Wat zijn haarvaten?
Naast aders en slagaders zijn haarvaten het derde type bloedvaten in de bloedsomloop. Ze vormen slechts ongeveer vijf procent van alle bloedvaten in het lichaam (aders: 75 procent, slagaders: 20 procent). De flinterdunne vaten vormen een fijn vertakt, gesloten capillair netwerk (rete capillare) over een totale lengte van naar schatting 100,000 kilometer. Hoe meer zuurstof een weefsel nodig heeft en hoe actiever het metabolisch is, hoe dichter het netwerk van haarvaten is. De hersenen, longen, skeletspieren en het hart worden doorkruist door talrijke van deze flinterdunne vaten. Weefsels met een langzame stofwisseling, zoals pezen en ligamenten, hebben daarentegen slechts enkele haarvaten. Er zijn ook gebieden in ons lichaam die helemaal geen haarvaten hebben en alleen van voedingsstoffen worden voorzien door diffusie vanuit omringend weefsel, zoals het gewrichtskraakbeen in de knie, de hartkleppen en de ooglenzen.
Structuur van de haarvaten
Met een diameter van slechts vijf tot tien micrometer (µm) zijn de haarvaten soms kleiner dan de rode bloedcellen (zeven tot acht µm), die dus wat moeten vervormen om door de fijne vaatjes te kunnen.
Afhankelijk van de fijne structuur van de wand kunnen drie soorten capillairen worden onderscheiden:
- Continue capillairen: gesloten endotheliale laag, volledig omgeven door basaalmembraan; voorkomen: huid, longen, hart, hersenen, ruggenmerg, skeletspieren
- Gefenestreerde haarvaten: endotheliale laag met poriën (20 tot 80 nanometer, dun basismembraan; voorkomen: maag-darmkanaal, nieren, endocriene klieren
- Discontinue haarvaten (sinusoïden): openingen (twee tot vijf nanometer) in de endotheelcellaag en het basaalmembraan; voorkomen: beenmerg, lever, milt
De taken van de haarvaten
De wanden van de haarvaten zijn doorlaatbaar voor bepaalde stoffen, gassen en vloeistoffen – vooral de discontinue vaten. Het wijd vertakte capillaire netwerk maakt daardoor de uitwisseling van gassen en stoffen tussen het bloed en het omringende weefsel mogelijk. Zuurstof, voedingsstoffen, stofwisselingsproducten, water en anorganische ionen kunnen bijvoorbeeld vanuit het bloed migreren naar de ruimte tussen weefsels/cellen (interstitium) en vice versa. Uitzonderingen zijn bloedcellen en grote eiwitten, waarvoor de wand van de fijne bloedvaten te dicht is.
Bovendien zijn de omstandigheden op de capillaire wanden uiterst gunstig: de stoffen hebben veel ruimte en veel tijd. Door de fijne vertakking bereikt het capillaire netwerk een grote totale doorsnede (ongeveer 800 keer groter dan de doorsnede van de aorta) en vertraagt de bloedstroom tot 0.3 millimeter per seconde (aorta: 320 millimeter per seconde).
De wanden van de fijne vaten worden daarom zwaar gefilterd en opnieuw geabsorbeerd. Dagelijks wordt ongeveer 20 liter in het interstitium gefilterd, waarvan ongeveer 18 liter opnieuw wordt geabsorbeerd in de haarvaten en venulen. De resterende twee liter wordt via het lymfestelsel terug in het bloed gebracht.
Haarvaten: Ziekten en klachten
Als de doorlaatbaarheid van de haarvaten verminderd is, kunnen bloed of bloedbestanddelen uit het vaatstelsel in het omliggende weefsel lekken. Dit resulteert bijvoorbeeld in oedeem en petechiën (punctiforme bloedingen van de huid en slijmvliezen).
Capillairleksyndroom is een zeldzame, ernstige ziekte waarbij de permeabiliteit van de fijne bloedvaten toeneemt. Kenmerkende symptomen zijn episoden van lage bloeddruk, oedeem en een laag bloedvolume (hypovolemie). De oorzaak van de ziekte is onbekend, dus deze kan alleen symptomatisch worden behandeld. De prognose is slecht.
Andere gezondheidsproblemen op het gebied van de haarvaten zijn onder meer misvormingen, breuken, tromboses en embolieën.
