Kort overzicht
- Behandeling: Medische behandeling is noodzakelijk, afhankelijk van de ernst van de ontsteking, variërend van dieetmaatregelen en lichamelijke rust tot antibiotica en operaties.
- Symptomen: Pijn in het aangetaste darmgebied, vaak linksonder in de onderbuik, winderigheid, constipatie, diarree, misselijkheid
- Oorzaken en risicofactoren: ontstoken divertikels leiden tot de ziekte, risicofactoren: ongezonde voeding, zwaarlijvigheid, gebrek aan lichaamsbeweging en bepaalde ziekten en medicijnen
- Diagnose: Medisch interview, lichamelijk onderzoek (zoals palpatie, luisteren), bloedonderzoek op tekenen van ontsteking, urinetest, echografie en/of computertomografie, zelden magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
- Preventie: Vezelrijk, vegetarisch of op zijn minst vleesarm dieet, voldoende vochtinname, lichaamsbeweging, gewichtsvermindering, onthouding van roken.
Wat is diverticulitis?
Diverticulitis is een aandoening waarbij uitstulpingen in de dikke of dunne darm ontstoken raken. Deze uitsteeksels worden door artsen divertikels genoemd. Als er meerdere divertikels bestaan, wordt dit gedefinieerd als diverticulose. Ze zijn bijzonder vatbaar voor infecties, omdat de met ziektekiemen beladen ontlasting langer in de uitstulpingen kan blijven hangen.
Darmdiverticula zijn op zichzelf niet pathologisch en veroorzaken in eerste instantie geen symptomen. De incidentie neemt toe met de leeftijd. Bij mensen tussen de 70 en 85 jaar heeft ongeveer één op de twee in de westerse geïndustrialiseerde landen divertikels.
Als de divertikels ontstoken raken, kunnen symptomen optreden zoals buikpijn, koorts, obstipatie en winderigheid.
Artsen maken onderscheid tussen verschillende vormen of stadia van diverticulitis:
- Voor het grootste deel is sprake van acute ongecompliceerde diverticulitis. In dit geval veroorzaken de divertikels onaangename symptomen, maar leiden ze niet tot verdere complicaties en schade aan de darmwand. Bijna altijd is conservatieve therapie voor diverticulitis mogelijk, dat wil zeggen behandeling zonder operatie.
- Bij acute gecompliceerde diverticulitis zorgen de ontstoken uitstulpingen voor verdere problemen. Dit zijn bijvoorbeeld abcessen, fistels, een darmverstopping of een gat (perforatie) in de darmwand. Een diverticulitisoperatie is dan meestal noodzakelijk om ernstige gevolgen voor de gezondheid te voorkomen.
Vaak is de ontsteking beperkt tot het gebied rondom individuele divertikels (peridiverticulitis). Het is echter mogelijk dat grotere delen van de darm ontstoken raken (pericolitis).
diverticulosis
Diverticulitis ontstaat meestal uit aanvankelijk onschuldige uitsteeksels van de darmwand (diverticulose). Meer hierover leest u in het artikel Diverticulose.
Hoe kan diverticulitis worden behandeld?
De behandeling van diverticulitis hangt af van welke symptomen de getroffen persoon heeft en welke structuren in de buik ontstoken zijn. In veel gevallen baseren artsen hun behandeling op zogenaamde richtlijnen. Dit zijn behandelaanbevelingen voor bepaalde ziekten, gebaseerd op de huidige wetenschappelijke kennis. Voor diverticulitis omvatten deze de volgende aanbevelingen.
Behandeling voor ongecompliceerde diverticulitis
- Voldoende vochtinname
- Licht verteerbaar vloeibaar dieet, soms ook het zogenaamde “astronautendieet” (door de dunne darm opneembare, laagmoleculaire formuledieet)
- In de acute fase van de ziekte een vezelarm dieet; later meestal een vezelrijk dieet met weinig vlees
Op dezelfde manier schrijven artsen soms antibiotica voor (bijvoorbeeld metronidazol en ciprofloxacine) voor diverticulitis, vooral als er risicofactoren bestaan. Daarnaast gebruiken ze soms ontstekingsremmende middelen zoals aminosalicylaten. In het geval van pijn ondersteunen krampstillende preparaten zoals metamizol en butylscopolamine de behandeling van diverticulitis.
De duur van de behandeling voor acute, ongecompliceerde diverticulitis of arbeidsongeschiktheid bij deze vorm van diverticulitis bedraagt gewoonlijk ongeveer zes tot acht weken. In ernstige gevallen hebben patiënten vaak meer tijd nodig om te herstellen.
Behandeling voor gecompliceerde diverticulitis
In het geval van uitgesproken diverticulitis of complicaties, bijvoorbeeld darmperforatie (scheuring van de darmwand), raden chirurgen aan om het beschadigde deel van de darm te verwijderen. In het geval van darmperforatie is het absoluut noodzakelijk dat er zo snel mogelijk een operatie wordt uitgevoerd.
Bij mildere vormen van diverticulitis plannen artsen een operatie nadat de ontsteking is verdwenen, ongeveer zes tot acht weken na het starten van de antibioticatherapie. In sommige omstandigheden kan de operatie eerder plaatsvinden als de symptomen ondanks antibiotica-infusies niet verdwijnen.
Als een of meer divertikels zijn gebarsten, is het absoluut noodzakelijk dat artsen het aangetaste stukje darm zo snel mogelijk (binnen zes uur) verwijderen. Anders bestaat er een groot risico dat het gehele buikvlies ontstoken raakt (peritonitis). Het peritoneum is een dunne huid die de binnenkant van de buikholte bekleedt en de inwendige organen bedekt. Peritonitis is een van de levensbedreigende ziekten.
Bovendien raden artsen ook vaak een chirurgische behandeling aan voor recidiverende (chronisch terugkerende) diverticulitis, maar ook voor fistels of vernauwing (stenose) van de darm.
Wat gebeurt er tijdens een diverticulitisoperatie?
Tijdens de operatie verwijderen chirurgen het deel van de darm met de divertikels en naaien de resterende uiteinden van de darm weer aan elkaar.
Als individuele divertikels tijdens de diverticulitis zijn gesprongen (perforatie), is in ieder geval een open operatie noodzakelijk. Meestal is dit een spoedoperatie.
Bij een spoedoperatie of een bijzonder ernstige ontsteking is het soms nodig om een kunstmatige anus (anus praeter) aan te maken. Dit maakt tijdelijke verlichting van de darmhechting mogelijk. Het is echter meestal geen permanente aandoening.
Meestal plaatsen artsen de kunstmatige uitlaat na korte tijd terug tijdens een tweede operatie. Soms is dit echter niet mogelijk, dan eindigt de darm bij een gaatje in de huid. De ontlasting wordt uitgescheiden via een zakje dat aan de huid is bevestigd.
Chirurgie complicaties
Het is belangrijk om gedurende ongeveer vier tot zes weken na een diverticulitisoperatie geen zware lasten (meer dan tien kilogram) te tillen. Dit komt omdat te zwaar tillen ervoor kan zorgen dat het litteken scheurt.
Tips tegen terugval
Bij ongeveer 20 procent van de patiënten (zonder operatie tegen diverticulitis) komt diverticulitis na een tijdje terug (recidief). Het risico neemt echter af als patiënten rekening houden met gedragsmaatregelen die zorgen voor een gezonde darmactiviteit. Deze omvatten:
- Eet een vezelrijk dieet.
- Drink voldoende vocht, minimaal twee tot tweeënhalve liter per dag.
- Vermijd obstipatie.
- Regelmatige lichaamsbeweging.
- Probeer overtollige kilo’s kwijt te raken.
Welke huismiddeltjes kunnen helpen?
Over het algemeen wordt het gebruik van huismiddeltjes en zelfbehandeling voor diverticulitis niet aanbevolen zonder eerst een arts te raadplegen.
In sommige gevallen melden patiënten dat warmtetoepassingen in de vorm van warmwaterkruiken of omhulsels de buikkrampen of de pijn van diverticulitis enigszins kunnen verlichten. Vraag uw behandelend arts of dit in uw geval veilig is om te gebruiken.
Huismiddeltjes hebben hun beperkingen. Als de klachten langere tijd aanhouden, niet beter worden of zelfs verergeren, dient u altijd een arts te raadplegen.
Wat zijn de symptomen van diverticulitis?
U kunt meer leren over de tekenen en symptomen van diverticulitis op: Diverticulitis – Symptomen.
Hoe ontstaat diverticulitis?
De twee belangrijkste oorzaken van diverticulitis zijn de toenemende zwakte van het bindweefsel met de leeftijd en constipatie.
Een vezelarm dieet maakt de ontlasting hard en stevig. De inwendige druk in de darm is dus hoger dan wanneer de ontlasting zacht en soepel is. Deze druk en het minder elastische bindweefsel op oudere leeftijd zorgen ervoor dat het slijmvlies van de darm op sommige plekken naar buiten uitstulpt: er ontstaan divertikels.
Als de ontlasting in de divertikels achterblijft, vooral als de ontlasting tijdens constipatie omhoog komt, raken de uitstulpingen soms ontstoken en ontstaat er diverticulitis. Het is mogelijk dat de ontsteking beperkt blijft tot het divertikel, maar in sommige gevallen verspreidt deze zich naar de omliggende darm.
Risicofactoren
Er zijn omstandigheden die bijdragen aan een bijzonder risico op diverticulitis. Dit zijn:
- Een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door het gebruik van immunosuppressiva.
- Chronische nierziekte
- Een verhoogde bloeddruk (arteriële hypertensie)
- Allergische ziekten
Bovendien leiden bepaalde medicijnen ook tot een verhoogd risico en tot complicaties van diverticulitis zoals bloedingen. Deze medicijnen omvatten:
- Bepaalde niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) zoals ibuprofen of diclofenac, acetylsalicylzuur (ASA) en coxiben zijn uitgesloten
- Corticosteroïden
- Opioïden
- Hormonen die aan vrouwen worden gegeven na de menopauze
De pijnstiller paracetamol kan ook het risico op divertikelbloedingen verhogen.
Hoe wordt diverticulitis gediagnosticeerd?
Belangrijke aanwijzingen voor de diagnose diverticulitis haalt de arts uit de medische voorgeschiedenis van de patiënt (anamnese). Hij stelt bijvoorbeeld de volgende vragen:
- Waar zit de pijn precies en hoe voelt deze?
- Heeft u koorts en/of verstopping?
- Heeft u eerder dergelijke klachten gehad of zijn divertikels al bij u bekend?
Bij lichamelijk onderzoek kunnen de ontstoken divertikels gepalpeerd worden als een verharde structuur in de linker onderbuik. Het is mogelijk dat palpatie pijn kan veroorzaken bij diverticulitis. Meestal palpeert de arts de anus ook met een vinger om veranderingen in het rectum te detecteren (digitaal-rectaal onderzoek). Ook het luisteren naar de buik op darmgeluiden maakt vaak deel uit van het lichamelijk onderzoek.
Bloedonderzoek laat vaak verhoogde niveaus van ontsteking zien bij diverticulitis – bijvoorbeeld een verhoogd aantal witte bloedcellen (leukocyten), een veranderde bloedcelsedimentatiesnelheid (ESR) en verhoogd C-reactief proteïne (CRP). Urineonderzoek geeft informatie over de vraag of er sprake is van een mogelijke ziekte van de urinewegen en of er sprake is van fistels in de blaas.
Soms is een röntgenfoto van de buik in staande positie nodig om diverticulitis te diagnosticeren: dit komt omdat als een divertikel scheurt, vrije lucht de buikholte binnendringt. Dit hoopt zich op onder het middenrif en is daardoor goed zichtbaar op de röntgenfoto. Artsen gebruiken minder vaak magnetische resonantiebeeldvorming (MRI).
Wat is het beloop van diverticulitis?
Wanneer ontstoken divertikels scheuren (perforeren) bij diverticulitis, is een ophoping van pus (abces) in de buik mogelijk. In sommige gevallen verspreidt diverticulitis zich naar het peritoneum (peritonitis). Bloedingen komen voor bij ongeveer 15 procent van de patiënten met diverticulitis.
Bovendien zorgt diverticulitis er soms voor dat een deel van de darm vernauwd raakt (stenose). Verder transport van de darminhoud door deze vernauwing is niet meer mogelijk, wat kan leiden tot darmobstructie (ileus). In dit geval is meestal een operatie nodig.
Na een eerste episode van diverticulitis is het risico op herhaling 30 procent. Hoe eerder in het leven diverticulitis optreedt, hoe waarschijnlijker het is dat het op een gegeven moment operatief behandeld zal worden.
Is diverticulitis te voorkomen?
Waarom bij sommige mensen divertikels ontstaan, is niet duidelijk begrepen. Algemene zwakte van het bindweefsel, traagheid van de darmen en constipatie lijken het uitpuilen van de darmwand en dus diverticulitis te bevorderen.
Een gezonde levensstijl voorkomt divertikels en de vaak daarmee gepaard gaande diverticulitis en vermindert het risico op ontstekingen. Neem een paar eenvoudige stappen om uw spijsvertering in beweging te houden:
- Beweeg regelmatig, bij voorkeur twee tot drie keer per week, gedurende minimaal een half uur. Doe bijvoorbeeld aan duursporten zoals joggen of zwemmen.
- Drink voldoende, minimaal twee liter per dag, bij voorkeur mineraalwater of kruidenthee.
- Onthoud u van nicotine.
Het is dus mogelijk dat u uzelf kunt beschermen tegen diverticulitis met enkele kleine veranderingen in uw levensstijl.
Waar moet je op letten in het dieet?
Wat precies het juiste dieet is bij een bekende diverticulitis of hoe je dit met voedsel kunt voorkomen, lees je in het artikel Diverticulitis – Voeding.
