevoel van kou en pijn, formicatie, tintelingen, bleke of blauwachtige huid, ulcus cruris).
Andere mogelijke factoren die kunnen leiden tot een ‘open been’ zijn bijvoorbeeld infecties (Ulcus cruris infectiosum) en ongelukken (Ulcus cruris traumaticum).
Ulcus cruris: onderzoeken en diagnose
- Heeft u in het verleden soortgelijke symptomen gehad?
- Bent u minder efficiënt dan normaal? Moet u bijvoorbeeld vaker dan voorheen stoppen tijdens het lopen?
- Heeft u de indruk dat de wond groter of kleiner is geworden? Of is er weinig verandering in de omvang?
De reden voor een verminderde bloedstroom kan variëren. In veel gevallen is de stoornis in de bloedsomloop te wijten aan veneuze trombose (vasculaire occlusie als gevolg van bloedstolsels). De arts kan dit vaststellen met behulp van een flebografie (angiografie van de aderen). Dit is een röntgenfoto van de aderen na toediening van een contrastmiddel.
Bloedonderzoek maakt ook deel uit van de routine. Met hun hulp kan bijvoorbeeld worden verduidelijkt of er sprake is van diabetes mellitus of een stollingsstoornis. De beoordeling van het bloedmonster duurt doorgaans enkele dagen. Als alle andere onderzoeken wijzen op een ‘open been’, wordt de behandeling echter al vóór de definitieve evaluatie van het bloedmonster gestart.
Ulcus cruris: behandeling
Wondbehandeling is gebaseerd op het MOIST-schema:
- M = Vochtbalans (exsudaatbeheer): bevochtig droge wonden, droge treurwonden
- O = Zuurstofbalans (oxygenatie): Als compressietherapie hiervoor niet voldoende is, kan lokaal aangebrachte (topische) hemoglobine worden gebruikt.
- I = Infectiebeheersing: infectie voorkomen door wondreiniging/antiseptische verbanden.
- T = Weefselbeheer
Verbetering van de bloedstroom
In de meeste gevallen wordt aanvankelijk geprobeerd de bloedstroom te verbeteren met drukverbanden. Deze verhogen de druk in de bloedvaten en zorgen ervoor dat het bloed weer sneller stroomt. Deze verbanden kunnen regelmatig door een arts of doktersassistent worden aangebracht. De patiënt kan dit ook zelf doen als hij eenmaal heeft geleerd hoe.
Wondreiniging
Bij chronische wonden wordt een zogenaamde vochtige wondbehandeling (vochtige wondverzorging) uitgevoerd. Hiervoor zijn verschillende verbanden verkrijgbaar. Ze houden de wond vrij van ziekteverwekkers en vuil en bevorderen de regeneratie van de huid.
Het is waarschijnlijker dat wondgenezing wordt bevorderd door vochtige wondverbanden dan door volledig droge wondverzorging.
Wondreiniging met vliegenlarven
Chirurgische maatregelen
In het geval van een beenulcus kunnen chirurgische methoden ook worden gebruikt om de wond te reinigen, coatings te verwijderen, de veneuze bloedstroom te verbeteren en de wondgenezing te versnellen. Spataderen die naar de beenulcera lopen, kunnen bijvoorbeeld operatief worden verwijderd. Als alternatief kunnen ze ook worden gescleroerd (sclerotherapie).
Sommige beenulcera kunnen ook sneller genezen door chirurgische huidtransplantatie.
Geneesmiddel
Als de zweer bijzonder hardnekkig is, kan deze met aanvullende medicijnen worden behandeld. Er worden medicijnen gebruikt die groeifactoren bevatten en zo de wondregeneratie ondersteunen. Antibiotica worden voorgeschreven als er ook een bacteriële infectie aanwezig is.
Cortisone voor contactdermatitis
Ulcus cruris: verloop van de ziekte en prognose
Mogelijke complicaties
Hoe u beenzweren kunt voorkomen en de prognose kunt verbeteren
Er zijn verschillende manieren waarop u veneuze beenulcera kunt voorkomen of de prognose van een bestaande beenulcus kunt verbeteren:
Veneuze beenulcus
In het geval van een veneuze beenulcus moet u bijzonder voorzichtig zijn met compressietherapie. Het dragen van compressiebandages of compressiekousen verbetert de bloeddoorstroming en de prognose aanzienlijk.
Heeft u overgewicht? Dan moet je dringend de overtollige kilo’s verminderen.
Arteriële beenulcus
Roken is de belangrijkste factor die de ontwikkeling van arteriële beenulcera beïnvloedt. Het verhoogt het risico op het ontwikkelen van een beenulcus aanzienlijk. Bij reeds getroffen personen vertraagt de nicotineconsumptie de genezing en verhoogt het de mate van terugval. Daarom de dringende tip: rook niet!
Wees voorzichtig tijdens de voetverzorging om blessures te voorkomen. Vooral diabetici moeten regelmatig medische voetzorg ondergaan om het risico op beenulcera te verminderen.
