Kunsttherapie: behandeling, effecten en risico's

Een specialiteit onder artistieke therapieën op revalidatie-, klinisch-psychologische en sociaal-preventieve gebieden is kunst therapie​ Kunst is het contrast met de materialistisch-technische wereld. Gewoonten, eenzijdigheid of traagheid kunnen worden opgelost door het creatieve proces. Door methodisch-interventievormen van ervaring en expressie is het dus mogelijk om innerlijke psychische toestanden en gevoelens uit te drukken in de vorm van een afbeelding, grafiek, foto of sculptuur, en bovendien om meer te leren over het innerlijke leven, de emoties en de psyche van de geduldig.

Wat is kunsttherapie?

Kunst therapie is relatief nieuw op psychotherapeutisch gebied en is ontworpen om het vermogen van een persoon te vergroten om zijn omgeving en gevoelens rechtstreeks via zijn zintuigen te vatten en überhaupt waar te nemen. Kunst therapie is gerelateerd aan gebieden van psychologie, onderwijs en kunstwetenschappen. Het kan zich ook weer vertakken naar gebieden van schilderkunst en ontwerptherapie, waarbij schilderen alleen de focus van schildertherapie is, en de dieptepsychologische benadering een rol speelt in ontwerptherapie zonder over kunst te spreken. Kunsttherapie is relatief jong op psychotherapeutisch gebied en is bedoeld om het vermogen van mensen te bevorderen om hun omgeving en gevoelens rechtstreeks via hun zintuigen te vatten en überhaupt waar te nemen. Creatieve expressie in de vorm van beeldende kunst maakt het mogelijk contact te leggen met zowel jezelf als met andere mensen.

Behandelingen en therapieën

Innerlijke processen worden zichtbaar gemaakt door middel van kunst. Dit is vooral handig bij somatische en geestesziekte​ Kleuren en vormkeuze zijn direct gerelateerd aan de eigen levensvisie en ervaringen. In therapeutische zin is het creatieve proces net zo belangrijk als het voltooide werk. Het dient als beeldmateriaal en als ondergrond om handelingen en denkwijzen beter te begrijpen, en ook om ze verder te ontwikkelen in zinvolle verandering. Het is niet ongebruikelijk dat tijdens de kunsttherapie nieuwe creatieve bronnen worden ontdekt, dat zelfgenezende krachten worden bevorderd en dat veranderingsprocessen in de psyche worden gestimuleerd. Kunstzinnige therapie en kunstgeschiedenis zijn nauw met elkaar verbonden. Door middel van kunst probeerden sommige kunstenaars hun gevoelens te uiten en intensiever met de werkelijkheid om te gaan. Bekend zijn het schilderij "The Scream" van Edvard Munch, de oorlogs- en nachtmerrieschilderijen van Francisco de Goya of de intense en surrealistische verwerking van alle pijn en Depressie van de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo. Een voortzetting van dergelijke representaties van innerlijke gevoelens werd toen ook in de psychiatrie geïmplementeerd. Bekend is de collectie "Bildnerei der Geisteskranken" van Hans Prinzhorn, die de werken van zijn patiënten tentoonstelde, die zeer betekenisvol zijn in hun uitdrukkingsvormen. Onder hen bevindt zich bijvoorbeeld een brief die over pagina's lang is geschreven met dezelfde letters, zonder enig gevoel voor woorden. Intellect, als het onderzoek van de omgeving en de werkelijkheid, en verbeelding, als de representatie van het innerlijke proces, zijn de essentiële aspecten van kunsttherapie als therapeutische behandeling. Innerlijke en uiterlijke expressie van de creatieve actie maken een creatief proces mogelijk, waardoor de kijker op zijn beurt alle gevoelens kan interpreteren en interpreteren. Door middel van kunsttherapie wordt creativiteit aangemoedigd en wordt het genezingsproces ondersteund. Dit maakt op zijn beurt weer een innerlijke confrontatie met jezelf mogelijk, om daarover nieuwe levensbeslissingen te kunnen nemen of dieper in te gaan op de zin van het eigen leven. Kunst is daarmee een confrontatie met de eigen binnenwereld, waarin niet altijd duidelijk is wie en wat een persoon is. Alleen door de uitdrukking die van binnen naar buiten wordt overgebracht in de vorm van het creëren van een afbeelding of sculptuur, foto of grafiek, wordt iets niet-bindend vastgesteld en wordt een dialoog mogelijk. Daarbij kan de therapeut dan ook emotionele conflicten vatten en bespreekbaar maken. De interpretatie van het werk blijft echter op de achtergrond. Het gaat eerder over de mogelijkheid van expressie zelf. Het is dan ook niet verwonderlijk dat naast de creatieve representatie ook andere kunsten aan bod komen, zoals dans, muziek of taal.

Diagnose en onderzoeksmethoden

Er zijn natuurlijk ook psychologische testmethoden die als diagnostiek dienen, zoals de Rorschach-test, waarbij de patiënt wordt gevraagd om te interpreteren wat hij ziet door middel van inktvlekken, de thematische apperceptietest, waarbij de patiënt zwart wordt weergegeven. witprikborden met alledaagse taferelen die hij moet interpreteren, en de Wartegg-tekentest, waarbij de patiënt volgens nauwkeurig gedefinieerde specificaties geconfronteerd wordt met geometrische figuren, waarin hij wordt gevraagd zijn eigen tekening te tekenen. De standaardinstellingen kunnen worden gebruikt, de keuze van het motief wordt aan de patiënt overgelaten. Dit staat in contrast met de gebruikelijke methoden voor kunsttherapie voor artistiek ontwerp. Denk hierbij aan 'maatschilderen', waarbij creativiteit wordt gestimuleerd door spontaan en snel schilderen en het gebruik van veel kleur, expressief schilderen, waarbij de focus niet op het resultaat ligt maar op het ontwerp zelf, begeleidend schilderen, vormtekenen of dialogisch schilderen, waarin een gezamenlijk beeld wordt geschilderd. Door middel van kunst komt er een contact tussen therapeut en patiënt tot stand en leidt dit tot interactie in individuele gesprekken of ook in de groep. Oppervlakkig gezien vormt de therapie een relatiedriehoek in haar brandpunten, ook wel bekend als de kunsttherapie-triade. De drie niveaus zijn de creatie van het kunstwerk als een vorm van expressie en zelfexpressie, de relatie tussen patiënt en therapeut, en het bekijken en interpreteren van het resulterende werk. Kunsttherapie is gebaseerd op verschillende praktijken en disciplines, waaronder bijvoorbeeld de leer van CG Jung. Het past interdisciplinaire methoden en verschillende creatieve procedures toe, maakt gebruik van basisprincipes van psychoanalyse, psychologie en gedragstherapie, maar ook cognitieve wetenschappen zoals systemische therapieën of antroposofie. Ziekten hebben altijd hun oorzaak. Het dieper onderzoek van de ziektesituatie gaat hand in hand met de eigen biografie. Kunst-therapeutische methoden veranderen de perceptie van de patiënt en kunnen de fixatie op zijn ziekten losmaken. Het is daarom geschikt voor mensen met somatische of psychische stoornissen, maar ook bij crisisontwikkelingen of in andere psychosociale contexten.