Priapos werd door de oude Grieken aanbeden als de god van de seksualiteit en de vruchtbaarheid, tegenwoordig geeft hij zijn naam aan een seksuele stoornis. Priapisme is een doorgaans pijnlijke, permanente erectie die langer dan twee uur aanhoudt, ook al zijn genot, ejaculatie en orgasme afwezig. Een grote verscheidenheid aan ziekten kan de oorzaak zijn van de nooit eindigende erectie. Als er niet binnen enkele uren (maximaal zes uur) een professionele behandeling wordt gestart, bestaat het risico op ernstige schade (erectiestoornissen, enz.). Priapisme is een urologische noodsituatie en moet daarom zo snel mogelijk worden behandeld.
Hoe ontstaat een permanente erectie?
Een normale erectie is het gevolg van de ontspanning van de spieren in de penis, terwijl tegelijkertijd de bloedtoevoer vanuit de slagaders toeneemt. Hierdoor zwelt het erectiele weefsel van het mannelijke lid (de corpora cavernosa) op, wat de uitstroom naar de aderen en dus de terugstroom van bloed uit de penis verhindert. Na de ejaculatie worden de slagaders weer vernauwd, waardoor de druk op de aderen en daarmee de erectie afneemt (detumescentie).
Priapisme komt in ongeveer 60 procent van alle gevallen voor zonder herkenbare oorzaak (zogenaamd idiopathisch priapisme). Bij de overige 40 procent – deze vormen worden secundair priapisme genoemd – wordt de blijvende erectie vaak veroorzaakt door een van de volgende ziekten/situaties:
- Bloedziekten, in het bijzonder sikkelcelanemie, plasmocytoom, thalassemie (mediterrane anemie), polycytemie en leukemie
- Verwondingen (penis of ruggenmerg), operatiegerelateerd of na een ongeval
- Beschadigd zenuwstelsel, vooral letsel aan het ruggenmerg, zeldzamer multiple sclerose (MS) of diabetes mellitus
- Verschillende tumoren
- Alcohol- en drugsmisbruik
- Medicijnen voor de behandeling van impotentie (vooral geneesmiddelen die worden toegediend als injectie in de penis bij zogenaamde erectiele weefsel-auto-injectietherapie (SKAT)):
- Andere medicijnen, vooral in geval van overdosering:
| Psychotrope geneesmiddelen (trazodon en chloorpromazine) |
| Bloeddrukmedicatie (Prazosin en Nifedipine) |
| immunosuppressiva |
| cortisone |
Welke symptomen treden op?
Pijnlijke permanente erectie (langer dan twee uur) zonder betrokkenheid van de eikel bij afwezigheid van seksuele stimulatie. Zogenaamd high-flow priapisme kan ook pijnloos zijn. Er is vaak sprake van een opwaartse kromming van de penis. Na uren worden de voorhuid, de eikel en later de gehele penis blauw.
Hoe wordt priapisme behandeld?
De diagnose wordt gesteld op basis van de beschrijving van de patiënt. Echografisch onderzoek (duplex echografie) en de analyse van een bloedmonster uit het erectiele weefsel geven informatie over de oorzaak van priapisme.
De behandeling bestaat uit onmiddellijke pijnbehandeling en andere maatregelen. De arts probeert eerst met medicijnen de zwelling van de penis te verminderen. De werkzame stof terbutaline in tabletvorm is bijzonder succesvol bij high-flow priapisme na SKAT-therapie en bij spontaan, vaak voorkomend priapisme. Als er na ongeveer 30 minuten geen verbetering optreedt, wordt met een injectiespuit bloed uit het erectiele weefsel opgezogen. Als er opnieuw een erectie optreedt, worden vaatvernauwende medicijnen (etilefrin, epinefrine) of methyleenblauw rechtstreeks in het erectiele weefsel geïnjecteerd. De laatste optie is een chirurgische ingreep waarbij óf de arteriële bloedtoevoer naar de penis wordt verminderd (selectieve embolisatie van de penisslagaders) óf de veneuze uitstroom wordt verbeterd (shuntoperatie).
