Miltvuur: beschrijving
Miltvuur (ook wel miltvuur genoemd) wordt veroorzaakt door de bacterie Bacillus anthracis. De naam is gebaseerd op de waarneming dat de milt van overleden personen bij autopsie een bruinachtig verbrand uiterlijk heeft.
De bacil is in staat resistente sporen te vormen en zo tientallen jaren in de bodem te overleven. Het wordt vrijwel uitsluitend doorgegeven via dieren of dierlijk materiaal. Overdracht van mens op mens is nog niet beschreven.
Vervolgens zijn er in Europa ook individuele gevallen geweest van verdachte mailings, evenals meldingen van verdachte containers of sporen van witte poeders.
Miltvuur wordt door de volksgezondheidsautoriteiten wereldwijd als een aanzienlijke bedreiging beschouwd, zowel via normale infectieroutes als via bioterrorisme.
Miltvuur: voorkomen
Mensen (vooral in geïndustrialiseerde landen) zijn zeer zelden besmet met de bacterie. Het treft vooral mensen die nauw contact hebben met boerderijdieren. Jaarlijks zijn er wereldwijd ongeveer 2000 gevallen van de ziekte.
Bovendien zijn sinds 2000 verschillende drugsgebruikers in Europa (waaronder Duitsland) ziek geworden die heroïne hadden geïnjecteerd die vermoedelijk besmet was met miltvuursporen (injectie-miltvuur). Daarnaast was er in Groot-Brittannië één ziektegeval na het inademen van besmette heroïne.
Miltvuur: verplichte rapportage
Medische laboratoria zijn ook verplicht om miltvuur te melden.
Miltvuur: symptomen
Aan het begin van de ziekte zijn de symptomen niet erg specifiek voor miltvuur. De symptomen treffen aanvankelijk het gebied dat voor het eerst in contact kwam met de bacil. Verschillende organen kunnen dus voornamelijk door miltvuur worden aangetast, afhankelijk van de infectieroute:
Huid miltvuur
Bovendien raken de lymfevaten ontstoken en zwellen de lymfeklieren op. Kenmerkend is ook een door vocht veroorzaakte zwelling (oedeem) rond het ontstoken gebied. Weefselschade is vaak ernstig en kan diepe weefsellagen aantasten.
Pulmonale miltvuur
Pulmonale miltvuur lijkt op een plotseling optredende longontsteking met bronchitis. Dit maakt het voor artsen moeilijk om miltvuur vroegtijdig te diagnosticeren. Tekenen van ziekte omvatten een reeks ernstige algemene symptomen zoals koude rillingen, braken en bloed ophoesten. Het bloederige sputum kan besmettelijk zijn.
Pulmonale miltvuur is de gevaarlijkste vorm van miltvuur omdat het de ademhaling ernstig kan beïnvloeden. Als het onbehandeld blijft, leidt dit binnen enkele dagen tot de dood.
Intestinale miltvuur
Ook hier zijn de klachten aanvankelijk aspecifiek: patiënten ontwikkelen hoge koorts gecombineerd met diarree, misselijkheid, braken en verlies van eetlust. Later kan er sprake zijn van ernstige bloedingen in de darm, die zich manifesteren met bloederige diarree. De ziekte kan zich ontwikkelen tot peritonitis, die zelfs met massale therapie zeer moeilijk onder controle te krijgen is. Deze vorm leidt ook tot de dood als deze niet wordt behandeld.
Speciale vorm van injectiemiltvuur
De symptomen beginnen zeer variabel tussen één en tien dagen na de injectie. Patiënten ontwikkelen enorme weefselzwelling (oedeem) en abcessen met ernstige ontstekingen die rond de injectieplaats beginnen. Aangetaste weefselgebieden kunnen afsterven.
Miltvuur: oorzaken en risicofactoren
De miltvuurziekteverwekker Bacillus anthracis is een staafvormige bacterie met een beschermende capsule en produceert gevaarlijke gifstoffen. Deze kunnen de bloedvaten beschadigen en bloedingen veroorzaken. Onder ongunstige omgevingsomstandigheden vormt de ziekteverwekker sporen. In deze inactieve vorm kan het tientallen jaren in de bodem overleven.
Mensen raken vooral besmet door huidcontact met zieke dieren, besmette karkassen of besmette dierlijke producten (zoals wol, vlees). Daarbij kan de miltvuurziekteverwekker via kleine huidletsels (bijvoorbeeld insectenbeten) het lichaam binnendringen en vervolgens huidmiltvuur veroorzaken. De bacil kan niet door de intacte huid heen dringen.
Miltvuur: onderzoek en diagnose
Het is belangrijk om miltvuur vroegtijdig te diagnosticeren. Dit komt omdat de ziekte fundamenteel levensbedreigend is. Een vroege behandeling kan echter vaak een ernstig beloop van de ziekte voorkomen.
Daarnaast worden er bloedmonsters genomen.
De ziekteverwekker kan worden opgespoord door bacillen in het onderzoeksmateriaal van de patiënt te kweken en deze vervolgens onder de microscoop te detecteren. Het is ook mogelijk om fragmenten van het bacilgenoom te zoeken, deze te amplificeren door middel van de polymerasekettingreactie (PCR) en ze zo ondubbelzinnig te detecteren.
Bij verder onderzoek kunnen de gekweekte ziekteverwekkers worden getest op hun gevoeligheid voor diverse antibiotica (resistentiediagnostiek). De resultaten helpen bij het plannen van de therapie.
Miltvuur: behandeling
Miltvuurpatiënten worden voornamelijk behandeld met antibiotica. De exacte aard van deze antibioticatherapie (type gebruikte actieve ingrediënten, duur van de behandeling, enz.) hangt vooral af van de symptomen en de ernst van de ziekte.
Als zich meningitis heeft ontwikkeld als complicatie van miltvuur, moet deze ook worden behandeld met geschikte antibiotica.
Naast antibioticatherapie wordt soms chirurgische ingreep uitgevoerd: bij injectie-antrax met ernstige infecties van de huid en zacht weefsel moet het beschadigde weefsel operatief worden verwijderd als onderdeel van debridement. Chirurgische interventie is soms ook vereist voor huidmiltvuur.
Obiltoxaximab is goedgekeurd in combinatie met antibiotica voor de behandeling van patiënten die zijn geïnfecteerd door het inademen van miltvuursporen. Het actieve ingrediënt kan in bepaalde gevallen ook worden gebruikt om dergelijke inhalatie-miltvuur te voorkomen (zie “Anthrax: Preventie” hieronder).
Miltvuur: verloop van de ziekte en prognose
Miltvuur is een zeer zeldzame maar ernstige ziekte die ondanks gerichte antibioticatherapie ernstig kan verlopen. Een zo vroeg mogelijke start van de therapie is cruciaal voor de kans op herstel.
Longmiltvuur is bijzonder gevaarlijk; zonder behandeling worden bijna alle patiënten al na een paar dagen het slachtoffer. Zelfs als de behandeling tijdig wordt gestart, sterft bijna de helft van alle patiënten met longmiltvuur – net als bij darmmiltvuur. Voor injectiemiltvuur is de prognose slechts marginaal beter. Hier leidt de infectie, zelfs met therapie, bij ongeveer één op de drie patiënten tot de dood.
Als de behandeling effectief is, kan de regressie van de symptomen, vooral die van de huid, dagen tot weken duren. Om deze reden mag de behandeling met antibiotica niet voortijdig worden stopgezet vanwege schijnbare ineffectiviteit.
Er zijn ook langetermijneffecten van miltvuur beschreven. Deze omvatten vooral verhoogde vermoeidheid en snelle fysieke uitputting.
Anthrax: preventie
Directe overdracht van de ziekteverwekker van persoon op persoon is nog niet beschreven, maar kan niet worden uitgesloten. Daarom zijn miltvuurpatiënten geïsoleerd; zorgverleners moeten verhoogde beschermende maatregelen in acht nemen.
Er bestaat ook een vaccinatie tegen miltvuur. Het is vooral geïndiceerd voor personen die risico lopen in regio's waar miltvuur vaker voorkomt (endemische gebieden). In Duitsland en Oostenrijk is op korte termijn geen miltvuurvaccin beschikbaar. In Zwitserland is een dergelijk vaccin ook niet beschikbaar – en bovendien niet geregistreerd.
