Wat is systeemtherapie?
Systeemtherapie beschouwt mensen als onderdeel van een systeem. Alle mensen in een systeem zijn rechtstreeks met elkaar verbonden – bijvoorbeeld in een gezin, partnerschap, school of werkplek. Veranderingen in een systeem hebben dus gevolgen voor alle leden. Disfunctionele relaties of ongunstige communicatiepatronen binnen het systeem kunnen de geestelijke gezondheid van individuele leden beïnvloeden.
Systeemtherapeuten schrijven de problemen van iemand daarom toe aan een verstoring van het systeem. In tegenstelling tot andere vormen van therapie ligt de nadruk echter niet op het vinden van de invloeden die ziekte veroorzaken. Dit komt omdat bij systeemtherapie de therapeut ervan uitgaat dat elke stoornis ook een specifiek doel in het systeem vervult. Samen met de patiënt probeert hij de functie van de symptomen binnen het systeem bloot te leggen.
Systeemtherapie kan ook in individuele setting plaatsvinden. De gehechtheidsfiguren zijn dan niet aanwezig, maar de therapeut kan plaatsvervangend werken met bijvoorbeeld symbolen om de gehechtheidsfiguren erbij te betrekken.
Oorsprong in gezinstherapie
Systemische counseling: definitie
Wat is systemische counseling? Systemische counselingmethoden zijn vergelijkbaar met die van systemische therapie, omdat ze hetzelfde basisidee volgen: om problemen op te lossen, beginnen ze met het systeem. Systeemtherapie verschilt van counseling doordat psychisch lijden wordt behandeld als onderdeel van de therapie. Systemische begeleiding richt zich daarentegen op alledaagse problemen en ondersteunt de betrokkene bij het concreet verwezenlijken van doelen en bij het oplossen van problemen. Systemische counseling is daarom vaak van kortere duur dan systemische therapie.
Systemisch toezicht
Systemisch toezicht speelt ook een belangrijke rol, vooral in psychosociale en klinische instellingen. Een begeleider ondersteunt bijvoorbeeld hulpverleners of psychologen in hun vak door te reflecteren op hun werk. Systemisch toezicht kan zowel in individuele setting als in groepsverband plaatsvinden. Supervisie wordt inmiddels ook in bedrijven ingezet, bijvoorbeeld om de communicatieprocessen in teams te verbeteren.
Systemisch coachen
De termen “systemisch advies” en “systemisch coaching” zijn niet wettelijk beschermd. Mensen die zo’n adviseur of coach privé willen raadplegen, moeten daarom letten op de beroepskwalificatie. Afgestudeerde psychologen of psychologen met een masterdiploma (Psycholoog M.Sc.) hebben een professioneel gekwalificeerde en erkende opleiding gevolgd. Opleiders en sociaal pedagogen/maatschappelijk werkers werken ook vaak als systemische adviseurs of coaches.
Wanneer doe je systeemtherapie?
Systeemtherapie kan worden gebruikt om een breed scala aan levensproblemen aan te pakken. Beginnend met professionele crises tot en met het omgaan met psychische stoornissen. Systeemtherapie wordt beschouwd als een effectieve behandelingsoptie voor affectieve stoornissen zoals depressie, eetstoornissen, verslavingen, schizofrenie en psychosomatische ziekten. Kinderen en adolescenten hebben ook baat bij systemische therapie.
Net als de meeste therapieën heeft systemische therapie alleen zin als de patiënt bereid is deze te accepteren. Daarbij hoort ook de bereidheid om te kijken naar de exacte processen in systemen, zoals het gezin. Voor patiënten bij wie de problemen geen systeemgerelateerd zijn, kan een andere vorm van therapie geschikter zijn.
Wat doe je bij systeemtherapie?
De therapeut richt zich op de bestaande hulpmiddelen die de patiënt en zijn/haar zorgverleners met zich meebrengen. De getroffenen beschikken vaak over vaardigheden die ze nog niet eerder hebben gebruikt of die ze verkeerd hebben gebruikt. Dit kan het vermogen zijn om goed te luisteren, geschillen te beslechten of voor zichzelf op te komen.
Bij de behandeling van psychische stoornissen onderzoekt de therapeut ook welke functie de symptomen hebben in het systeem. Een voorbeeld hiervan is een depressieve moeder die een alleenstaande ouder is en bang is dat haar zoon haar zal verlaten. Haar depressie draagt ertoe bij dat haar volwassen zoon niet verhuist omdat hij zich zorgen om haar maakt.
Dit betekent echter niet dat de therapeut de moeder van kwade bedoelingen beschuldigt. De getroffenen zijn zich doorgaans niet bewust van de effecten in het systeem. Als getroffenen de verbanden begrijpen en de betekenis van hun symptomen in een systeem zien, kunnen ze er gemakkelijker mee omgaan.
De therapeut gebruikt onder meer de volgende systemische therapiemethoden om de verbindingen in het systeem en alternatieve oplossingen zichtbaar te maken:
Systeemtherapie: circulaire vragen
Systeemtherapie: genogram
Om de therapeut inzicht te geven in de gezinsstructuur, vraagt hij het gezin een genogram te tekenen. In het genogram kan de familie niet alleen hun stamboom tekenen, maar ook verschillende lijnen gebruiken om de onderlinge relaties weer te geven. Dikke lijnen kunnen een sterke band uitdrukken en gebroken lijnen een conflict. Het doel van gezinstherapie is het blootleggen van starre patronen en diepgewortelde gedachten. Dit opent nieuwe mogelijkheden voor de omgang met conflicten.
Systeemtherapie: familiesculptuur
Een andere systemische benadering in de systemische therapie is de familiesculptuur. Een familielid positioneert de leden in de kamer terwijl hij of zij de relatie tussen de gezinsleden ziet. Familieleden die goed met elkaar overweg kunnen, staan bijvoorbeeld dicht bij elkaar. Conflicten worden duidelijk als mensen met de rug naar elkaar toe staan.
Deze methode illustreert hoe een familielid de familie waarneemt en kan bij alle betrokkenen sterke gevoelens oproepen. De therapeut begeleidt de persoon vervolgens om het gezin op te zetten zoals hij of zij zou willen dat de situatie zou zijn. Het familiesculptuur kan helpen de dynamiek in het gezin te veranderen.
Systeemtherapie: familieopstelling
De patiënt positioneert vervolgens de mensen in de kamer op basis van hun familiefoto. Hij zit dan aan de rand en kan de interactie van buitenaf observeren. De therapeut vraagt de gepositioneerde mensen hoe zij zich voelen in hun positie. Hoewel de deelnemers de persoonlijke geschiedenis van de patiënt niet kennen, is de dynamiek vaak vergelijkbaar met die welke feitelijk in het gezin heerst. Wanneer individuen van positie veranderen, verandert ook de dynamiek. Op deze manier kunnen mogelijke oplossingen worden uitgeprobeerd.
Familieopstellingen zijn een controversiële methode. De kritiek daarop kwam voort uit het werk van therapeuten die niet voldoende waren opgeleid voor familieopstellingen of die deze methode in hun voordeel uitbuitten. Bovendien hebben dergelijke therapeuten soms niet de open, respectvolle en onbevooroordeelde houding die de systemisch therapeut zou moeten aannemen ten behoeve van zijn patiënt.
Wat zijn de risico’s van systemische therapie?
Bij systeemtherapie betrekt de therapeut belangrijke hechtingsfiguren bij het therapieproces. Als bestaande problemen in bijvoorbeeld het gezinssysteem openlijk worden besproken, kunnen er nieuwe spanningen en problemen ontstaan.
Het succes van systemische psychotherapie hangt van verschillende factoren af. Een goede relatie tussen therapeut en patiënt is bijzonder belangrijk. Als u zich als patiënt niet op uw gemak voelt in de therapie, bespreek dit dan met uw therapeut en zoek eventueel een andere therapeut.
Waar moet ik op letten na systemische therapie?
Na de therapiesessies is het raadzaam om de tijd te nemen om de besproken zaken te verwerken. Tijdens de therapie ontstaan vaak sterk emotionele problemen. Geef uzelf en de andere mensen de tijd om hun gevoelens op een rijtje te zetten.
Ook is het belangrijk dat de inhoud van de therapiesessies niet wordt gebruikt om anderen hun fouten te verwijten. Veel mensen vinden het erg moeilijk om in het bijzijn van anderen over hun gevoelens te praten. Respectvol met elkaar omgaan heeft dus ook een positief effect op de therapie.
Als de problemen na afloop van de therapie nog steeds aanwezig zijn, kunt u met uw therapeut overleggen over verlenging van de therapie. Als u merkt dat er psychische problemen optreden, moet u zeker opnieuw contact opnemen met een therapeut – hetzij voor een nieuwe systeemtherapie (eventueel nu in individuele setting als het voorheen een groepssetting was) of een andere vorm van therapie.