Kort overzicht
- Beschrijving: Ademhalingsproblemen of kortademigheid; treedt acuut of chronisch op; soms in rust, soms alleen bij inspanning; begeleidende symptomen zoals hoesten, hartkloppingen, pijn op de borst of duizeligheid mogelijk.
- Oorzaken: ademhalingsproblemen, waaronder vreemde voorwerpen of astma; cardiovasculaire problemen, waaronder pulmonale hypertensie of een hartinfarct; fracturen, trauma aan de borst; neurologische problemen of psychologische oorzaken
- Diagnose: luisteren naar longen en hart via stethoscoop; bloedonderzoek, longfunctietest; longendoscopie; beeldvormingsprocedures: röntgenstraling, computertomografie of magnetische resonantiebeeldvorming.
- Wanneer moet u een arts raadplegen? In de regel altijd bij kortademigheid; kortademigheid met pijn op de borst, blauwe lippen, verstikking of zelfs ademstilstand zijn noodgevallen. Bel direct 112 en verleen eventueel eerste hulp.
- Behandeling: Afhankelijk van de oorzaak, zoals antibiotica voor bacteriële infecties, cortisone en slijmoplossende middelen voor pseudokroep, cortison en luchtwegverwijders voor astma en COPD, en operaties en andere voor bepaalde oorzaken.
- Preventie: stoppen met roken voorkomt onder meer chronische kortademigheid; geen specifieke preventie tegen acute oorzaken
Wat is kortademigheid?
Hoe sneller de patiënt echter ademt, hoe oppervlakkiger de ademhaling wordt – kortademigheid treedt op. Verstikking en angst voor de dood worden dan vaak aan het probleem toegevoegd, waardoor het wordt verergerd.
Vormen: Hoe manifesteert kortademigheid zich?
Voor artsen kan dyspneu nauwkeuriger worden gekarakteriseerd op basis van verschillende criteria, zoals de duur of de situaties waarin de dyspnoe vooral voorkomt. Een paar voorbeelden:
Afhankelijk van de duur van de kortademigheid wordt onderscheid gemaakt tussen acute en chronische kortademigheid. Acute kortademigheid wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door een astma-aanval, een longembolie, een hartaanval of een paniekaanval. Chronische kortademigheid wordt bijvoorbeeld waargenomen bij hartfalen, COPD of longfibrose.
Als er in rust al kortademigheid optreedt, wordt dit rustdyspnoe genoemd. Als iemand alleen tijdens lichamelijke inspanning buiten adem raakt, heet dit inspanningskortademigheid.
Als de kortademigheid vooral merkbaar is bij platliggen, maar verbetert bij zitten of staan, is er sprake van orthopneu. Bij sommige patiënten is het zelfs nog moeilijker: de kortademigheid kwelt hen vooral als ze op hun linkerkant liggen en minder als ze op hun rechterkant liggen. Dit heet dan trepopnea.
De tegenhanger van orthopneu is platypneu, die wordt gekenmerkt door kortademigheid die vooral optreedt als de patiënt rechtop staat (staan of zitten).
Soms geeft de vorm van kortademigheid de arts al aanwijzingen voor de onderliggende oorzaak. Trepopnea is bijvoorbeeld typerend voor verschillende hartziekten.
Wat kan eraan gedaan worden?
Wanneer kortademigheid optreedt, kunt u het beste onmiddellijk naar een arts gaan. Op de korte termijn kunnen de volgende tips soms helpen tegen kortademigheid:
- Bij acute kortademigheid gaat de getroffen persoon met het bovenlichaam rechtop zitten en ondersteunt de armen (licht gebogen) op de dijen. In deze houding (“koetsiersstoel” genoemd) ondersteunen bepaalde spieren de in- en uitademing mechanisch.
- Voor de getroffenen is het raadzaam zo kalm mogelijk te blijven of weer tot rust te komen. Vooral in het geval van psychologisch veroorzaakte kortademigheid helpt dit vaak om de ademhaling weer normaal te maken.
- Ook koele, frisse lucht heeft een gunstig effect. Niet in de laatste plaats omdat koude lucht meer zuurstof bevat. Dit verlicht vaak dyspnoe.
- Het is voor astmapatiënten raadzaam om hun astmaspray altijd bij de hand te hebben.
- Patiënten die al langere tijd een chronische longziekte hebben, hebben vaak zuurstofcilinders in huis. Het is het beste om de dosis zuurstof met uw arts te bespreken.
Dyspnoe: Behandeling door de arts
De behandeling van dyspneu is afhankelijk van de oorzaak. Dienovereenkomstig varieert het. Een paar voorbeelden:
Mensen met astma krijgen gewoonlijk ontstekingsremmende glucocorticoïden (“cortison”) en/of bèta-sympathicomimetica (verwijden van de bronchiën) voor inhalatie.
Bij een longembolie is het eerste wat mensen vaak krijgen een kalmerend middel en zuurstof. Indien nodig stabiliseren de artsen de bloedsomloop. De trigger van de embolie – het bloedstolsel in het longvat – wordt met medicijnen opgelost. Het kan ook zijn dat het tijdens een operatie moet worden verwijderd.
Als bloedarmoede als gevolg van ijzertekort verantwoordelijk is voor de kortademigheid, krijgt de patiënt een ijzersupplement. In ernstige gevallen wordt bloed (rode bloedcellen) toegediend als transfusie.
Als een kankergezwel in het borstgebied de reden is voor de kortademigheid, hangt de therapie af van het stadium van de ziekte. Indien mogelijk wordt de tumor operatief verwijderd. Chemotherapie en/of bestralingstherapie kunnen ook geschikt zijn.
Oorzaken
Er zijn veel verschillende oorzaken van kortademigheid mogelijk. Sommige daarvan houden rechtstreeks verband met de bovenste of onderste luchtwegen (bijvoorbeeld ingeademd vreemd lichaam, pseudokroep, astma, COPD, longembolie). Bovendien worden verschillende hartaandoeningen en andere ziekten ook geassocieerd met kortademigheid. Hier is een overzicht van de belangrijkste oorzaken van kortademigheid:
Oorzaken in de luchtwegen
Vreemd lichaam of braaksel: Als een vreemd lichaam wordt “ingeslikt” en in de luchtpijp of de bronchiën terechtkomt, resulteert dit in acute ademnood of zelfs verstikking. Hetzelfde gebeurt bijvoorbeeld als braaksel in de luchtwegen terechtkomt.
Angio-oedeem (Quincke-oedeem): Een plotselinge zwelling van de huid en/of slijmvliezen. In het gebied van de mond en keel veroorzaakt een dergelijke zwelling kortademigheid of zelfs verstikking. Angio-oedeem kan allergisch zijn, maar wordt soms veroorzaakt door verschillende ziekten en medicijnen.
Pseudocroep: Deze luchtweginfectie, ook bekend als kroepsyndroom, wordt meestal veroorzaakt door virussen (zoals verkoudheids-, griep- of mazelenvirussen). Het gaat om zwelling van het slijmvlies in de bovenste luchtwegen en bij de uitgang van het strottenhoofd. Fluitende ademhalingsgeluiden en een blaffende hoest zijn de gevolgen. In ernstige gevallen kan ook ademnood optreden.
Difterie (“echte kroep”): deze bacteriële luchtweginfectie zorgt er ook voor dat het slijmvlies van de bovenste luchtwegen opzwelt. Als de ziekte zich uitbreidt naar het strottenhoofd, is het resultaat een blaffende hoest, heesheid en, in het ergste geval, levensbedreigende kortademigheid. Dankzij vaccinatie is difterie nu echter zeldzaam in Duitsland.
Verlamming van de stembanden: Bilaterale verlamming van de stembanden is een andere mogelijke oorzaak van kortademigheid. Het komt bijvoorbeeld voor als gevolg van zenuwbeschadiging als gevolg van een operatie in het keelgebied of zenuwbeschadiging tijdens verschillende ziekten.
Vocale frenulum-spasme (glottis-spasme): In dit geval krampen de larynxspieren plotseling, waardoor de glottis smaller wordt en kortademigheid ontstaat. Als de glottis door de spasmen volledig gesloten is, bestaat er acuut levensgevaar. Komt vooral voor bij kinderen. Het wordt veroorzaakt door irriterende stoffen in de lucht die we inademen (zoals bepaalde essentiële oliën).
Bronchiale astma: Deze chronische luchtwegaandoening is heel vaak de reden voor aanvallen van kortademigheid. Tijdens een astma-aanval vernauwen de luchtwegen in de longen tijdelijk – veroorzaakt door allergenen zoals pollen (allergisch astma) of bijvoorbeeld door lichamelijke inspanning, stress of kou (niet-allergisch astma).
Chronische obstructieve longziekte (COPD): COPD is ook een wijdverspreide chronische ademhalingsziekte die gepaard gaat met een vernauwing van de luchtwegen van de longen. Deze vernauwing is echter permanent, in tegenstelling tot astma. De belangrijkste oorzaak van COPD is roken.
Longontsteking: In veel gevallen brengt het dyspnoe met zich mee, naast symptomen zoals koorts en vermoeidheid. Longontsteking is vaak het gevolg van een luchtweginfectie en geneest meestal zonder grote complicaties. Longontsteking kan echter gevaarlijk zijn voor kinderen en ouderen.
Covid-19: Veel Covid-patiënten klagen over ademhalingsmoeilijkheden, zelfs na milde ziekteverlopen. Artsen vermoeden dat pathologische veranderingen in de bloedvaten in de longen en kleine stolsels die de gasuitwisseling belemmeren de oorzaak zijn. In ernstige gevallen wordt enorme weefselschade en hermodellering van de fijne bloedvaten in de longen waargenomen. Langdurige of post-covid kan ook gepaard gaan met kortademigheid.
Atelectase: Atelectase is de term die door artsen wordt gebruikt om een ingeklapt (“ingeklapt”) deel van de long te beschrijven. Afhankelijk van de omvang kan dyspnoe meer of minder ernstig zijn. Atelectase kan aangeboren zijn of het gevolg zijn van een ziekte (zoals pneumothorax, tumor) of een binnengedrongen vreemd lichaam.
Longfibrose: Longfibrose is wanneer het bindweefsel in de longen pathologisch toeneemt en vervolgens verhardt en littekens veroorzaakt. Dit progressieve proces belemmert steeds meer de gasuitwisseling in de longen. Dit veroorzaakt kortademigheid, aanvankelijk alleen bij lichamelijke inspanning, later ook in rust. Mogelijke triggers zijn onder meer het inademen van verontreinigende stoffen, chronische infecties, straling van de longen en bepaalde medicijnen.
Pleurale effusie: Het borstvlies (pleura) is een tweebladige huid in de borst. Het binnenste vel (pleura) bedekt de longen en het buitenste vel (pleura) bekleedt de borst. De nauwe opening ertussen (pleurale ruimte) is gevuld met wat vloeistof. Als deze hoeveelheid vocht door ziekte toeneemt (bijvoorbeeld in het geval van vochtige pleuritis), wordt dit pleurale effusie genoemd. Afhankelijk van de omvang ervan veroorzaakt het kortademigheid, een beklemmend gevoel op de borst en ademhalingspijn op de borst.
Pneumo-thorax: In pneumo-thorax is lucht de spleetvormige ruimte tussen de long en het borstvlies (pleuraruimte) binnengedrongen. De resulterende symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak en de omvang van deze luchtinfiltratie. Er is bijvoorbeeld sprake van kortademigheid, prikkelbaar hoesten, stekende en ademhalingspijn op de borst, en blauwe verkleuring van de huid en slijmvliezen (cyanose).
Pulmonale hypertensie: Bij pulmonale hypertensie is de bloeddruk in de longen permanent verhoogd. Afhankelijk van de ernst veroorzaakt dit symptomen zoals kortademigheid, snelle vermoeidheid, flauwvallen of het vasthouden van vocht in de benen. Pulmonale hypertensie is een ziekte op zichzelf of kan het gevolg zijn van een andere ziekte (zoals COPD, longfibrose, HIV, schistosomiasis, leverziekte en andere).
‘Water in de longen’ (longoedeem): Dit verwijst naar een ophoping van vocht in de longen. Het wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door hartaandoeningen, gifstoffen (zoals rook), infecties, het inademen van vocht (zoals water) of bepaalde medicijnen. Typische symptomen van longoedeem zijn kortademigheid, hoesten en schuimend sputum.
Tumoren: Wanneer goedaardige of kwaadaardige weefselgroei de luchtwegen vernauwt of blokkeert, treedt ook kortademigheid op. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij longkanker. Littekenweefsel na chirurgische verwijdering van een tumor kan ook de luchtwegen vernauwen, waardoor de luchtstroom wordt belemmerd.
Oorzaken in het hart
Verschillende hartaandoeningen kunnen ook verantwoordelijk zijn voor kortademigheid. Deze omvatten bijvoorbeeld: hartfalen, hartklepziekte, hartaanval of ontsteking van de hartspier.
Hartklepdefecten kunnen ook kortademigheid veroorzaken. Als bijvoorbeeld de mitralisklep – de hartklep tussen het linker atrium en de linker hartkamer – lekt (mitraalklepinsufficiëntie) of vernauwd is (mitraalklepstenose), hebben de getroffenen onder meer last van kortademigheid en hoesten.
Plotselinge ernstige kortademigheid, een gevoel van angst of benauwdheid op de borst, maar ook angst of zelfs angst voor de dood zijn typische symptomen van een hartaanval. Misselijkheid en braken komen ook voor, vooral bij vrouwen.
Als kortademigheid bij inspanning, zwakte en toenemende vermoeidheid optreden in combinatie met griepachtige symptomen (verkoudheid, hoesten, koorts, hoofdpijn en pijnlijke ledematen), kan de oorzaak een ontsteking van de hartspier (myocarditis) zijn.
Andere oorzaken van kortademigheid
Er zijn andere mogelijke oorzaken van kortademigheid. Een paar voorbeelden:
- Bloedarmoede: tekort aan het rode bloedpigment hemoglobine, dat nodig is voor het transport van zuurstof in de rode bloedcellen. Daarom veroorzaakt bloedarmoede mogelijk naast andere symptomen kortademigheid, hartkloppingen, oorsuizen, duizeligheid en hoofdpijn. Mogelijke oorzaken van bloedarmoede zijn een tekort aan ijzer of vitamine B12.
- Letsel aan de borstkas (borsttrauma): Kortademigheid komt ook voor, bijvoorbeeld wanneer de ribben gekneusd of gebroken zijn.
- Scoliose: Bij scoliose is de wervelkolom permanent zijwaarts gebogen. In ernstige gevallen waarbij de kromming ernstig is, schaadt dit de longfunctie, wat resulteert in kortademigheid.
- Sarcoïdose: Deze ontstekingsziekte wordt geassocieerd met de vorming van nodulaire weefselveranderingen. Deze kunnen zich mogelijk overal in het lichaam vormen. Heel vaak worden de longen aangetast. Dit kun je onder meer herkennen aan een droge hoest en inspanningsafhankelijke kortademigheid.
- Neuromusculaire ziekten: Sommige neuromusculaire ziekten veroorzaken soms ook kortademigheid wanneer de ademhalingsspieren worden aangetast. Voorbeelden hiervan zijn polio (poliomyelitis), ALS en myasthenia gravis.
- Hyperventilatie: de term verwijst naar ongewoon diepe en/of snelle ademhaling die gepaard gaat met een gevoel van kortademigheid. Naast bepaalde ziekten is de oorzaak vaak grote stress en opwinding. Vrouwen worden vaker getroffen dan mannen.
- Depressie en angststoornissen: In beide gevallen hebben patiënten soms een fasisch gevoel van niet kunnen ademen.
Psychologisch geïnduceerde kortademigheid (bij depressie, stressgerelateerde hyperventilatie, angststoornissen en andere) wordt ook psychogene dyspnoe genoemd.
Wanneer een dokter bezoeken?
Of het nu geleidelijk of plotseling is: het is voor mensen met dyspnoe altijd raadzaam om een arts te raadplegen. Zelfs als er in eerste instantie geen andere symptomen optreden, kunnen ernstige ziekten de reden zijn voor de kortademigheid.
Als er bijkomende symptomen optreden zoals pijn op de borst of blauwe lippen en een bleke huid, kunt u het beste onmiddellijk een spoedarts bellen! Omdat dit tekenen kunnen zijn van een levensbedreigende oorzaak, zoals een hartaanval of longembolie.
Wat doet de dokter?
Eerst zal de arts specifieke vragen stellen over de medische geschiedenis (anamnese), bijvoorbeeld:
- Wanneer en waar ontstond de kortademigheid?
- Treedt de kortademigheid op in rust of alleen tijdens fysieke activiteit?
- Is de kortademigheid afhankelijk van bepaalde lichaamshoudingen of tijdstippen van de dag?
- Is de kortademigheid de laatste tijd erger geworden?
- Hoe vaak komt de kortademigheid voor?
- Zijn er naast kortademigheid nog andere klachten?
- Heeft u bekende onderliggende aandoeningen (allergieën, hartfalen, sarcoïdose of andere)?
Na het anamnesegesprek volgen diverse onderzoeken. Ze helpen bij het vaststellen van de oorzaak en de omvang van de kortademigheid. Deze onderzoeken omvatten:
- Luisteren naar de longen en het hart: De arts luistert met een stethoscoop naar de borstkas om bijvoorbeeld verdachte ademhalingsgeluiden te detecteren. Hij luistert meestal ook naar het hart.
- Bloedgaswaarden: De arts gebruikt onder meer pulsoximetrie om te bepalen hoe verzadigd het bloed is met zuurstof.
- Longfunctietest: Met behulp van een longfunctietest (zoals spirometrie) kan de arts de functionele toestand van de longen en luchtwegen nauwkeuriger beoordelen. Dit is een zeer goede manier om bijvoorbeeld de omvang van COPD of astma te beoordelen.
- Longendoscopie: Door middel van longendoscopie (bronchoscopie) kunnen de keelholte, het strottenhoofd en de bovenste bronchiën in meer detail worden bekeken.
- Beeldvormingsprocedures: ze kunnen ook belangrijke informatie verschaffen. Röntgenfoto's, computertomografie en magnetische resonantiebeeldvorming kunnen bijvoorbeeld longontsteking, longembolie en tumoren in de borstholte detecteren. Echografie en onderzoeken op het gebied van de nucleaire geneeskunde kunnen ook worden gebruikt.
De ernst van dyspnoe kan worden beoordeeld met behulp van de Borg-schaal: dit wordt gedaan door de arts (op basis van de beschrijving van de patiënt) of door de patiënt zelf aan de hand van een vragenlijst. De Borgschaal loopt van 0 (helemaal geen kortademigheid) tot 10 (maximale kortademigheid).
het voorkomen
Veel acute oorzaken kunnen daarentegen niet specifiek worden voorkomen.
Veelgestelde vragen over dyspnoe
Wat is kortademigheid?
Wanneer een persoon moeite heeft om voldoende lucht binnen te krijgen, wordt dit kortademigheid genoemd. Dit is de medische term voor kortademigheid of kortademigheid. De oorzaken zijn bijvoorbeeld hart- en longziekten, zuurstofgebrek, vergiftiging door ontsnappend gas of door andere giftige stoffen. Afhankelijk van de ernst kan dyspnoe mild, ernstig of aanhoudend zijn.
Wat zijn de symptomen van dyspnoe?
Moeilijkheden met ademhalen, kortademigheid en het gevoel niet genoeg lucht te krijgen zijn de typische symptomen van kortademigheid. Andere symptomen zijn pijn op de borst, duizeligheid, zweten en angst. Bij ernstige kortademigheid kan er een blauwachtige verkleuring van de lippen, het gezicht of de ledematen optreden als gevolg van zuurstofgebrek.
Wat zijn de oorzaken van dyspnoe?
Hart- en vaatziekten, longziekten en bloedarmoede zijn veelvoorkomende oorzaken van kortademigheid. Zelfs een lichte inspanning leidt tot kortademigheid, en soms gebeurt dit zelfs tijdens lichamelijke rust. Andere triggers zijn vergiftiging, zuurstofgebrek of zwaarlijvigheid, psychologische stresssituaties of angst- en paniektoestanden. De oorzaken moeten altijd door een arts worden opgehelderd.
Is kortademigheid gevaarlijk?
Wat kan ik doen als ik dyspnoe heb?
In het geval van uitgesproken kortademigheid, ga rechtop zitten, ondersteun uzelf met uw armen langs uw lichaam en probeer een zo kalm en stabiel mogelijk ademhalingsritme te vinden. Vermijd stress en fysieke inspanning. Als de kortademigheid niet afneemt of verergert, zoek dan onmiddellijk medische hulp. Op de lange termijn helpen gewichtsverlies, ademhalingsoefeningen en regelmatige lichte lichaamsbeweging vaak.
Wat zijn de verschillende soorten dyspnoe?
Er is een onderscheid tussen acute en chronische dyspnoe. Acute kortademigheid treedt plotseling op en vereist onmiddellijke medische aandacht. Chronische kortademigheid houdt gedurende een langere periode aan en gaat vaak gepaard met langdurige aandoeningen zoals astma of COPD. Andere typen zijn onder meer orthopneu (terwijl u ligt), paroxismale nachtelijke kortademigheid (tijdens het slapen) en door inspanning geïnduceerde kortademigheid (tijdens lichamelijke inspanning).
Hoe moet je slapen als je kortademigheid hebt?
Bij kortademigheid kun je het beste slapen met het bovenlichaam omhoog. Dit geeft vooral verlichting bij veel vormen van hartfalen die gepaard gaan met waterretentie (oedeem) in de benen. Vermijd alcohol en zware maaltijden voordat u naar bed gaat, omdat deze de kortademigheid kunnen vergroten.
Welke arts is verantwoordelijk voor dyspnoe?
