Kort overzicht
- Oorzaken: Stress, verkeerd uitgelijnde tanden of kaken, te grote kronen of vullingen, te veel alcohol of cafeïne, bepaalde medicijnen, onderliggende aandoeningen zoals het rustelozebenensyndroom, nachtelijke ademhalingspauzes, problemen met de bloedsomloop, hersenbloeding, epilepsie, de ziekte van Huntington, de ziekte van Parkinson.
- Symptomen: ritmisch, onwillekeurig op elkaar klemmen van de tanden, vaak met knarsende, kauwachtige bewegingen. Meestal 's nachts, maar soms ook overdag. Mogelijke begeleidende symptomen: spierspanning met hoofdpijn, nekpijn, kaakpijn, gezichtspijn. Pijnlijke, poreuze tanden, ernstige tandbeschadiging tot tandverlies.
- Behandeling: afhankelijk van de oorzaak, bijvoorbeeld correctie van te grote kronen of vullingen, bijtspalk, losmaak- en ontspanningsoefeningen bij stressgerelateerd tandenknarsen, fysiotherapie en indien nodig kortdurend gebruik van pijnstillers en/of spierontspannende medicijnen, psychotherapie voor dieper liggende psychologische stressoren, biofeedbackprocedures.
- Prognose: Bij een vroege behandeling is de prognose goed. (Ernstige) vervolgschade aan de tanden kan dan meestal worden voorkomen.
Tandenknarsen: oorzaken
De belangrijkste oorzaken van tandenknarsen (bruxisme) zijn:
- Stress: Elke tweede persoon reageert op professionele of particuliere overbelasting met tijdelijk tandenknarsen. Maar slechts één op de vijf ontwikkelt een chronisch probleem.
- Verstoorde occlusie: Als de occlusie van de kaken verstoord is, kan tandenknarsen volgen. Verkeerd uitgelijnde tanden en kronen of vullingen die niet passen, kunnen dergelijke kaakproblemen veroorzaken. Een andere oorzaak is het uitgroeien van tanden. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer iemand een tand verliest. De overeenkomstige tegenhanger (in de tegenoverliggende kaak) ondervindt dan geen weerstand meer en kan ongehinderd doorgroeien – het gevolg is een verstoorde beet tussen de boven- en onderkaak, vaak gepaard gaand met tandenknarsen.
- Ziekten: soms zitten achter het tandenknarsen ziekten zoals het rustelozebenensyndroom (rustelozebenensyndroom), obstructieve slaapapneu (nachtelijke ademhalingspauzes), verminderde bloedstroom (ischemie), hersenbloeding, nachtelijke epilepsie, chorea van Huntington, het syndroom van Parkinson.
Als er geen duidelijke medische oorzaak voor tandenknarsen kan worden gevonden, is er sprake van primair bruxisme. In dit geval kan stress een rol spelen. Artsen spreken van secundair bruxisme wanneer er een specifieke trigger voor tandenknarsen kan worden geïdentificeerd, bijvoorbeeld een neurologische of psychiatrische aandoening, slaapstoornissen of medicatie.
Tandenknarsen: Baby & Kind
Ongeveer de helft van alle baby's begint op de leeftijd van tien maanden met tandenknarsen. Dit is geen reden tot bezorgdheid, omdat de nieuwe melktanden zo worden uitgelijnd of “ingeslepen”. Wanneer de laatste melktand is uitgevallen, verdwijnt het bruxisme meestal ook.
Meer over dit onderwerp leest u in ons artikel “Tandenknarsen bij kinderen en baby’s”.
Tandenknarsen: symptomen
Wanneer mensen hun tanden knarsen (bruxisme), drukken ze onwillekeurig de tanden van de boven- en onderkaak op elkaar zonder een functioneel doel na te streven (zoals kauwen). Ritmische, knarsende, kauwachtige bewegingen kunnen ook voorkomen.
Het fatale aan tandenknarsen: er wordt een zeer sterke druk uitgeoefend op de tanden en kaakgewrichten. Tot 480 kilogram per vierkante centimeter (kg/cm2) is mogelijk – dat is tien keer de druk die ontstaat bij het kauwen! En deze enorme krachten belasten niet alleen de tanden en kaken voor een korte tijd; het tandenknarsen kan wel 45 minuten per dag duren.
Door deze enorme belasting wordt het glazuur permanent weggesleten en komen het dentine (tandbot) en de zenuwbanen bloot te liggen. Het resultaat zijn pijngevoelige, steeds poreuzere tanden.
Tandenknarsen tijdens de slaap en overdag
De meeste patiënten knarsen hun tanden terwijl ze slapen. Artsen spreken dan van nachtelijk bruxisme of slaapbruxisme.
Minder gebruikelijk is dagelijks bruxisme (wakker bruxisme), dat wil zeggen tandenknarsen gedurende de dag. In dit geval worden de kaken meestal alleen maar krachtig op elkaar geklemd zonder de tanden te knarsen.
Centrisch en excentrisch bruxisme
Sommige mensen klemmen onbewust heel hard hun tanden. Bij dit centrische bruxisme werken extreem sterke krachten op de tanden en kaakgewrichten.
Bij excentrisch bruxisme worden de tanden tegen elkaar gewreven, waardoor een min of meer hard knarsend geluid ontstaat.
Tandenknarsen: wat helpt?
Als niets van dit alles helpt, dient u uw arts of tandarts te raadplegen. Hij adviseert u bij de keuze van de juiste therapie. Als de oorzaak van het tandenknarsen bijvoorbeeld een te grote kroon of vulling is, kan de tandarts deze afslijpen en zo het bruxisme gemakkelijk wegnemen. Een bijtspalk beschermt de tanden tegen slijtage en verdere schade. Als tandenknarsen wordt veroorzaakt door een onderliggende aandoening (zoals het rustelozebenensyndroom), moet dit dienovereenkomstig worden behandeld.
Hieronder leest u meer over belangrijke behandelmogelijkheden bij tandenknarsen.
Ontspanningsoefeningen
Voor stressgerelateerd tandenknarsen moet je ook ontspanningsmethoden proberen. Dit kan de innerlijke spanning verminderen en tandenknarsen tegengaan. De oefeningen kunnen ook helpen tegen hoofdpijn en kaakpijn die gepaard gaan met tandenknarsen.
Bewezen methoden om stress te verminderen zijn onder meer:
- Autogene training
- Progressieve spierontspanning volgens Jakobsen
Bijt spalk
Een bijtspalk (occlusale spalk) wordt individueel door de tandarts aangebracht. Het voorkomt direct contact tussen de tanden bij het afbijten, beschermt zo de tandstructuur en het parodontium en draagt bij aan een ontspannen stand van de boven- en onderkaak.
Tip: Laat uw gebit regelmatig (halfjaarlijks) controleren door uw tandarts. Zo kan eventuele schade aan uw gebit in een vroeg stadium worden opgespoord.
Fysiotherapie
Geneesmiddel
Onder bepaalde omstandigheden zijn pijnstillende medicijnen of spierverslappers nuttig bij tandenknarsen. Ze mogen echter slechts korte tijd worden gebruikt.
Psychotherapie
Vaak veroorzaakt stress tandenknarsen. Als deze stress diepere psychologische oorzaken heeft, kan psychotherapie helpen, naast ontspanningsoefeningen zoals autogene training of progressieve spierontspanning volgens Jakobsen.
Biofeedback-procedures
Biofeedback-methoden zijn ook effectief bij tandenknarsen. Met behulp van elektronische apparaten leren mensen zich bewust te worden van onbewuste fysieke processen zoals tandenknarsen. Hierdoor kunnen ze vrijwillig worden gecontroleerd – bijvoorbeeld door de kaakspieren bewust te ontspannen.
Tandenknarsen: diagnose
De tandarts controleert hoe uitgesproken het bruxisme is en in hoeverre de tanden al beschadigd zijn. Tekenen van bruxisme zijn onder meer:
- drukgevoelige kauwspieren
- tandafdrukken op de tong en wang
- gladde gepolijste occlusale oppervlakken
- scheuren en schilfers op het tandglazuur
- chippen van de tandstructuur, de tandhalzen en de incisale randen
- tanden die gevoelig zijn voor pijn
Tandenknarsen: prognose
De meeste bruxismepatiënten kunnen goed geholpen worden. De prognose is beter naarmate het tandenknarsen eerder wordt behandeld. Als u te lang wacht, zijn ernstige tandbeschadigingen en bijbehorende symptomen zoals pijn en spanning meestal onvermijdelijk. Daarom moet u onmiddellijk iets doen als u tandenknarsen vermoedt. Soms zijn eenvoudige ontspanningsoefeningen voldoende om het tandenknarsen onder controle te krijgen. Als dit niet het geval is, dient u contact op te nemen met uw arts of tandarts.