Kort overzicht
- Symptomen: Mondblokkade, “duivelse grijns”, slikstoornissen, larynxverlamming, prikkelbaarheid, rusteloosheid, extreme aanspanning van de rompspieren, hyperextensie terug naar wervelfractuur, ademhalingsverlamming.
- Oorzaken en risicofactoren: Infectie met Clostridium tetani zelfs via de kleinste wondjes, sporen in de bodem of uitwerpselen van dieren; bacterie vermenigvuldigt zich waar zuurstof ontbreekt (daarom zijn oppervlakkige wonden minder gevaarlijk dan diepere)
- Diagnose: Typische symptomen na letsel, detectie van de bacterie in het bloed
- Behandeling: Het wegsnijden van de wondranden, het toedienen van antistoffen, intensieve medische behandeling met zuurstoftoevoer, eventueel beademen
- Prognose: Bijna altijd dodelijk indien onbehandeld, sterftecijfer tot 20 procent bij behandeling op de intensive care
- Preventie: Effectieve vaccinatie voor alle leeftijden, meestal beginnend bij zuigelingen
Wat is tetanus?
Ze dringen het menselijk lichaam binnen, zelfs via kleine verwondingen. Hun gif migreert vervolgens ook naar de hersenen en het ruggenmerg. Vaak is een kleine snee of een splinter in de huid voldoende voor een infectie. Overdracht van persoon op persoon is niet mogelijk bij tetanus, dus geïnfecteerde personen zijn niet besmettelijk.
Wat gebeurt er in het lichaam?
De bacteriën produceren twee gifstoffen:
- Eén ervan, tetanolysine, vernietigt rode bloedcellen en veroorzaakt schade aan het hart.
- Het tweede toxine dat door de bacterie wordt geproduceerd, is tetano-spasmine. Het reist langs zenuwen en bereikt vervolgens het centrale zenuwstelsel. Het toxine remt zenuwimpulsen die normaal voorkomen dat spieren te veel samentrekken.
Tetano-spasme zorgt ervoor dat de zenuwen zeer hyperprikkelbaar worden. Het resultaat is ernstige, langdurige, ondraaglijke spierspasmen die typisch zijn voor tetanus.
Incubatietijd
Hoe manifesteert tetanus zich?
Tetanus manifesteert zich vooral in ernstige, aanhoudende spierkrampen. Deze beïnvloeden vrijwel elk mogelijk spierdeel. Meestal worden de krampen veroorzaakt door akoestische en visuele stimuli, maar ook door aanrakingsstimuli.
Mondslot en duivelse grijns
Een typisch symptoom van gegeneraliseerde tetanus is kaakkramp. De tong- en kaakspieren spannen zich aan, wat resulteert in grimassen: voortdurend ‘glimlachen’ en opgetrokken wenkbrauwen, ook wel bekend als de ‘duivelsgrijns’. Patiënten slagen er ook niet in hun mond wijd open te doen.
Slikstoornissen en verlamd strottenhoofd
Als de spieren in de keelholte en het strottenhoofd worden aangetast, heeft de patiënt moeite met slikken. In extreme gevallen kunnen patiënten niet praten of schreeuwen.
terug gebogen
Bovendien ontwikkelen zich ernstige spasmen in de rug- en buikspieren. Getroffen personen strekken hun rug gebogen uit. In extreme gevallen ontwikkelen zich zulke krachten dat zelfs wervellichamen breken.
Andere tekenen van kaakkramp zijn onder meer:
- pijn en spierstijfheid, vooral in de nek en het gezicht
- Bloeddruk stijgt
- Zweten
- Hartkloppingen (tachycardie)
- krampen in de ledematen
- Ademhalingsproblemen
- Zuigelingen die lijden aan neonatale tetanus vertonen ook een duidelijke zwakte in het drinken.
- Algemene ziektesymptomen zoals hoofdpijn, koorts, koude rillingen. Deze treden in sommige gevallen vóór de convulsies op, maar vaak zijn ze afwezig.
Als tetanus onbehandeld blijft, verergert het dramatisch. Patiënten sterven uiteindelijk aan verlamming van de ademhalingsspieren. Ze blijven volledig bij bewustzijn totdat ze sterven, wat het lijden bijzonder pijnlijk maakt.
Verschillende vormen van tetanus
Artsen maken onderscheid tussen verschillende vormen van tetanus:
- De gegeneraliseerde vorm: In dit geval treedt het klassieke uiterlijk van de ziekte op, met ernstige krampen over het hele lichaam.
- De gelokaliseerde vorm: Hier blijven de symptomen (zoals spierstijfheid) meestal beperkt tot het deel van het lichaam waar de ziekteverwekker is binnengekomen. Dit komt vaker voor als er sprake is van resterende vaccinbescherming.
- Cephalic tetanus: Bij deze speciale vorm bevindt de geïnfecteerde wond zich op het hoofd. Omdat de zenuwbanen naar de hersenen hier kort zijn, is de incubatietijd ook kort.
- Maternale tetanus: dit is wanneer de ziekte optreedt tijdens de zwangerschap of in de laatste zes weken vóór het einde van de zwangerschap.
- Puerperale tetanus: dit beschrijft een infectie van de moeder na een geboorte of een miskraam. De infectie vindt dan plaats via de baarmoeder.
- Postoperatieve tetanus: een tetanusinfectie na chirurgische ingrepen.
Wat is de oorzaak van tetanus?
De bacterie Clostridium tetani vermenigvuldigt zich alleen onder anaerobe omstandigheden, dat wil zeggen alleen daar waar geen zuurstof komt.
Een oppervlakkige wond met een iets groter oppervlak wordt beter geventileerd dan een diepere snee of prik met een puntig voorwerp. Zo’n wond is dus minder gevaarlijk. Aan de andere kant kan een schijnbaar onschuldige verwonding tijdens het tuinieren, zoals een prik aan een doorn, een ideale toegangspoort zijn voor de tetanusziekteverwekker.
Bovendien voelt de ziekteverwekker zich zeer op zijn gemak in reeds dood weefsel, omdat hier ook een anaerobe omgeving aanwezig is. Dergelijk dood (necrotisch) weefsel komt vaker voor bij grotere wonden, vooral als deze niet adequaat operatief worden behandeld.
Ook dierenbeten, zoals hondenbeten, laten diepe wonden achter, die ook een mogelijke ingang zijn voor de tetanuspathogenen die vrijwel overal voorkomen.
Tetanus heeft niets gemeen met bloedvergiftiging. Het is waar dat bacteriën in beide gevallen de veroorzakers zijn, maar verschillende bacteriën leiden tot verschillende symptomen. Bovendien ziet de wond bij een tetanusinfectie er vaak niet bijzonder opvallend of ontstoken uit.
Risicofactor huidziekten
Huidoppervlakteziekten, zoals open eczeem, bevorderen een tetanusinfectie.
Risicofactor leeftijd
Oudere mensen lopen een groter risico om tetanus op te lopen. Bij hen worden de antistoffen die hun lichaam heeft gevormd na een vaccinatie vaak sneller afgebroken dan bij jongere mensen. Ze hebben daarom boostervaccinaties met kortere tussenpozen nodig. Als dit niet gebeurt, zijn ze minder goed beschermd.
Onderzoeken en diagnose
De arts stelt de diagnose tetanus op basis van de typische klinische bevindingen: als er spierstijfheid of krampen optreden als gevolg van een wondblessure, is de diagnose tetanus meestal duidelijk. Voor verdere diagnose zijn er tests beschikbaar waarmee het toxine van de tetanusbacterie in het wondmateriaal of in het bloedserum kan worden aangetoond (neutralisatietest). Deze zijn echter niet altijd sluitend. Bij een tetanusinfectie is de wond zelf echter meestal onopvallend en ziet er “normaal” uit.
Behandeling
Bij de behandeling van tetanus gelden drie basisregels:
- Identificatie van de plaats van binnenkomst en excisie van de wondranden (wonddebridement).
- Neutralisatie van het tetanustoxine en immunisatie
- Ondersteunende maatregelen tegen de symptomen
Antilichamen injecteren
Om het circulerende tetanustoxine te neutraliseren, injecteert u antilichamen (immunoglobulinen) tegen het tetanustoxine in de bilspieren en wondranden.
Het openhouden van de luchtwegen
Omdat bij tetanus de gezichts- en larynxspieren verkrampen, moeten de luchtwegen specifiek open worden gehouden. De patiënt krijgt zuurstof via een neussonde. Vaak is ook kunstmatige beademing op een beademingsapparaat nodig. De artsen behandelen de spierspasmen met speciale medicijnen die bekend staan als spierverslappers.
Donker en stil
In de regel wordt de patiënt naar een verduisterde en geruisloze kamer verplaatst. Dit isoleert de patiënt van externe prikkels. Anders veroorzaken akoestische of visuele prikkels vaak verdere krampen, wat grotendeels door de artsen wordt voorkomen.
Verloop van de ziekte en prognose
Tetanus mag niet worden onderschat. De tetanussymptomen gaan niet alleen gepaard met aanzienlijke pijn voor de getroffenen, maar leiden meestal ook tot de dood als ze niet worden behandeld.
Omdat intensieve medische therapie doorgaans tijdig wordt gestart, kan dit echter in veel gevallen worden voorkomen. Na ongeveer vier weken nemen de symptomen geleidelijk af en na nog eens vier weken verdwijnen ze volledig. Af en toe blijft er secundaire schade bestaan die verdere behandeling vereist. Niettemin bedraagt het sterftecijfer zelfs met behandeling ongeveer 20 procent.
De ziekte van Tetanus produceert geen immuniteit, wat betekent dat het mogelijk is dat de persoon dezelfde infectie opnieuw oploopt. Daarom zijn volledige immunisatie (=vaccinatie) en regelmatige boostervaccinaties tegen tetanus belangrijk.
Preventie met de tetanusvaccinatie
Over het algemeen raden artsen tetanusvaccinatie aan voor mensen van alle leeftijden. Basisimmunisatie wordt aan zuigelingen gegeven en moet vóór de eerste verjaardag voltooid zijn. Dit wordt gevolgd door boosters op de leeftijd van vijf tot zes jaar en van negen tot zestien jaar. Vanaf de laatste immunisatie wordt elke tien jaar een booster aanbevolen.
Waar u op moet letten bij het vaccineren tegen tetanus leest u in het artikel Tetanus – Vaccinatie.
