Doorbraakpijn: behandeling en oorzaken

Kort overzicht

  • Beschrijving: aanvalachtige episoden van extreme pijn als gevolg van een bestaande ziekte die met pijn gepaard gaat (bijv. kanker)
  • Behandeling: snelwerkende, sterke pijnstillers (“reddingsmedicijnen”); aanvullende therapie met bijvoorbeeld fysiotherapie
  • Oorzaken: Vaak onbekende oorzaak; pijnpieken kunnen tekenen zijn van een verergering van de onderliggende ziekte; pijn aan het einde van de dosis wanneer de maximale dosering van een pijnstiller niet langer voldoende is
  • Wanneer moet u naar een arts gaan: Wanneer pijnstillers niet langer werken bij bestaande pijntherapie
  • Diagnostiek: medische geschiedenis; pijnbeoordeling met behulp van schaalbare vragenlijsten; fysiek onderzoek

Wat is doorbraakpijn?

Doorbraakpijn is de term die door artsen wordt gebruikt om een ​​tijdelijke extreme verergering (exacerbatie) van pijn te beschrijven als gevolg van een bestaande ziekte, een episode van aanvalachtige en extreem intense pijn.

Het wordt vaak veroorzaakt door een tumorziekte. Het komt bijvoorbeeld voor bij patiënten bij wie de aan kanker gerelateerde aanhoudende pijn daadwerkelijk voldoende of op bevredigende wijze onder controle is met medicijnen. Doorbraakpijn is echter ook denkbaar bij andere ziekten die gepaard gaan met aanhoudende pijn – bijvoorbeeld chronische pijnsyndromen zoals lumbalgie en andere.

Acuut, ernstig, van korte duur

Doorbraakpijn komt gemiddeld twee tot zes keer per dag voor. Ze beginnen meestal acuut. Bij 40 tot 60 procent van de getroffen patiënten wordt de maximale pijnintensiteit drie tot vijf minuten na het begin van de aanval bereikt. Deze pijnpieken worden vaak als ondraaglijk ervaren. In tweederde van alle gevallen duurt de doorbraakpijn maximaal een half uur.

Spontaan of met een trigger

(Tumorgerelateerde) doorbraakpijn kan in twee groepen worden verdeeld, afhankelijk van of deze spontaan ontstaat of wordt veroorzaakt door een gebeurtenis:

  • Spontane (tumorgerelateerde) doorbraakpijn treedt onverwacht en onvoorspelbaar op voor de getroffen persoon.
  • Gebeurtenisgerelateerde (tumorgerelateerde) doorbraakpijn treedt op in verband met een specifieke trigger. Dit kunnen bewuste of onbewuste handelingen van de patiënt zijn (lopen, eten, hoesten, drang om te poepen of iets dergelijks) of een therapeutische maatregel (wondbehandeling, positionering, punctie, verbandwisseling en andere).

Gevolgen van doorbraakpijn

Ongeacht het type ziekte dat verantwoordelijk is voor doorbraakpijn, heeft de pijn vaak ernstige gevolgen voor de patiënt en beperkt hij de kwaliteit van leven ernstig. Veel kankerpatiënten met doorbraakpijn ontwikkelen bijvoorbeeld lichamelijke en/of psychische problemen.

Frequentie van doorbraakpijn

Doorbraakpijn bij kanker komt vaak voor. Afhankelijk van de exacte definitie of onderzoeksmethode wordt tussen de 19 en 95 procent van alle tumorpatiënten getroffen. Bij tumorpatiënten die volgens de richtlijnen poliklinisch of in de thuisomgeving worden behandeld, ligt dit cijfer rond de 20 procent.

Doorbraakpijn komt vaker voor bij bepaalde patiëntengroepen, waaronder kankerpatiënten in een vergevorderd stadium van de ziekte, patiënten met rugpijn en patiënten met een slechte algemene toestand.

Hoe wordt doorbraakpijn behandeld?

Bij de behandeling van doorbraakpijn wordt rekening gehouden met de individuele behoeften van de patiënt. De volgende aspecten zijn belangrijk:

  • Behandel de werkelijke oorzaak van de pijn op de best mogelijke manier.
  • Vermijd of behandel factoren die pijn veroorzaken.
  • Om aanhoudende pijn te verlichten, krijgen patiënten een geschikte pijnstiller met individuele aanpassing van het behandelingsregime en de dosering (“XNUMX uur per dag behandeling”).
  • Als er doorbraakpijn optreedt, krijgt de patiënt ook passende pijnstillers (medicatie op aanvraag).
  • Er kunnen ook niet-medicamenteuze therapiemethoden worden gebruikt, zoals acupunctuur en gesprekstherapie.

Medicatie tegen doorbraakpijn

De pijnstillers van eerste keuze voor doorbraakpijn zijn krachtige opioïden van WHO-niveau III met een snel intredende werking en een niet-vertraagd, dat wil zeggen niet vertraagd effect (“rapid-onset opioïden”). Ze worden ook wel ‘reddingsmedicijnen’ genoemd.

De momenteel beschikbare preparaten tegen doorbraakpijn bevatten onder meer de werkzame stof fentanyl. Ze zijn zo bereid dat de werkzame stof via het mond- of neusslijmvlies wordt opgenomen. Dit zijn bijvoorbeeld zuigtabletten, tabletten voor sublinguaal gebruik (onder de tong geplaatst) of neussprays. Nieuwe medicijnen zijn medicijnen die in de wang worden geplaatst (buccale toepassing) en snel door het mondslijmvlies worden opgenomen.

Andere actieve ingrediënten zijn onder meer morfine, oxycodon of hydromorfine.

Bespreek met uw arts welke pijnstiller het beste voor u is. Het is raadzaam dat u of uw mantelzorgers goed geïnformeerd zijn over de exacte dosering, het gebruik en de bewaartermijn van deze zeer effectieve preparaten.

Idealiter zou een arts de behandeling ook moeten controleren. Ook zal hij of zij regelmatig controleren of het gebruik van de pijnstillers (nog) noodzakelijk en passend is.

Vanwege het risico op slaperigheid als gevolg van het gebruik van sterke pijnstillers is het raadzaam dat patiënten op de betreffende dagen niet autorijden.

In sommige gevallen wordt doorbraakpijn ook behandeld met niet-opioïde pijnstillers (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen, metamizol en andere) en/of bepaalde andere pijnstillers (zoals glucocorticoïden).

Oorzaken

Er zijn veel mogelijke directe of indirecte oorzaken van doorbraakpijn. In veel gevallen leidt een acute verergering van de onderliggende ziekte tot pijnpieken – maar niet altijd. Doorbraakpijn is ook mogelijk bij chronische pijnsyndromen zonder dat er sprake is van een bijzondere verandering of verergering van de onderliggende ziekte. De oorzaak is dan meestal onbekend, ‘idiopathisch’ in medische terminologie.

Mogelijke bekende triggers van doorbraakpijn, vooral bij kwaadaardige kankers, zijn dat wel

  • Een tumorziekte zelf
  • secundaire ziekten of symptomen veroorzaakt door een tumorziekte, zoals een verzwakking van het immuunsysteem (immuunsuppressie); dit kan op zijn beurt leiden tot een andere ziekte, die uiteindelijk verantwoordelijk is voor de pijn. Een voorbeeld is een nieuwe infectie met het varicella zoster-virus dat ‘slapend’ in het lichaam aanwezig is.
  • Tumor therapie

Wanneer een dokter bezoeken?

Neem contact op met uw arts als de basismedicatie om aanhoudende pijn te verlichten niet meer voldoende werkt en u af en toe last heeft van hevige pijnpieken.

Diagnostiek

De arts zal eerst een uitgebreid gesprek met de patiënt hebben (anamnese). Naast algemene aspecten van de medische geschiedenis van de patiënt is hij vooral geïnteresseerd in een nauwkeurige beschrijving van de doorbraakpijn. Het is bijvoorbeeld belangrijk om te weten

  • Wanneer en waar ontstaat doorbraakpijn?
  • Hoe verloopt het en hoe lang duurt het?
  • Hoe ernstig is de doorbraakpijn en hoe voelt deze?
  • Zijn er factoren die de doorbraakpijn uitlokken of verergeren?
  • Zijn er factoren die de doorbraakpijn voorkomen of verlichten als deze al aanwezig is?
  • Zijn er pogingen ondernomen om de doorbraakpijn op enigerlei wijze te verlichten? Zo ja, welke behandelingen zijn er geprobeerd, hebben ze gewerkt en hoe worden ze verdragen?
  • Zijn er bijkomende lichamelijke en/of psychische klachten?
  • In hoeverre beïnvloedt de doorbraakpijn het dagelijks leven van de patiënt?

Er zijn vragenlijsten voor patiënten om dergelijke vragen te verduidelijken, bijvoorbeeld de Duitse pijnvragenlijst, het Duitse pijndagboek of de DGS-praktijkvragenlijst voor tumorgerelateerde doorbraakpijn.