Kort overzicht
- Wat is pachydermie? Verdikte, verharde huid of slijmvliezen.
- Behandeling: De behandeling hangt af van de oorzaak van de huidverdikking. Toegepaste behandelingen omvatten crèmes, tincturen, zalven en medicijnen.
- Oorzaken: Vergrote huidcellen veroorzaakt door huidirritatie (bijv. wrijving of druk) en/of ziekte (bijv. atopische dermatitis).
- Diagnose: Bespreking met de arts, lichamelijk onderzoek (indien nodig meting van de huiddichtheid).
- Preventie: huidverzorging met speciale crèmes en zalven (water-olie-emulsies), evenwichtige voeding
Wat is pachydermie?
Pachydermie is de technische term voor overmatig verdikte en/of verharde huid of slijmvliezen. Het wordt in de volksmond ook wel olifantenhuid genoemd. Huidverdikking ontstaat meestal als gevolg van terugkerende ontstekingen van de huid. Deze komen bijvoorbeeld voor bij bepaalde ziekten zoals psoriasis of neurodermitis.
Verdikking of verharding van de huid kan ook optreden wanneer de getroffenen de huid in een bepaald gebied overmatig belasten. In dit geval wordt de huid dikker om het onderliggende weefsel (zogenaamde eelt) te beschermen.
Wat helpt tegen olifantenhuid?
Nadat de arts de oorzaak van de huidverdikking heeft gevonden, beslist hij samen met de getroffen persoon over de verdere behandelingsstappen. Deze zijn afhankelijk van de oorzaak van de huidverdikking.
Behandel de onderliggende ziekte
Als de patiënt bijvoorbeeld last heeft van neurodermitis en dit is verantwoordelijk voor de verdikking van de huid, dan behandelt de arts de onderliggende ziekte. Hij schrijft bijvoorbeeld vochtinbrengende huidcrèmes voor die de jeuk verlichten.
Medicijnen zoals cortison worden echter ook specifiek gebruikt voor neurodermitis en andere ontstekingsziekten. Deze remmen pro-inflammatoire boodschapperstoffen in het lichaam en verlichten zo de optredende symptomen.
Vermijd huidirritatie
Als de verdikking van de huid wordt veroorzaakt door externe huidirritatie (bijvoorbeeld door druk of wrijving), raden dermatologen aan om de irriterende stof te vermijden. Als u bijvoorbeeld eelt op uw voeten heeft, zorg er dan voor dat u geen te strakke schoenen draagt.
Huidverzorging
Bij huidverdikking is een goede huidverzorging ook belangrijk. Het belangrijkste is om de huid van voldoende vocht te voorzien.
Crèmes en zalven
Verzorgingscrèmes met ureum (ureum) zijn ook geschikt. Het aanwezige ureum bindt vocht in de bovenste huidlagen en beschermt de huid tegen uitdrogen.
Verwijder eelt
De huid vormt eelt als een natuurlijke beschermende reactie tegen wrijving of druk (bijvoorbeeld door te strakke schoenen). Eelt hoeft in principe niet verwijderd te worden. Mocht u echter het overtollige eelt, bijvoorbeeld op uw voeten, hinderlijk vinden, dan is het mogelijk dit te verwijderen.
Met geschikt gereedschap zoals puimstenen, eeltvijltjes en eeltraspen kan het eelt voorzichtig worden verwijderd. Vóór de behandeling met vijlen en vliegtuigen raden artsen een voetbad aan om het eelt te verzachten. Hierdoor is het gemakkelijker te verwijderen. Een voedende peeling helpt overtollige huidschilfers te verwijderen en het huidoppervlak glad te maken.
Om mogelijke blessures bij het verwijderen van hardnekkig eelt te voorkomen, adviseren artsen professionele (medische) voetzorg (bijvoorbeeld door een podotherapeut).
Salicylzuur heeft ook een antibacteriële en ontstekingsremmende werking. Huidirritaties kunnen sneller genezen. De producten die salicylzuur en ureum bevatten, zijn in de apotheek verkrijgbaar in zowel vloeibare (bijvoorbeeld oplossing, tinctuur) als halfvaste (bijvoorbeeld crème, gel, zalf) doseringsvormen.
Vraag uw arts of apotheker welke middelen en verzorgingsproducten het meest geschikt zijn voor uw huid en hoe u deze moet doseren.
Werking
In sommige gevallen is verdikte eelt een teken van chronische ontsteking van de huid (dermatitis). Er ontstaan littekens en er ontstaat eelt (tyloom). Als de getroffen personen daardoor pijn hebben (bijvoorbeeld bij een likdoorn) of als ze de huidverandering visueel zeer storend vinden, verwijdert de arts de verdikte huid ook operatief. Hiervoor neemt de patiënt eerst een voetbad met warm water om de eelt zacht te maken. Vervolgens verwijdert de arts voorzichtig de overtollige hoornlagen met behulp van een geschikt instrument (bijvoorbeeld een mes of scalpel).
Het corrigeren van verkeerde voetposities
Als de eeltvorming ontstaat als gevolg van drukpunten veroorzaakt door een verkeerde stand van de voet (bijvoorbeeld bij een platte of gespreide voet), kunnen de getroffenen dit verlichten door wijde en comfortabele schoenen te dragen. Bovendien kunnen inlegzolen en een speciale training van de voetspieren helpen de verkeerde houding te corrigeren en zo de druk van de belaste huid te verlichten.
Is pachydermie te genezen?
Huidverdikking is in principe te genezen. Als de getroffenen de onderliggende trigger vermijden en de arts het aangetaste huidgebied correct behandelt, kan de verdikte huid ook worden geëlimineerd. In veel gevallen is het voor de getroffenen mogelijk om de huidverdikking zelf thuis met succes te behandelen.
Hoe ontstaat een olifantenhuid?
Bij pachydermie wordt de buitenste cellaag van de huid (epidermis of cuticula) gestimuleerd om te vergroten (hypertrofie genoemd). De meest voorkomende oorzaken zijn bepaalde ziekten en langdurige irritatie van de huid.
Verminderde talgproductie (sebostase).
Als de talgklieren te weinig talg afscheiden, verliest de huid water en wordt dikker. In meer dan 80 procent van de gevallen is sebostase leeftijdsgebonden, omdat de talgproductie van nature afneemt met de leeftijd. Bij vrouwen zijn veranderingen in de hormoonhuishouding tijdens de menopauze er bijvoorbeeld soms verantwoordelijk voor dat de huid minder talg produceert en daardoor droog wordt.
Andere oorzaken van sebostase zijn: Vitaminetekort (bijv. vitamine C, E en A), vochtgebrek, invloeden van buitenaf zoals overmatige UV-straling door te lang zonnen, lucht vervuild met stof en uitlaatgassen, synthetische cosmetische producten (bijv. stoffen die stoffen bevatten zoals polyethyleenglycol, parabenen, kerosines, siliconen, kunstmatige geurstoffen, emulgatoren).
Als symptoom van chronische huidziekten zoals neurodermitis (atopisch eczeem) of psoriasis treedt ook huidverdikking (zogenaamde lichenificatie) op. Als gevolg van de ziekte wordt de huid geil en dikker. Hierdoor ziet het er vaak leerachtig uit.
Vooral op het gebied van de polsen, ellebogen en de achterkant van de knieën is de huid vaak verdikt en minder elastisch. Ook bij contactallergie, waarbij eczeem ontstaat door contact met bepaalde stoffen (bijvoorbeeld metalen, schoonmaakmiddelen, latex), wordt de huid soms dikker.
Langdurige belasting van de huid
Als de huid op een bepaalde plek blijvend belast wordt, reageert deze met een zogenaamde hyperkeratose. Tijdens dit proces sterven gezonde huidcellen af en veranderen ze in dode hoorncellen. De huid wordt dikker en er ontstaat eelt (ook wel tyloma, hoornachtig eelt of huideelt genoemd). Het beschermt de huid tegen invloeden van buitenaf zoals wrijving of druk en komt vaak voor op de voet (op ballen en hielen).
Eelt kan zich ook ontwikkelen op de handen en (bij de juiste belasting) op andere delen van het lichaam. Het ontstaat meestal daar waar de huid gedurende een lange periode wordt blootgesteld aan wrijving en druk. De bekendste vorm van tyloom is de zogenaamde likdoorn op de voet. Het ontstaat bijvoorbeeld wanneer te krappe schoenen de huid permanent belasten.
Symptoom bij andere ziekten
Verdikking of zwelling van de huid in de huid komt ook voor als een symptoom van andere aandoeningen. Deze omvatten bijvoorbeeld:
- Cutis verticis gyrata: zeldzame aangeboren aandoening waarbij de hoofdhuid misvormd is en rimpels ontstaan
- Pachydermoperiostosis: zeldzame, erfelijke aandoening waarbij onder andere de huid dikker wordt en rimpels ontstaan
- Lichen myxoedematosus en scleromyxoedeem: zeldzame huidziekte waarbij korstmosachtige knobbeltjes (populieren) zich op de huid ontwikkelen en de huid over een groot gebied dikker en harder wordt
- Erytropoëtische protoporfyrie: zeldzame stofwisselingsstoornis; de huid jeukt, brandt en wordt rood bij blootstelling aan zonlicht; de huid wordt dikker
- Interaryt(a)enoïde pachydermie: een vorm van pachydermie waarbij het weefsel van het slijmvlies van het strottenhoofd ernstig verdikt, witachtig en duidelijk gebobbeld is en bedekt is met kleine wratten
- chronisch oedeem (waterretentie): zwelling als gevolg van ophoping van vocht in het weefsel (meestal op benen of enkels), bijvoorbeeld bij levercirrose en chronische veneuze insufficiëntie
- Elephantiasis: vergroting of zwelling van een deel van het lichaam (bijvoorbeeld benen of uitwendige geslachtsorganen) als gevolg van opgehoopt lymfevocht (lymfoedeem) dat niet langer voldoende door de lymfevaten wordt verwijderd.
- Kankers van het lymfestelsel en/of het bloedsysteem (bijvoorbeeld non-Hodgkin-lymfoom of leukemie).
De huid ziet er – net als bij olifanten – geil, gerimpeld, gezwollen en droog uit. De getroffenen melden vaak jeukende en pijnlijke huidgebieden. In sommige gevallen zijn ook vlekken op de huid zichtbaar. Huidverdikkingen zoals eelt komen vooral voor op de voetzolen en handpalmen.
Hoe herken je pachydermie?
Als de getroffen persoon huidverdikkingen opmerkt die pijnlijk zijn of ongebruikelijk lijken, is de huisarts het eerste aanspreekpunt. Indien nodig en voor verder onderzoek verwijst hij of zij de patiënt door naar een dermatoloog.
Bespreking met de arts
Vóór het daadwerkelijke onderzoek van de huid voert de arts een gedetailleerd gesprek met de getroffen persoon (anamnese). Hij stelt onder meer vragen over bestaande huidproblemen en veranderingen, bijvoorbeeld waar deze voor het eerst zijn ontstaan, of ze plotseling zijn ontstaan of zich over een langere periode hebben ontwikkeld, of er mogelijke triggers zijn voor de huidverdikking (bijvoorbeeld schoenen die te strak), of de getroffen persoon andere ziekten heeft (bijvoorbeeld neurodermitis).
Fysiek onderzoek
Op welke huidveranderingen wordt gelet?
Om de huidverdikking zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven en aanwijzingen te vinden voor de oorzaak, let de arts op het volgende:
- Type huidverandering: Is het een verdikking van de huid, knobbeltjes (bijvoorbeeld ook bij huidkanker of wratten), blaren (bijvoorbeeld bij neurodermitis of gordelroos), schilfers (bijvoorbeeld bij psoriasis) of vlekken (bijvoorbeeld bij netelroos)?
- Huidskleur: Is de huid rood, gelig of blauwachtig van kleur?
- Huidtextuur: Is de huid verdikt? Zijn knobbeltjes voelbaar? Is de huid ruw en droog?
- Afbakening van de gezonde huid: Zijn de randen van de verdikte huid duidelijk afgebakend van de gezonde huid? Zien ze er gelijkmatig of onregelmatig uit?
- Grootte en spreiding van de huidveranderingen: Zijn de huidveranderingen verdeeld over een groot gebied, in de vorm van een lijn of een cirkel? Komen ze symmetrisch aan beide zijden of aan één zijde voor?
- Lichaamsplaats: Waar op het lichaam bevindt zich de huidverandering?
- Bijkomende klachten: Jeukt, brandt, doet het aangetaste huidgebied pijn of bloedt het?
In de meeste gevallen kan de arts tijdens het lichamelijk onderzoek al zien of er sprake is van een pathologische huidverdikking, en zo ja, welke.
Ultrageluid
Indien nodig meet de dermatoloog de huiddichtheid en -dikte met een speciaal echoapparaat. Hiervoor leidt de arts het apparaat over het aangetaste huidgebied. De ultrasone golven dringen de huid binnen en worden door de afzonderlijke weefselstructuren op verschillende manieren gereflecteerd. Op deze manier kan de arts huidstructuren tot op een diepte van 1 cm visualiseren en de dikte en dichtheid van de huid beoordelen.
Andere onderzoeken
Indien nodig onderzoekt de arts ook het bloed van de getroffen persoon. De bloedwaarden geven onder meer aanwijzingen voor ontstekingen, allergie of andere ziekten. In sommige gevallen is een huidbiopsie nuttig. Onder plaatselijke verdoving wordt een klein huidmonster genomen en vervolgens in het laboratorium onderzocht op kwaadaardige huidtumoren. De biopsie geeft ook informatie over mogelijke infecties, auto-immuunziekten of vormen van allergie.
Een huiduitstrijkje is ook nuttig om ziekteverwekkers zoals schimmels of bacteriën op te sporen. Met een borsteltje, wattenstaafje of spatel verwijdert de dermatoloog enkele huidcellen of afscheiding. Vervolgens onderzoekt hij het monster onder de microscoop of laat het analyseren in een laboratorium.
Hoe kan olifantenhuid worden voorkomen?
Het is belangrijk om de regeneratie van een gezonde huid te ondersteunen – ongeacht mogelijke oorzaken of onderliggende ziekten. Er zijn hier verschillende opties voor preventie:
Goede verzorging tegen huidverdikking
Om uw huid soepel en resistent te houden, heeft deze vocht nodig. Zo beschermt de huid zichzelf beter tegen invloeden van buitenaf, druk en wrijving. Om pachydermie te voorkomen, is het daarom raadzaam om na overleg met uw arts of apotheker ook de juiste verzorgingscrèmes uit de apotheek te gebruiken (bijvoorbeeld met ureum of water-in-olie-emulsies).
Gebruik geen conventionele huidverzorgingsproducten uit de drogisterij. Ze bevatten vaak weekmakers, conserveermiddelen en kleurstoffen, kunstmatige geurstoffen of bindmiddelen. Deze kunnen de huid belasten, irriteren en bovendien uitdrogen.
Regelmatige professionele voetverzorging heeft ook een preventieve werking tegen eelt.
Voeding voor een verdikte huid
Zorg er in principe voor dat u de gezondheid van uw huid ondersteunt met de juiste voeding. Een evenwichtige en gevarieerde voeding met veel groenten, fruit, granen en vezels – en weinig vlees en vis – wordt aanbevolen.
